فرهنگ عقاید و مذاهب اسلامی: خوارج - جلد 5 صفحه 405

ندارد کسی که از خدا اطاعت نمی کند» (1)

البته!هر آنچه دربارۀ حرمت اطاعت ذکر کردیم مشروط به قدرت و توان است و در غیر این صورت در این باره سخن دیگری هست که این مقام جای تفصیل آن نیست.

اما سیره،در بحث از مقام دوم روشن می شود.

دوم-در لزوم قیام علیه حاکم ستمگر:

1-بیشتر اهل سنت،قیام را حرام می دانند.امام حنبلیان در رسالۀ سابقه اش می گوید:

«جنگ با امراء،نیکوکار باشند یا بدکردار تا روز قیامت مختومه است.اقامۀ حدود به پیشوایان واگذار شده و هیچ کس حق ندارد آنها را سرزنش کند یا با آنها نزاع نماید.» (2)

2-شیخ ابو جعفر طحاوی می گوید:«قیام علیه پیشوایان و حاکمان را هرچند ستمگر باشند،جایز نمی دانیم.» (3)

3-امام اشعری در بیان عقیدۀ اهل سنت می گوید:«و آنها معتقدند که مسلمانان باید پیشوایان را به صلاح دعوت نمایند و حق ندارند شمشیر به رویشان بکشند.» (4)

4-امام بزدوی می گوید:«اگر رهبر فاسق شد،باید او را به توبه دعوت نمود و قیام علیه او جایز نیست چون قیام باعث فتنه و فساد در عالم می شود.» (5)

5-باقلانی پس از ذکر فسق رهبر و ستم او که در اثر غصب اموال و ضرب و شتم افراد و کشتن افراد بی گناه و تضییع حقوق و تعطیل حدود تحقق می یابد،می گوید:

«رهبر با این امور خلع نمی شود و قیام علیه او واجب نمی گردد بلکه باید او را موعظه و انذار نمود و ترک فرمان او در آنچه که او بدان فرمان می دهد،از معصیتهای الهی به شمار

1- 1) -متقی هندی:کنز العمال 67/6 باب اول از کتاب الاماره،حدیث 14873.
2- 2) -منبع آن قبلا ذکر شد.
3- 3) -قبل از این به منبع آن اشاره کردیم.
4- 4) -ابو الحسن اشعری:مقالات الاسلامیین 323.
5- 5) -امام بزدوی:اصول الدین 190.