فرهنگ عقاید و مذاهب اسلامی: خوارج - جلد 5 صفحه 70

این وجوه چارگانه بود که آنها را به گمراهی و ضلالت انداخت و آنها درصدد شدند تا عهدشکنی را بر علی(علیه السّلام)تحمیل نمایند.اینها همه تحجّر و ساده اندیشی آنان را نشان می دهد.اینک بررسی هریک از وجوه چهارگانه:

اما وجه اول:گرچه فرمان خداوند این بود که معاویه و اصحابش یا از بین بروند یا به اطاعت امام واجب الاطاعه گردن نهند و بر امام واجب بود تا تحقق یکی از این دو هدف مبارزه نماید اما جنگیدن وقتی واجب است که توانایی بر آن باشد و مانعی هم از انجام این وظیفه نباشد و حال آنکه اصحاب توانایی جنگیدن را از(امام)فرمانده گرفته بودند زیرا بیست هزار نفر غرق در آهن با شمشیرهای برهنه بر دوش نزد امام آمدند و در حالی که او را به نام صدا می زدند،گفتند:تو را به کتاب خدا فراخوانده اند،باید اجابت نمایی وگرنه تو را مانند پسر عفان می کشیم.به خدا سوگند اگر اجابت نکنی تو را می کشیم.

آیا در چنین تنگنایی می شود گفت که جنگیدن وظیفۀ شرعی امام بود یا آنکه با از بین رفتن توانایی و قدرت جنگیدن تکلیف برداشته شده بود زیرا نتیجۀ جنگ این بود که یا امام را می کشتند یا دست بسته تسلیم دشمن می کردند و در این صورت ذلّت و بدنامی بزرگتر و سنگین تر بود.

البته با پشیمانی آنان از حکمیّت و اعلام آمادگی شان برای جنگیدن بعد از انعقاد صلح و بستن عهد و پیمان،امام دوباره توانایی جنگ را یافت ولی این ندامت و پشیمانی آنها سودی نداشت.آنها وقتی پشیمان شدند که فرصت طلایی از دست رفته بود زیرا همانطور که حکم خداوند جنگ با سرکشان است چنانکه قرآن بیان کرده است، همانطور وفای به عهد و احترام به عهدها و پیمانها نیز از احکام قرآن و سنت طاهره است؛به همین جهت وقتی که آنان بر جنگ پافشاری کردند،علی(علیه السّلام)فرمود:وای بر شما!آیا پس از سازش و عهد و میثاق به جنگ بازگردیم؟مگر خداوند متعال نفرمود:

به عهدهایتان وفادار بمانید و فرمود: «وَ أَوْفُوا بِعَهْدِ اللّهِ إِذا عاهَدْتُمْ وَ لا تَنْقُضُوا الْأَیْمانَ