کتابخانه بالقرآن

مذاهب صفحه 1133

صفحه 1133

چرا بین مذاهب اسلامی در چگونگی اذان گفتن اختلاف وجود دارد؟

پاسخ

اذان یکی از شعایر بزرگ اسلامی است که از آغاز بعثت پیامبر اکرم(ص) به وسیله وحی الهی تشریع شده و از آن برای اعلام وقت نماز و فراخوان جهاد استفاده می شود. این شعار اسلام، افزون بر دعوت مسلمانان به نماز، آنان را به اصول دین - یعنی توحید و نبوت - فرا می خواند/

فضل بن شاذان از امام رضا(ع) روایت می کند که آن حضرت فرمودند: «اِنّما أَمرَ النَّاسُ بالأذان لِعلَّْ کثیرِْ مِنها أنْ یَکُونَ تَذْکیراً لِلسَّاهی، و تَنْبیهاً للغافِل، و تَعْریفاً لِمنَ جَهِلَ الْوَقتَ و اشْتَغَلَ عَنْهُ، و یَکونَ المُؤمِنُ بذلک داعیاً الی عِبادِْ الخالِقِ، و مُرغِباً فیها، مُقرّاً له بالتوحید، مجاهراً بالایمان، مُعلِناً بالاسلامِ...»؛ به علل گوناگونی مردم به گفتن اذان امر شدند، برخی از دلایل عبارت است از یادآوری نماز برای کسانی که غفلت و سهو بر آنان حاکم شده است و یا اعلام وقت نماز برای کسی که وقت آن را نمی داند. شخص اذان گو در حالی که به یگانگی خداوند اقرار می کند، ایمان را آشکار نموده و به اسلام تظاهر می کند و نیز مردم را به سوی عبادت و پرستش خداوند فرا خوانده و در مردم رغبت ایجاد می نماید/

اصل دستور اذان بین همه مذاهب اسلامی مورد اتفاق است و در آن اختلافی وجود ندارد اما کیفیت و برخی از اذکار آن مورد اختلاف است. گروهی جمله «شهادت ثالثه» و «حی علی خیر العمل» را در اذان می گویند و گروهی جمله «الصلاْ خیر من النوم» را. ناگفته پیداست هر گروه و یا مذهبی برای نظریه خویش به دلایلی استدلال می کنند که در

اینجا به برخی از آن اشاره می شود/

الف) علت حذف جمله «حی علی خیرِ العمل»

1- درباره حذف جمله «حی علی خیرِ العمل»، بنابر روایتی، در زمان خلیفه دوم به خاطر فتوحات فراوان، جهاد و مبارزه از اهّمیت ویژه ای برخوردار شد و از آنجا که امکان داشت برخی از مسلمانان نماز را از جهاد با ارزش تر بدانند و در جهاد کمتر شرکت کنند، به دستور خلیفه دوّم برای مدتی این جمله گفته نمی شده است. در این باره مرحوم شیخ صدوق از محمد بن ابی عمیر روایت می کند که از امام موسی بن جعفر(ع) پرسیدم چرا در اذان، حی علی خیر العمل، گفته نمی شود، فرمود: «علت ظاهری را می خواهی یا باطنی را؟ عرض کردم هر دو را، فرمود: اَمّا العِلُّْ الظَّاهِرُْ فَلئَلاّ َ یَدعَ الناسُ الْجِهادَ اِتّکالاً علی الصّلاِْ...»؛ در ظاهر علت آن این است که مردم با اتکای به نماز جهاد را رها نسازند». «و امّا الباطنُْ فاِنّ خیرَ العملِ الوَلایُْ فأرَادَ مَن أَمَرَ بِتَرکِ حی عَلی خَیْرِ العَمَلِ مِنَ الأذان أنْ لا یقَعُ حَثٌ علیها وَ دُعأٌ الیها»;{1} اما علت واقعی آن است که منظور از حی علی خیر العمل مسأله ولایت است و انگیزه کسی که به ترک حی علی خیر العمل فرمان داد این بود که کسی به ولایت ترغیب و تشویق نشود/

2- گروهی عقیده دارند که این جمله از آغاز تشریع اذان گفته نمی شده، یعنی در زمان پیامبر(ص) جزو اذان نبوده است/

3- نظر ائمه اهل بیت: این است که جمله «حی علی خیر العمل» در زمان رسول خدا(ص) جزو اذان بوده است;{2} البته این دیدگاه در پاره ای از روایات صحابه که در کتاب های اهل سنت نیز