کتابخانه بالقرآن

مذاهب صفحه 188

صفحه 188

پرسش

چرا شیعه بیش از غیر شیعه تمایل فلسفی داشته است؟

پاسخ

طرح مباحث الهیّات به وسیله ائمه اهل بیت(ع) و تجزیه و تحلیل آن مسائل، که نمونه آنها و درصدر آنها نهج البلاغه است سبب شد که عقل شیعی از قدیم الایام به صورت عقل فلسفی درآید و البته این یک بدعت و چیز تازه در اسلام نبود, راهی است که خود قرآن پیش پای مسلمانان نهاده است و ائمه اهل بیت(ع) به تبع تعلیمات قرآنی و به عنوان تفسیر قرآن آن حقایق را ابراز و اظهار نمودند. اگر توبیخی هست، متوجه دیگران است که این راه را نرفته اند و وسیله را از دست دادند.

تاریخ نشان می دهد که از صدر اسلام، شیعه بیش از دیگران به سوی این مسائل گرایش داشته است. درمیان اهل تسنن گروه معتزله که به شیعه نزدیکتر بودند، گرایش بدین جهت داشتند، ولی چنانچه می دانیم مزاج اجتماعی جماعت، آن را نپذیرفت وتقریباً از قرن سوم به بعد منقرض شدند.

احمد امین مصری، درجلد اول ظهرالاسلام این مطلب را تصدیق می کند. او پس از بحثی درباره جنبش فلسفی درمصر به وسیله فاطمیین که شیعی بودند می گوید:

فلسفه به تشیع بیش از تسنن می چسبد و این را، در عهد فاطمیون مصر و آل بویه ایران می بینیم. حتی درعصرهای اخیر نیز کشور ایران که شیعه است، از تمام کشورهای اسلامی دیگر بیشتر به فلسفه عنایت داشت. سید جمال الدین اسدآبادی که تمایلات شیعی داشت و درایران تحصیل فلسفه کرده بود، همین که به مصر آمد، یک جنبش فلسفی درآنجا به وجود آورد.

ولی احمد امین دراین که چرا شیعه

بیش ازغیر شیعه تمایل فلسفی داشته است، عمداً یا سهواً دچار اشتباه می شود. او می گوید: علت تمایل بیشتر شیعه به بحثهای عقلی و فلسفی، باطنیگری وتمایل آنها به تآویل است. آنها برای توجیه باطنیگری خود ناچار بودند از فلسفه استمداد کنند و بدین جهت مصر فاطمی و ایران بویهی و همچنین ایران صفوی و قاجاری بیشتر از سایر اقطار اسلامی تمایل فلسفی داشته است.

سخن احمد امین یاوه ای بیش نیست. این تمایل راائمه شیعه به وجود آوردند. آنها بودندکه دراحتجاجات خود، درخطابه های خود، دراحادیث و روایات خود و در دعاهای خود عالی ترین و دقیق ترین مسائل حکمت الهی را طرح کردند. نهج البلاغه یک نمونه از آنهاست، حتی ازنظر احادیث نبوی، ما در روایات شیعه، روایات بلندی می یابیم که درروایات غیرشیعی از رسول اکرم روایت نشده است. عقل شیعی اختصاص به فلسفه ندارد، درکلام و فقه و اصول فقه نیز امتیاز خاص دارد و ریشه همه یک چیز است برخی دیگر این تفاوت را مربوط به « ملت شیعه » دانسته اند و گفته اند: چون شیعیان ایرانی بودند و ایرانیان شیعه بودند و مردم ایران متفکر و نازک اندیش بودند، با فکر وعقل نیرومند خود معارف شیعی را بالاتر برده اند و به آن رنگ اسلامی داده اند.