کتابخانه بالقرآن

مذاهب صفحه 191

صفحه 191

کاربرد و جایگاه عقل از نگاه مذاهب اسلامی چگونه است؟

پرسش

کاربرد و جایگاه عقل از نگاه مذاهب اسلامی چگونه است؟

پاسخ(قسمت اول)

از آن جا که اسلام، دین همیشگی است، پیامبر اکرم(ص) نیز برای نسل بشر در طول تاریخ، راهنمای همیشگی (کتاب خدا و اهل بیت )را معرّفی فرمود;{1}امّا شماری از مسلمانان بنابر عللی از این مهم غفلت کردند و هنگام برخورد با پرسش های جدید به ویژه در عصر فتوحات اسلامی و برخورد با فرهنگ های جدید و مسلک های عقلی روم و ایران، جامعه فکری اسلام ابتدا دو گروه شدند:

أ. اکثریّت، موضع سلبی گرفتند و عقل ورزی و شیوه های منطقی را مردود دانسته، به ظاهر شریعت بسنده کردند تا آن جا که قاضی ابو یوسف، جهل به علم کلام را علم معرّفی کرد؛

ب. شمار اندکی اهل اندیشه بودند و برای تحکیم و توضیح و دفاع عقلانی از باورهای دینی در میدان عقل و منطق آستین بالا زدند.{2}

هر کدام از این دو گروه، گرفتار افراط و تفریطهایی شدند و هر از چند گاهی اشخاصی ظهور می کردند که خواستار تعدیل می شدند و به پیدایش گروهی می انجامید. یگانه مکتب ثابت و حافظ دین و پویا، همان روش و مکتب اهل بیت(علیهم السلام) بود که پیامبر اکرم(ص) معرّفی فرمود/

به هر حال، علّت عمده پیدایش فرقه ها و مذاهب، جدایی مسلمانان از اهل بیت و مفسّران واقعی اسلامی بود. مورد بحث مادر این نوشتار مذاهبی است که دارای اندیشه های کلامی و مشرب خاصّ فکری باشند(نه تمام فرقه ها و مذاهب دینی و فقهی مانند مالکی و شافعی و...)؛البتّه شماری از این مذاهب در حال حاضر پیروانی ندارند؛ امّا اندیشه های آن ها هنوز باقی است یا نقش مهم تاریخی داشته اند.

قدریه:{3} یکی از کهن ترین فرقه های کلامی است که