کتابخانه بالقرآن

مذاهب صفحه 260

صفحه 260

اختیار و آزادی انسان در معتزله مساوی با تفویض است، یعنی واگذاشته شدن انسان به خود و بی اثر بودن مشیت الهی از تأثیر، که این امری است محال و نشدنی، زیرا مخلوقات همان گونه که در اصل وجود نیازمند خالقند، در بقای وجود هم نیازمند به خالقند، مثل لامپی که روشنایی اش از اول تا آخر وابسته به منبع برق است.

اختیار و آزادی مورد اعتقاد شیعه به این معنی است که بندگان مختار و آزاد آفریده شده اند، اما بندگان مانند هر مخلوق دیگر، در تمام هستی و در تمام شئون هستی و از آن جمله شأن فاعلیت، قائم به ذات حق و مستمند از مشیت و عنایت اویند. این است که اختیار و آزادی در مذهب شیعه حد وسطی است میان جبر اشعری و تفویض معتزلی، و این است معنی جمله معروف که از ائمه اطهار رسیده است: "لا جبر و لا تفویض بل أمرٌ بین الامرین؛ نه جبر است نه تفویض، بلکه مسئله ای است حد وسط این دو".[18] بنابراین اختلاف سه گروه کلامی فوق الذکر که هر کدام عقیده خاصی و جدای از عقاید دو گروه دیگر دارند، در مسئله جبر و اختیار و ارتباط آن با اراده و مشیت الهی است که از فروع مسئله عدل الهی به حساب می آید.

[17] مرتضی مطهری آشنایی با علوم اسلامی(کلام عرفان) ص 29.

[18] همان، ص 63.

کدام یک از دو مکتب معتزله و امامیه اصیل است

پرسش

کدام یک از دو مکتب معتزله و امامیه

اصیل است

پاسخ

در این جا پرسش دیگری مطرح است و آن اینکه کدام یک از دو مکتب کلامی (معتزله و امامیه) اصیل و دیگری فرع و مشتق از دیگری است. این پرسشی است که برخی از «خاور شناسان» آن را برانگیخته و افرادی مانند «احمد امین مصری» را به دنبال خود کشیده اند، و تصور می کنند که قضیه دو صورت بیشتر ندارد. یا معتزله از شیعه گرفته، و یا شیعه از معتزله. آنگاه به خاطر یک رشته تمایلات درونی ضدشیعی، ترجیح می دهند که کلام معتزله اصل بوده و شیعه مکتب کلامی خود را از آن گرفته است، حتی احمد امین می گوید: دوستم ابو عبدالله زنجانی کتاب یاقوت ابو اسحاق را که از متکلمان دیرینه شیعه امامیه است، به من هدیه کرد و من آن را خواندم و موقع خواندن تصور می کردم یکی از کتب معتزله را می خوانم، زیرا چندان تفاوتی با کتب معتزله نداشت، جز در مسائل معدودی مانند فصل اخیر که مربوط به امامت است.