کتابخانه بالقرآن

مذاهب صفحه 340

صفحه 340

آیا خواندن و صدا زدن دیگران , مستلزم پرستش آنان و شرک است ؟آنچه که موجب برانگیخته شدن این پرسش گردیده ظاهر برخی از آیات قرآن است که به حسب ظاهر , از خواندن غیر خدا نهی می کند . و ان المساجد للّه فلا تدعوا مع اللّه احدا . (1)- مساجد از آن خداست , پس ب

پرسش

آیا خواندن و صدا زدن دیگران , مستلزم پرستش آنان و شرک است ؟آنچه که موجب برانگیخته شدن این پرسش گردیده ظاهر برخی از آیات قرآن است که به حسب ظاهر , از خواندن غیر خدا نهی می کند . و ان المساجد للّه فلا تدعوا مع اللّه احدا . (1)- مساجد از آن خداست , پس با خدا کسی را نخوانید . و لاتدع من دون اللّه ما لا ینفعک و لا یضرک . (2)- جز خدا کسی را مخوان که نه نفعی به تو می رساند و نه ضرری

. گروهی , با دستاویز قرار دادن این گونه آیات , ندای دیگران و خواندن اولیای خداو صالحان را , پس از درگذشت آنها , شرک و پرستش آنان دانسته اند .

پاسخ

برای روشن شدن پاسخ این پرسش , شایسته است معنای دو واژه دعا و عبادت را توضیح دهیم :شکی نیست که لفظ دعا در لغت عرب , به معنای ندا و خواندن و واژه عبادت به معنای پرستش است و هرگز نمی توان این دو لفظ را با هم مترادف و هم معنا شمرد ;یعنی نمی توان گفت هر ندا و درخواستی عبادت و پرستش است زیرا :اولا : در قرآن مجید لفظ دعوت در موادی بکار رفته است که هرگز نمی توان گفت مقصوداز آن عبادت است مانند : قال رب انی دعوت قومی لیلا و نهارا . (3)- ( نوح گفت ) : پروردگارا من شب و روز , قوم خودم را ( به سوی تو ) دعوت کردم . آیا می توان گفت مقصود نوح این است که من قوم خود را شب و روز عبادت کردم . بنابراین , نمی توان گفت دعوت و عبادت , مترادف یکدیگرند و اگر کسی از پیامبر یامرد صالحی استمداد کرد و آنان را خواند , عبادتشان کرده است ; زیرا دعوت و ندااعم از پرستش است . ثانیا : مقصود از دعا در مجموع این آیات , مطلق خواندن نیست . بلکه دعوت خاصی است که می تواند با لفظ پرستش ملازم باشد ; زیرا مجموع این آیات در مورد بت پرستانی وارد شده است که بت های خود را خدایان کوچک

می پنداشتند . شکی نیست که خضوع بت پرستان و دعا و استغاثه آنان در برابر بت هایی بود که آنهارا به عناوین مالکان حق شفاعت و مغفرت و 000 توصیف می کردند و آنها را متصرف مستقل در امور مربوط به دنیا و آخرت می شناختند و ناگفته پیدا است که در این شرایط , هر نوع دعوت و درخواستی از این موجودات , عبادت و پرستش خواهد بود . روشن ترین گواه بر این که دعوت و خواندن آنان با اعتقاد به الوهیت بوده , آیه زیر است : فما اغنت عنهم آلهتهم التی یدعون من دون اللّه من شیئی . (4)- خدایانی که جز خدای بزرگ , آنان را فرا خواندند ( می پرستیدند ) , آنان رابی نیاز نساخت . بنابراین , آیات مورد بحث , ارتباط به محل بحث ما ندارد , موضوع بحث ما درخواست بنده ای از بنده دیگر است که نه او را اله و رب می داند و نه مالک و متصرف تام الاختیار در امور مربوط به دنیا و آخرت , بلکه او را بنده عزیز و گرامی خدامی شناسد که او را به مقام رسالت و امامت برگزیده و وعده داده است که دعای او رادرباره بندگان خود بپذیرد , آنجا که فرموده است : و لو انهم اذ ظلموا انفسهم جاوک فاستغفروا اللّه و استغفر لهم الرسول لوجدوااللّه توابا رحیما . (5)- اگر آنان هنگام ستم بر خویشتن , نزد تو می آمدند و از خدا درخواست آمرزش می کردند و پیامبر نیز برای آنان طلب آمرزش می نمود , یقینا خدا را

توبه پذیر ومهربان می یافتند . ثالثا : آیات یاد شده , گوه روشن است که مقصود از دعوت , مطلق درخواست کار وحاجت نیست بلکه دعوت پرستشی است , از این جهت در یک آیه , پس از لفظ دعوت ,بلافاصله از همان معنا به لفظ عبادت تعبیر آورده است . و قال ربکم ادعونی استجب لکم ان الذین یستکبرون عن عبادتی سیدخلون جهنم داخرین . (6)- و پروردگار شما فرمود مرا بخوانید ( دعوت کنید ) تا اجابت کنم شما را . آنان که از عبادت من سرکشی می کنند , به زودی به ذلت و خواری , به دوزخ وارد می شوند . همانطور که ملاحظه می نمایید در آغاز آیه , لفظ ادعونی و در ذیل آن لفظ عبادتی بکار برده شده , و این گواه است که مقصود از این دعوت , درخواست ویا استغاثه خاص در برابر موجوداتی بوده است که آنها را به صفات الهی شناخته بودند . نتیجه از سه مقدمه یاد شده چنین نتیجه می گیریم که هدف اساسی قرآن در این آیات , نهی از دعوت گروههای بت پرست است که بت ها را شریک خدا و مدبر یا مالکان شفاعت می دانستند و هر نوع خضوع و تذلل و یا ناله و استغاثه و طلب شفاعت و یا درخواست حاجت , از این دید بود که آنان خدایان کوچک می باشند که عهده دار کارهای خدایی هستند و بت پرستان معتقد بودند که خداوند , بخشی از کارهای مربوط به دنیا وآخرت را به آنان واگذار نموده است . این آیات , چه ارتباطی

دارد با استغاثه ازروح پاکی که از نظر دعوت کننده , ذره ای از مرز بندگی , گام فراتر ننهاده بلکه بنده محبوب و گرامی خدا محسوب می شود ؟اگر قرآن می فرماید : و ان المساجد للّه فلا تدعوا مع اللّه احدا . (7) مساجد از آن خدا است , پس همراه خدا کسی را نخوانید مقصود , دعوتهای پرستشی است که عرب جاهلی , بت ها و یا اجرام کیهانی و فرشته و جن را می پرستیدند . این آیه و نظایر آن , مربوط به دعوت از شخص یا شیئی است که با معبود دانستن وی همراه باشد و شکی نیست که درخواست از این موجودات , با چنین اعتقاد , پرستش آنان خواهد بود . لیکن این آیات چه ارتباطی به درخواست دعا از شخص دارد که درخواست کننده هیچ مقام الهی و ربوبی و تدبیری برای او قائل نیست بلکه او بنده شایسته و محبوب خدا است ؟ممکن است تصور شود که دعوت اولیای شایسته خدا , تنها در زمان حیات آنان جایزاست و پس از درگذشت آنان , شرک می باشد . در پاسخ این پرسش می گوییم :اولا : ما از ارواح پاک بندگان نیکوکاری چون پیامبر و امامان , که به تصریح آیات قرآن زنده اند و در افقی فراتر از شهدا به حیات برزخی خود ادامه می دهند ,استمداد می کنیم نه از بدنهای خفته در خاک . و اگر در کنار قبور آنان چنین درخواستی می نماییم به خاطر آن است که این حالت , در ما ایجاد ارتباط و توجه بیشتر به ارواح مقدس

آنان می نماید . افزون بر این که طبق روایات , این مقام ها ,محل استجابت دعا نیز هستند . ثانیا : زنده و مرده بودن آنان , نمی تواند ملاک شرک و توحید باشد , در حالی که سخن ما در معیارهای شرک و توحید است نه مفید و غیر مفید بودن این دعوت ها .