کتابخانه بالقرآن

مذاهب صفحه 448

صفحه 448

روی این حساب است که ما میبینیم همه ائمه اطهار این افتخار را دارند که در زمان خودشان با هیچ خلیفه جُوری سازش نکردند و همیشه در حال مبارزه بودند.

تقیه یعنی چه؟

پرسش

تقیه یعنی چه؟

پاسخ

یکی از تعالیم قرآن این است که، در مواردی که جان و عرض و مال یک فرد مسلمان در اثر اظهار عقیده به خطر خواهد افتاد می تواند عقیده خود را کتمان کند. در اصطلاح شرعی به این امر «تقیه» گفته می شود. جواز تقیه. نه تنها مدرک شرعی دارد، بلکه عقل و خرد نیز بر درستی و لزوم آن در شرایط حساس گواهی می دهد. چه، از یک طرف حفظ جان و مال و آبرو لازم است، و از طرف دیگر عمل بر وفق عقیده یک وظیفه دینی است. امّا در مواردی که اظهار عقیده، جان و مال و آبروی شخص را به خطر می افکند و این دو وظیفه عملاً با هم تزاحم و اصطکاک می یابند، طبعاً حکم خرد آن است که انسان وظیفه و تکلیف مهمتر را بر دیگری مقدم بدارد. در حقیقت، تقیه سلاح ضعفا در مقابل اشخاص قدرتمند و بی رحم است، و پیداست که اگر تهدیدی درکار نباشد، انسان نه عقیده خویش را کتمان می کند و نه برخلاف اعتقاد خود عمل می نماید.

قرآن در مورد عمّار یاسر (و کسانی که اصولاً در چنگ کافران گرفتار شده و به رغم ایمان استوار قلبی خویش، صورتاً برای تخلص آنان لفظ کفر را بر زبان جاری می کنند) چنین می فرماید: «مَنْ کَفَرَ بِاللهِ مِنْ بَعْدِ أِیمانِهِ أِلاّ مَن أُکْرِهَ وَ قَلْبُهُ مُطْمَئِنٌ بِالإِیمانِ» نحل/106: [کسی که پس از ایمان به خدا کفر ورزد (به سزای عمل خود می رسد) مگر کسی که از روی ناچاری و اجبار اظهار کفر کند، ولی قلبش به ایمان، قرص و محکم باشد].

در آیه دیگر می فرماید: «لا یَتّخِذِ المْؤمِنُونَ الکافِرینَ أولیاءَ مِنْ

دُونِ المُؤمِنینَ وَ مَنْ یَفْعَلْ ذالِک فَلَیْسَ مِنَ اللهِ فِی شَیءٍ إِلاّ أَنْ تَتّقُوا مِنْهُمْ تُقاهً وَ یُحَذِّرُکُمُ اللهُ نَفْسَهُ وَ إِلَی الله الْمَصِیرُ» آل عمران/106: [روانیست مؤمنان کافران را به جای مؤمنان ولی خود گیرند، و هرکس چنین کند پیوند خویش را با خداوند گسسه است؛ مگر این که خود را (برای ایمنی از شر آنها) در حصن و حفاظ تظاهر به قبول ولایتشان قرار دهید. خداوند شما را از مخالفت با خویش بر حذر می دارد و بازگشت همگان به سوی خدا است].

مفسران اسلامی در شرح این دو آیه، همگی اصل تقیه را اصلی مشروع دانسته اند (تفسیر طبری: 3/153؛ تفسیر رازی:8/113؛ تفسیر نسفی، در حاشیه تفسیر خازن: 1/271؛ روح المعانی: 3/121؛ مجمع البیان: 3/... و 1/430).