کتابخانه بالقرآن

مذاهب صفحه 549

صفحه 549

پرسش

آیه صدم سوره توبه براین دلالت دارد که خداوند از همه مهاجران و انصار رضایت کامل دارد و برای آن ها ورود به بهشت را تضمین کرده است این معنا با آنچه شیعه درباره خلفا و برخی از صحابه معتقد است منافات دارد؟ توضیح دهید.

پاسخ

ترجمه آیه 100 سوره توبه "پیشگامان نخستین از مهاجران و انصار و آن ها که به نیکی از آن پیروی کردند، خداوند از آن ها خشنود و آن ها ]نیز[ از او خشنود شدند، و باغ هایی از بهشت برای آنان فراهم ساخته که نهرها از زیر درختانش جریان دارد; جاودانه در آن خواهند ماند، و این پیروزی بزرگی است "

اهل سنت این آیه را دلیلی بر عدالت و درستکار و پاک بودن همه صحابه دانسته اند، ولی این پندار به دلایل قرآنی و غیر قرآنی باطل است

دلایل قرآنی الف رضایت پروردگار در آیه مورد بحث افزون بر صحابه شامل تابعان نیز می شود و منظور از تابعان همه کسانی هستند که از روش مهاجران و انصار نخستین و برنامه های آن ها پیروی می کنند; بنابراین باید تمام امت بدون استثنا اهل نجات باشند. برخی از مفسران اهل سنت مانند فخررازی در تفسیر کبیر و رشید رضا در المنار، برای تابعان شرط "باحسان را مطرح می کنند; یعنی بر خلاف صحابه که همه آن ها درستکارند، تنها کسانی از تابعان درستکارند که از برنامه های نیت صحابه پیروی کنند. این سخن صحیح نیست زیرا وقتی حکم تابعان که فرع به شمار می روند، مشروط باشد، حکم اصل باید به طریق اولی به این شرط مشروط باشد; چرا که در غیر این

صورت این حکم در درون خود تضاد داشته و غیر معقول است یعنی یک کار را اگر صحابی انجام دهد، پاداش می گیرد و مشمول رضایت پروردگار می گردد، ولی اگر تابعی انجام دهد، کیفر می شود و به غضب و سخط الهی گرفتار می گردد! بنابراین مقصود آیه این است که در رضایت و خشنودی خدا شامل حال همه مهاجران و انصار نخستین که دارای برنامه صحیحی بودند و همه پیروان آن هاست نه این که همه مهاجران و انصار، چه خوب و چه بد، مشمول رضایت و رحمت الهی و تابعان با قید و شرط مشمول عنایت خداوندند.

ب در آیه مورد بحث سخن از همه مهاجران و انصار نیست بلکه گروه اندکی از آنان را شامل می شود: "والسَّبِقون َ الاَوَّلون َ مِن َ المُهَجِرین َ والاَنصارِ..." (توبه 100) در تفسیر مراغی آمده است "پیشینیان از مهاجران همان گروهی هستند که پیش از صلح حدیبیه هجرت کردند و پیشینیان از انصار کسانی بودند که در عقبه در منی َ بیعت نمودند که مرتبه اول (سال یازدهم بعثت هفت نفر و مرتبه دوم هفتاد مرد و دو زن بودند."( تفسیر مراغی احمد مصطفی مراغی ج 11، ص 11، دارالاحیأ التراث العربی چ دوم لبنان 1958 م )

ج قید "باحسان که تبعیت تابعان بدان قید شده نشان می دهد که صحابه مورد بحث در آیه احتمال خطا، بلکه خطا داشته اند که تابعان نباید از آن ها پیروی کنند.

د سیاق آیه 100 و آیه 101 و 102 یکی است و لازم است همه آن ها با هم بررسی شود.