کتابخانه بالقرآن

مذاهب صفحه 752

صفحه 752

2 یادآور شدیم این نوع از آیات رحمت، جز ایجاد روزنه امید چیز دیگری نیست و هرگز نمی توان بر چنین امید محدود و مبهم کمر بست و گناه کرد، زیرا یک و عده اجمالی است که شروط و قیود آن روشن نیست و اصولاً قرآن در تمام آیات مربوط به شفاعت همین راه را پیموده است، به گونه ای که کسی نتواند با تکیه بر آن گناه کند و قانون بشکند.

2 «إِنّ الله لایَغفر أن یُشرک به ویغفر ما دون ذلک لِمن یَشاء و مَن یُشرک بالله فَقَد افْتَری اِثماً عظیماً» نساء/48

[خداوند شرک را نمی بخشد و جز آن را درباره هر کس که بخواهد می بخشد، هر کس بر خدا شرک ورزد، گناه بزرگی را افترا بسته است.]

خدا در این آیه

میان شرک و غیر شرک فرق می گذارد و می فرماید: اولی را نمی بخشد و دومی را درباره هر کس بخواهد می بخشد و مسلماً مفاد آیه ناظر به تائب از شرک نیست، زیرا در این صورت فرقی میان مشرک و غیر مشرک نیست و خداوند توبه هر دو گروه را می پذیرد، طبعاً آیه مربوط به گنهکارانی است که راه توبه را نپیموده باشند و در این شرایط می فرماید: شرک را نمی بخشد و غیر آن را می بخشد.

برای اینکه مضمون آیه بهانه ای در دست گنهکاران نباشد، نوید خود را با جمله «لمن یشاء» مقید می سازد تا حالت ابهام به خود گرفته و افراد نتوانند به اعتماد این آیه مرتکب گناه شوند، زیرا هیچ کس از تعلق مشیت خدا بر مغفرت خویش آگاه نیست.

قاضی عبد الجبار پیرو معتزله بصره در تفسیر آیه به پیشداوری پرداخته و برای حفظ مسلک خود می گوید: گناه غیر از شرک که بخشوده می شود مجمل است، احتمال دارد که مقصود گناهان صغیره باشد نه کبیره.

یک چنین داوری بی پایه است، زیرا اطلاق آیه قابل انکار نیست، آیه مورد بحث با آیات نخست که وی با آنها بر عقیده معتزله استدلال کرده هیچ تفاوتی ندارد، چطور آیات گروه نخست اطلاق دارد و همه نوع گناهان کبیره را می گیرد، ولی این آیه نسبت به کبیره و صغیره اطلاق ندارد؟

از دیدگاه معتزله با توجه به اصل وعد و وعید، منظور از اختصاص شفاعت به تائبان چیست؟ نقد این نظریه چیست؟

پرسش