مذاهب صفحه 763

صفحه 763

ب. هر دو گروه اعتقاد دارند که یکی از صفات خدا، کلام است؛ معزله اعتقاد دارند که کلام خدا اصوات و حروفی است که در ذات خدا نیست بلکه خدا کلام خود را

در بیرون از ذات خود مانند لوح محفوظ ، جبرئیل و یا پیامبر قرار می دهد در حالی که اشاعره آن را جزو صفات ذاتی خدا دانسته و به کلام نفسی اعتقاد دارند. (سبحانی؛ جعفر، الالهیات ج 1، ص 197 و 193 ) آنها کلام خدا و قرآن را قدیم می دانند در حالی که اشاعره آن را حادث می دانند. (همان، ج 1، ص 205)

ج. اعتقاد دیگری که مورد اختلاف این دو گروه است، مسأله عدل الهی است آیا خداوند عادل است؟ این مسأله به بحث دیگری مربوط می شود که به نام «حسن و قبح ذاتی» نام بردار است: آیا حسن و قبح افعال یعنی خوب و بد بودن آنها به امر و نهی خدا ارتباط دارد یعنی هر کاری که خداوند متعال به آن فرمان دهد خوب و هر کاری که خدا از آن منع شود و نهی کند بد است. آیا این گونه است و یا نه ، کارها ذاتا خوب یا بدند و خداوند به کاری فرمان می دهد که ذاتا خوب و از کاری نهی می کنند که ذاتا زشت و پلید است ، معتزله به حسن و قبح ذاتی کارها تأکید دارند در حالی که اشاعره شدیدا مخالف این معنا هستند و می گویند : «هر چه را خسرو کند ، شیرین بود» ؛ بنابراین اگر خدا امر و نهی نکند نه هیچ کاری نیکو می شود و نه هیچکدام زشت . این بحث رهاوردهای مثبت و منفی زیادی دارد که یکی از آنها مسأله جبر و اختیار است به گونه ای که اشاعره به خاطر انکار عقیده

حسن و قبح ذاتی راهی جز پذیرش جبر ندارند بر این اساس انسان از خود اختیاری ندارد و به اصطلاح فاعل مجبور و موجب است در حالی که معتزله با اعتقاد به حسن و قبح ذاتی مجبور بودن انسان را بر خلاف حکمت خدا ، بعثت پیامبران و ثواب و عقاب در آخرت دانسته اند. آنها معتقدند ، خدا انسان را پس از آفرینش به حال خود گذاشته ،او را کاملا مختار آفریده ، در کار او دخالت نمی کند. (دیدگاه تفویض) (ر.ک، همان ، ج 1، ص 257 تا 261)

برادران اهل سنت نسبت به این دیدگاه عمدتا روی کرد موافق دارند؛ زیرا با حمایت حاکمان و خلفای به ظاهر مسلمان ، معتزله سرکوب شده؛ فکر اشعری رواج یافت گر چه دانشمندانی نیز در میان اهل سنت از اعتقاد به عقائد اشاعره دست یازیده به نقد آن پرداختند که به عنوان نمونه می توان از دانشمند معاصر محمد بن عبده نام برد.

دانشمندان شیعه در مسأله صفات خدا دیدگاه هر دو گروه را باطل دانسته در سایه تعالیم علوی، صفات خدا را عین ذات دانسته و در بقیه مسائل نیز دیدگاه های ویژه ای ارائه نموده از افراط و تفریط اجتناب کردند از این رو در مسأله جبر و اختیار نه راه جبر را پذیرفتند و نه به تفویض تن دادند . متکلمان شیعه و فلاسفه راهی میانه را برگزیدند که جبر مورد انکار قرار گرفته ، انسان دارای اختیار است ولی نه به صورت تفویض که خدا دخالتی درکارش نداشته باشد.(ر.ک: بدایه الحکمه المرحله الثانیه عشره، الفصل السادس و نهایه الحکمه المرحله الثانیه عشره الفصل...

و مطهری، مرتضی، انسان و سرگذشت، و جعفری؛ محمدتقی، جبر و اختیار و ...

این دیدگاه با پشتوانه عقل و نقل برگزیده شده و پاسخ بسیاری از شبهاتی است که در تفسیر و توضیح برخی از آیات قرآن مطرح شده است.

علت توجه به مکتب اعتزال در عصر ما چیست؟

اشاره

کتابخانه بالقرآن کتابخانه بالقرآن
نرم افزار موبایل کتابخانه

دسترسی آسان به کلیه کتاب ها با قابلیت هایی نظیر کتابخانه شخصی و برنامه ریزی مطالعه کتاب

دانلود نرم افزار کتابخانه