کتابخانه بالقرآن

مذاهب صفحه 782

صفحه 782

پاسخ

معتزله در کتابهای موافق و مخالف، با القابی خوانده می شوند:

1 عدلیه: آنان را عدلیه می گویند چون خدا را به عدل و حکمت توصیف می کنند. ولی این لقب منحصر به آنان نیست، بلکه همه مکتبهای قائل به عدل را فرا می گیرد. 2 الموحّده: زیرا بر خلاف اشاعره، قدیمی جز خدا نمی شناسند، در حالی که اشاعره به صفات جدا از ذات و در عین حال قدیم و کلام قدیم قائل هستند.

3 أهل الحق: زیرا این گروه خود را فرقه ناجیه می دانند البته به موجب آیه «کل حزب بما لدیهم فرحون» این لقب را همگان به خود می دهند.

4 القدریه: این لقب را مخالفان معتزله به آنان می دهند تا مشمول حدیثی باشند که از پیامبر نقل شده که «القدریه مجوس هذه الامه» ولی از نظر قواعد ادبی، این لقب به قائلان به قدر که همان اشاعره و اهل حدیث باشند تناسب بیشتری دارد، نه با معتزله که نافی قدر هستند همچنانکه عدلیه به گروهی گفته می شود که قائل به عدلند نه نافی آن.

5 ثنویه: این لقب را نیز دشمنان معتزله به آنان داده اند و علت آن این است که معتزله می گویند: خیر از خداست و شر از بندگان خداست، و گاهی گفته می شود که وجه آن این است که آنان، بندگان خدا را در افعال خود مستقل می اندیشند و ارتباط آنان را باخدا قطع می کنند، تو گویی در جهان دو فاعل مستقل و دو خالق متمایز داریم .

6 معطّله: چون صفات خدا را عین ذات می دانستند، تو گویی ذات را از توصیف به صفات تعطیل می کنند.

ولی حق این است که معطله از اوصاف جهمیّه است که اصولاً ذات را با صفات توصیف نمی کنند و هیچ نوع واقعیتی برای صفات قائل نیستند، در حالی که معتزله، خدا را با صفات ذاتی توصیف می کنند، چیزی که هست در این مورد دو مسلک دارند، یکی مسلک نیابت ذات از صفات، دیگری مسلک عینیت ذات با صفات و اگر هم بر قول به نیابت بتوان نام تعطیل نهاد، قول دوم نقطه مقابل تعطیل است.

7 جهمیّه: این لقب را احمد بن حنبل به آنان داده است، در حالی که جهمیّه منسوب به «جهم بن صفوان» مقتول در سال 128 هستند ولی چون او در پاره ای از موارد با معتزله موافق است، از این جهت احمد بن حنبل همه را به یک چوب رانده و به همه می گوید «جهمی»

8 وعیدیه: مقصود این است که آنان می گویند: خدا همان طور که باید به وعده خود عمل کند، به خاطر صادق بودن، به وعید خود هم نیز عمل می نماید و اگر بنده ای بدون توبه بمیرد، قطعاً معذب خواهد بود.