تحریف ناپذیری قرآن از دیدگاه علامه شعرانی صفحه 1

چکیده

علامه شعرانی در حواشی و تعلیقاتی که بر شماری از کتابها نوشته اند، درباره علوم قرآن، از جمله تحریف ناپذیری قرآن نکاتی ارجمند را بیان کرده اند. وی تحریف قرآن به معنای جابه جایی یا تغییر و یا زیادت و نقصان پاره ای از کلمات یا آیات قرآن را به این دلایل مردود می شمارد: تواتر قرآن، تواتر قرائات، وجوب متابعت از رسم الخط مصحف عثمانی، مشخص بودن سوره ها در زمان رسول خدا صلی الله علیه و آله و... و یکایک ادله قائلان به تحریف را مانند آنچه در فصل الخطاب آمده است، رد می کند. در مقاله حاضر شرح این مطالب آمده است. کلید واژه ها: تحریف قرآن، تحریف ناپذیری قرآن، ادله تحریف ناپذیری قرآن، شبهات قائلان به تحریف قرآن.

مقدمه

یکی از مسایل بسیار مهم و اساسی قرآن پژوهی، بحث تحریف ناپذیری قرآن است. اگر از گروهی از حشویه و اهل حدیث بگذریم که جمود فکری و قشری نگری، آنها را به اظهار نظرهای ناصحیح وادار نموده است، تقریبا میان تمام فرق مسلمان اتفاق نظر است که قرآن موجود همان است که در طی مدت بیست و سه سال و به تدریج بر قلب پاک پیامبر صلی الله علیه و آله نازل گردید و آن حضرت به کاتبان وحی دستور داد تا آیات و سور نازل شده را بنویسند و بسیاری از صحابه - که به طور قطع از صدها نفر هم تجاوز می کرد همه یا بخش اعظم قرآن را از حفظ داشتند. بنابراین، آنچه امروزه در بین مسلمانان به عنوان آخرین کتاب آسمانی دایر و مرسوم است، دقیقا همان است که بر پیامبر صلی الله علیه و آله نازل گردیده، بدون

این که حتی یک کلمه در آن کم یا زیاد شده باشد و این صرف ادعا نیست؛ بلکه در جای خود با دلایل فراوان عقلی و نقلی به اثبات رسیده است. از جمله دانشمندانی که در عصر حاضر به بحث تحریف ناپذیری قرآن اهتمام ورزید و در موارد متعددی به اجمال و تفصیل بدان پرداخته است، علامه مفضال و حکیم عالی مقدار مرحوم علامه شعرانی است [1] . علامه شعرانی آثار فراوانی را به صورت پاورقی، حواشی یا مقدمه بر بسیاری از کتب تفسیری، حدیثی، کلامی و فقهی نوشته و به ترجمه برخی کتابها نیز اقدام کرده است. در این تعلیقات و حواشی، موضوعات متنوع فراوانی را مورد بحث و بررسی قرار داده است که از آن جمله می توان به موضوع کنونی، یعنی تحریف ناپذیری قرآن اشاره کرد. علامه شعرانی این بحث را به تفصیل در حواشی وافی و کتاب فارسی اش به نام «راه سعادت» مورد بررسی قرار داده و عقیده جمهور علمای مسلمان را مبنی بر عدم تحریف قرآن مورد اثبات یا تاکید قرار داده است. ایشان در مقدمه ای که بر تفسیر «منهج الصادقین» ملا فتح الله کاشانی نوشته، در این باره می فرماید: چون علمای ما در عدم تحریف بسیار نوشته و استدلال کرده اند، حاجتی به تفصیل و تکرار ندیدم. در حایشه وافی به قدر کافی متعرض آن شده ایم و در کتاب فارسی در نبوت، موسوم به «راه سعادت» اشارتی کرده ایم و این جا به ذکر چند نکته مختصر قناعت می کنیم [2] . مرحوم شعرانی بسیاری از آرا و اندیشه های خویش را به صورت تعلیقات، توضیحات و حواشی و شروح بر بخشی از کتابهای مهم

تفسیری و کلامی به یادگار گذاشته اند. از مواردی که هم به صورت مستقل و مجزا و هم در ضمن مباحث دیگر بدان پرداختند، موضوع این مقال، یعنی تحریف ناپذیری قرآن است که به اختصار مورد بررسی قرار می دهیم.

تعریف تحریف

مرحوم خویی در البیان به تفصیل به شرح معانی لغوی و اصطلاحی تحریف پرداخته است که تقریبا همه موارد مربوط به آن را شامل می شود [3] علامه شعرانی - که گویا در اواخر عمر قصد نگارش تفسیر قرآن را داشته است [4] ، بدون پرداختن تفصیلی به آن موارد، در رساله ای که با عنوان "گفتاری در باب قرآن" از ایشان منتشر شده و در حکم مباحث مقدماتی تفسیر است، در این باره می نویسید: تحریف، یعنی نقل آیه از محلی به محل دیگر، یا تغییر بعضی کلمات. علی بن ابراهیم بسیاری از این قبیل را بر شمرده است؛ مانند: «و اجعلنا للمتقین اماما [5] » که می گوید: در اصل «و اجعلنا من المتقین اماما» بوده و آیه «کنتم خیر امه اخرجت للناس [6] » در اصل «کنتم خیر ائمه اخرجت للناس» بوده است... [7] . ایشان به شدت با این سخن علی بن ابراهیم و امثال او به مخالفت برخاسته و با استناد به مساله جمع و تدوین آن در زمان پیامبر صلی الله علیه و آله به پاسخ گویی برآمده و چنین فرموده است: ولیکن این عقیده علی بن ابراهیم را به هیچ وجه ممکن نیست تصدیق کنیم؛ چون یقینا اصحاب پیامبر صلی الله علیه و آله مختار نبودند که سوره های قرآن را به میل خود تالیف کنند و هر آیه را جزو هر سوره که

می خواهند قرار دهند؛ بلکه تالیف سوره ها چنان که گفتیم - در زمان آن حضرت و به امر او بوده است. از هر سوره نسخه ها برداشته و در اطراف بلاد منتشر کرده اند. هیچ کس را ممکن نبود، نصف آیه از سوره بقره را بردارد و در سوره مائده قرار دهد [8] . علاوه بر این، آنچه علی بن ابراهیم ادعا کرده روایتی بیش نیست و در جای خود ثابت شده است که: هیچ یک از این قراآت برای ما اعتبار ندارد، چون به اخبار آحاد است و احتمال کذب و خطا در آن می دهیم؛ بلکه آنچه از پیغمبر و ائمه هم نقل کرده اند، چون صحت نقل مشکوک است، برای ما حجت نیست [9] . در جعلی بودن این قبیل روایات همین بس که آنان حتی در سوره فاتحه ای که مسلمانان در هر روز لااقل پنج نوبت آن را در نمازهای یومیه اشان می خوانند، ادعا کرده اند که آیه «صراط الذین انعمت علیهم» در اصل «صراط من انعمت علیهم» بوده است و به تعبیر آن مرحوم: عجب تر این که گوید: در فاتحه الکتاب تحریف کرده اند. چون این سوره را تمام مسلمانان در نماز، روزی پنج مرتبه می خواندند و اگر در بیست و سه سال زمان حیات پیامبر «صراط من انعمت علیهم» خوانده می شده، نه ممکن بوده کسی در آن سهو کند و صراط الذین بخواند و نه عمدا جهت داشت که آن را تغییر دهند و اگر فایده ای هم تصور می شد، با شهادت عامه خلق، تغییر آن ممکن نبود [10] .