نظام واسطه در خلقت صفحه 108

لآیة، فاذن فی فتح مکة، فهو العذاب الذی وعدهم.(1)

پیامبر (ص) در مکه بود که خداوند این آیه را نازل کرد: (و تا استغفار می‌کنند، خدا عذابشان نمی‌کند). و آنها بقیه مسلمانان بودند که در مکه باقی مانده و استغفار می‌کردند، و چون از مکه خارج شدند خداوند این آیه را نازل کرد: (و چه شده آنها را که خداوند عذابشان نکند)، تا آخر آیه. خداوند به پیامبرش اذن داد تا مکه را فتح کند و این عذابی بود که به آنها وعده داده بود.

بیضاوی در تفسیر آیه مورد نظر می‌گوید:

... و المراد باستغفارهم امّا استغفار من بقی فیهم من المؤمنین او قولهم: اللهم غفرانک.(2)

... و مراد به استغفار آنها یا استغفار کسانی است که از مؤمنان در بین مشرکان باقی مانده‌اند و یا قول آنهاست: بار خدایا! بخشش و مغفرت تو.

ثانیاً: بغوی در تفسیرش از برخی از مفسران ذکر کرده که مراد به استغفار اسلام است. (3)

ثالثاً: روایتی که از صحیح ترمذی به آن استشهاد شده به جهت وجود اسماعیل بن مهاجر در سند آن ضعیف است، و خود ترمذی بعد از نقلش آن را حدیث غریب معرفی کرده است.

رابعاً: بر فرض صحت سند حدیث فوق، دلالت بر نفی توسل به

1- تفسیر طبری، ج 9، ص 238.
2- تفسیر بیضاوی، ج 5، ص 105.
3- تفسیر بغوی، ذیل آیه.