شرح دعای کمیل صفحه 434

نفس امّاره نفس سرکش است که انسان را به گناه فرمان می دهد و به هر سو می کشاند . در این مرحله هنوز عقل و ایمان آن قدرت را نیافته که نفس سرکش را مهار زند و آن را رام کند ، بلکه در بسیاری از موارد در برابر او تسلیم می گردد و یا اگر بخواهد گلاویز شود نفس سرکش او را بر زمین می کوبد و شکست می دهد. و آثار و جلوه های گوناگون از آن در قرآن آمده است ، از آن جمله :

«وَ قَدْ خٰابَ مَنْ دَسّٰاهٰا » (1).

و کسی که نفس را در فجور و معصیت مخفی و پنهان کرد از رحمت حق محروم و نومید شد .

«وَ مَنْ یَرْغَبُ عَنْ مِلَّهِ إِبْرٰاهِیمَ إِلاّٰ مَنْ سَفِهَ نَفْسَهُ » (2).

چه کسی جز کسی که به خود جهل ورزیده از آیین ابراهیم روی گردان می شود ؟ »

« قٰالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَکُمْ أَنْفُسُکُمْ » (3).

یعقوب به فرزندانش گفت : یوسف را گرگ نخورده بلکه نفوس شما زشتی را در نظرتان آراسته است .

2 - نفس لوّامه

مرحله دوم ، نفس لوّامه است که پس از تعلیم و تربیت و مجاهدت، انسان به آن ارتقاء می یابد . در این مرحله ممکن است انسان بر اثر طغیان غرائز ، گاهی مرتکب خلاف هایی شود ، اما فوراً پشیمان می شود و به ملامت و سرزنش خویش می پردازد و تصمیم بر جبران گناه می گیرد، و دل و جان را با آب توبه می شوید . و به

1- (1)) . شمس ( 91 ) : 10 .
2- (2)) . بقره ( 2 ) : 130 .
3- (3)) . یوسف ( 12 ) : 18 .