شرح دعای کمیل صفحه 49

غمزۀ یار اگر بود ساقی باده ناخورده مست خواهم شد

گر از این دست باده ای خواهد می کش و می پرست خواهم شد

در ره او ز پای خواهم ماند رفته رفته ز دست خواهم شد

گرچه در عشق نیست گشتم فیض باز از عشق مست خواهم شد (1)

دورنمایی از اشارات و لطایف بسم اللّٰه

اسْم

کلمۀ « اسم » بنا به اعتقاد بزرگان علم لغت برگرفتۀ از « سمّو » به معنای رفعت و بزرگی و بلندی و برتری است .

خدای مهربان لفظ « اسم » را با اتصال به حرف « با » در این کلام نورانی و اثربخش آورد تا انسان به هنگام جاری کردنش بر زبان توجّه داشته باشد که می خواهد با ذکر اسم دوست به حضرت دوست متوسل شود ، و بداند که توسل به دوست با جاری کردن اسم او فقط به زبان میسر نمی شود ، بلکه تا صفحۀ دل را از آلودگی های اخلاقی و آیینۀ جان را از ناپاکی های معنوی پاک نکند و زبان را به آب استغفار ، از سخنان یاوه و بیهوده و ذکر اغیار نشوید ، روح توسّل و زمینۀ جلوۀ محبوب بر باطن وجود فراهم نگردد . و نیز به این حقیقت اهمّ عنایت داشته باشد که بدون طهارت دل و پاکی جان و اخلاص در نیت و توجّه به فقر ذاتی خود و بی نیازی حضرت دوست ، جاری کردن نام مبارکش بر زبان ، کمال بی ادبی و گستاخی است ؛

هزار بار بشویم دهان به مشک و گلاب هنوز نام تو بردن کمال بی ادبی است

حضرت حق در برترین مراتب پاکی و تقدّس است و انسان خاکی در پست ترین مقام تعلّق و تدنّس ، و این پست ترین مقام بدون واسطه و سبب از مرحلۀ رذالت به اوج عزّت و جلالت ترقی نمی کند ، به همین خاطر خدای مهربان «بسم اللّٰه» را بین خود و انسان وسیله و واسطه قرار داد تا انسان با اتصال به معنا و مفهوم این کلام عرشی و تجلی دادن حقایق آن در جان فرشی ، قدم همت بر نردبان رفعت نهد و زمینۀ جلوۀ قابلیّت مشاهدۀ جمال و جلال از روزنۀ غیب بر او فراهم آید .

عارفی عاشق و صاحبدلی آگاه گفته : حرف« با»اشاره به بدایت و شروع حرکت و سلوک است و از« با » تا حرف « سین » که رمزی از سرّ معرفت است بیابانی بیکران و بادیه ای بی پایان است . محو شدن« الف » اسم در بیابان بیکران و بادیۀ بی پایان بین« با » و « سین » اشاره به این دارد که سالک این راه تا انانیّت و منیّت و خودی و خودیّت را در پرتو انوار توحید محو نکند و در آتش عشق و محبّت دوست نسوزاند و جز حال تسلیم و بندگی از او باقی نماند ، به سرّ معرفت نرسد و در عرصۀ نورانی « میم » مراد راه نیابد .

گروهی از اهل حال برآنند که« با » اشاره به برّ و نیکی او به همگان است و اغلب به عوام از مردم تعلق دارد که اهل نفوسند ، و « سین » عبارت از سرّ او به خواص است که ارباب قلوبند ، و « میم » نشانۀ محبّت اوست که نصیب اخصّ الخواص است که اصحاب اسرارند .

از امام صادق علیه السلام روایت شده که :

هر حرفی از این حروف سه گانه ، اشاره به اسمی از اسمای حسنی است ؛ « با » بهای الهی ، « سین » سنای الهی است ( که به معنای بلندی و رفعت نور اوست ) و « میم »