کتابخانه بالقرآن

شرح دعای کمیل صفحه 605

صفحه 605

سپس فرمود : ای اعرابی ، این که می گویی خداوند واحد است چهار معنی می تواند داشته باشد که دو معنی آن دربارۀ خدا صحیح نیست و دو معنی صحیح است .

آن دو که صحیح نیست ، وحدت عددی است که این برای خدا جایز نمی باشد ( یعنی این که بگوییم او یکی است و دو تا نیست ؛ زیرا مفهوم این سخن آن است که دومی برای او تصوّر می شود ولی وجود ندارد ، در حالی که مسلماً برای ذات بی نهایت حق دومی تصوّر نمی شود ) ؛ چرا که چیزی که ثانی ندارد داخل در باب اعداد نمی شود ، آیا نمی بینی که خداوند کسانی را که گفتند : «إِنَّ اللّٰهَ ثٰالِثُ ثَلاٰثَهٍ » (1)تکفیر کرده ؟

معنای دیگر واحد که بر خدا روا نیست این است که به معنی واحد نوعی باشد ، مثل این که می گوییم : فلان کس یکی از مردم است ، این نیز بر خدا روا نیست ( چرا که خدا نوع و جنسِ منطقی ندارد ) مفهوم این سخن تشبیه است و خدا از هر گونه تشبیه و نظیر برتر و بالاتر است .

اما آن دو مفهومی که دربارۀ خدا صادق است ؛ نخست این که گفته شود :

خداوند واحد است ، یعنی در اشیای عالم شبیهی برای او نیست . آری ، پروردگار ما چنین است .

دیگر این که گفته شود : پروردگار ما أحَدِیُّ المعنی است یعنی ذات او تقسیم پذیر نیست ، نه در خارج و نه در عقل و نه در وهم .

آری ، خداوند بزرگ چنین است (2) .

1- (1)) . خدا ، یکی از [ این ] سه تاست [ پدر ، پسر ، روح ] . مائده ( 5 ) : 73 .
2- (2)) . « إِنَّ أَعْرَابِیّاً قَامَ یَوْمَ الْجَمَلِ إِلَی أَمِیرِالْمُؤْمِنِین علیه السلام فَقَالَ: یَا أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ، أَتَقُولُ إِنَّ اللّٰهَ وَاحِدٌ ؟ قَالَ: فَحَمَلَ النَّاسُ عَلَیْهِ وَقَالُوا: یَا أَعْرَابِیُّ، أَمَا تَرَی مَا فِیهِ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ مِنْ تَقَسُّمِ الْقَلْبِ؟ فَقَالَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ علیه السلام : دَعُوهُ فَإِنَّ الَّذِی یُرِیدُهُ الْأَعْرَابِیُّ هُوَ الَّذِی نُرِیدُهُ مِنَ الْقَوْم.ِ ثُمَّ قَالَ: یَا أَعْرَابِیُّ، إِنَّ الْقَوْلَ فِی أَنَّ اللّٰهَ وَاحِدٌ عَلَی أَرْبَعَهِ أَقْسَامٍ؛ فَوَجْهَانِ مِنْهَا لا یَجُوزُ عَلَی اللّٰهِ عَزَّ وَجَلَّ وَوَجْهَانِ یَثْبُتَانِ فِیهِ. فَأَمَّا اللَّذَانِ لا یَجُوزَانِ عَلَیْهِ فَقَوْلُ الْقَائِلِ: وَاحِد، یَقْصِدُ بِهِ بَابَ الْأَعْدَادِ فَهَذَا مَا لا یَجُوزُ؛ لأَنَّ مَا لا ثَانِیَ لَهُ لا یَدْخُلُ فِی بَابِ الْأَعْدَادِ أَمَا تَرَی أَنَّهُ کَفَرَ مَنْ قَالَ : إِنَّهُ ثَالِثُ ثَلاثَهٍ وَقَوْلُ الْقَائِلِ هُوَ وَاحِدٌ مِنَ النَّاسِ یُرِیدُ بِهِ النَّوْعَ مِنَ الْجِنْسِ فَهَذَا مَا لا یَجُوزُ؛ لأَنَّهُ تَشْبِیهٌ وَجَلَّ رَبُّنَا وَتَعَالَی عَنْ ذَلِکَ. وَأَمَّا الْوَجْهَانِ اللَّذَانِ یَثْبُتَانِ فِیهِ فَقَوْلُ الْقَائِلِ: هُوَ وَاحِدٌ لَیْسَ لَهُ فِی الْأَشْیَاءِ شِبْهٌ کَذَلِکَ رَبُّنَا وَقَوْلُ الْقَائِل: إِنَّهُ عَزَّ وَجَلَّ أَحَدِیُّ الْمَعْنَی یَعْنِی بِهِ أَنَّهُ لا یَنْقَسِمُ فِی وُجُودٍ وَلا عَقْلٍ وَلا وَهْمٍ کَذَلِکَ رَبُّنَا عَزَّ وَجَلَّ ».التوحید : 83 ، باب 3 ، حدیث 3 ؛ بحار الأنوار : 206/3 - 207 ، باب 6 ، حدیث 1 .