شرح دعای کمیل صفحه 743

حلیم بردبار چشم پوشاننده ای است که معصیت گناه کار را می بیند و با وجود نهایت قدرتش ، در انتقام گرفتن از او شتاب نمی کند .

اگر خداوند دارای صفت «حلیم» نبود و در هر گناه و نادانی بنده عجله می نمود و او را عذاب می کرد ، با وجود کثرت گناهان انسان ها ، در روی زمین جنبنده ای زنده نمی ماند ، چنان که می فرماید :

« وَ لَوْ یُؤٰاخِذُ اللّٰهُ النّٰاسَ بِظُلْمِهِمْ مٰا تَرَکَ عَلَیْهٰا مِنْ دَابَّهٍ وَ لٰکِنْ یُؤَخِّرُهُمْ إِلیٰ أَجَلٍ مُسَمًّی فَإِذٰا جٰاءَ أَجَلُهُمْ لاٰ یَسْتَأْخِرُونَ سٰاعَهً وَ لاٰ یَسْتَقْدِمُونَ » (1).

و اگر خدا مردم را به سبب ستمشان مؤاخذه کند ، هیچ جنبنده ای را [ که مستحقّ مؤاخذه است ] بر روی زمین باقی نمی گذاشت ، ولی آنان را تا مدتی معین مهلت می دهد، پس هنگامی که اجلشان سرآید ، نه ساعتی پس می مانند و نه ساعتی پیش می افتند .

رأفت و رحمت پروردگار

در بعضی از نسخ عبارت دعا چنین است : « وهو یرجو ما سلف من حلمک ورأفتک ورحمتک » .

رأفت و رحمت حضرت حق تمام عالم را فراگرفته و ریزترین موجودات عالم تا باعظمت ترین آنان مشمول رحمت حقند . اما اینکه چه رابطه ای بین عذاب و رحمت حق وجود دارد ، سؤالی است که پاسخ آن را خداوند در قرآن کریم بیان فرموده است که :

« عَذٰابِی أُصِیبُ بِهِ مَنْ أَشٰاءُ وَ رَحْمَتِی وَسِعَتْ کُلَّ شَیْ ءٍ » (2).