شرح دعای کمیل صفحه 751

انسان ها هم آتش گیره و هیزم جهنم اند و هم خود باید در آن بسوزند ، پس معلوم می شود که انسان در آتشی معذب می شود که خودش افروخته همان گونه که فرمود :

« ثُمَّ فِی النّٰارِ یُسْجَرُونَ » (1).

سپس آنان را در آتش افروخته دوزخ می سوزانند .

و مراد از «حجاره» همان سنگ هایی است که به عنوان بت می تراشیدند ؛ چرا که در آیۀ دیگر فرموده :

« إِنَّکُمْ وَ مٰا تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللّٰهِ حَصَبُ جَهَنَّمَ » (2).

[ به آنان گویند : ] به یقین شما و معبودانی که به جای خدا می پرستیدید ، هیزمِ دوزخید ؛ [ بی تردید ] شما در آن وارد خواهید شد .

سایه های آتش زا

اشاره

در جهنم سایه ای نیست که از رسیدن حرارت به انسان جلوگیری کند و برای آدمی ساتری از آزار حرارت باشد .

«اِنْطَلِقُوا إِلیٰ ظِلٍّ ذِی ثَلاٰثِ شُعَبٍ * لاٰ ظَلِیلٍ وَ لاٰ یُغْنِی مِنَ اللَّهَبِ » (3).

و [ نیز ] به سوی سایه ای [ از دود متراکم و آتش زا ] که دارای سه شاخه است ، بروید . * [ سایه ای که ] نه مانع از حرارت است ، و نه از شعله های آتش جلوگیری می کند .

انشعاب آتش به سه شعبه ، اشاره به عظمت دود جهنم است ؛ چون وقتی دود

1- (1)) . غافر (40) : 72 .
2- (2)) . انبیاء (21) : 98 .
3- (3)) . مرسلات (77) : 30 - 31 .