شرح دعای کمیل صفحه 754

«إِذٰا رَأَتْهُمْ مِنْ مَکٰانٍ بَعِیدٍ سَمِعُوا لَهٰا تَغَیُّظاً وَ زَفِیراً » (1).

که وقتی [ آن آتش سوزان ] آنان را از مکانی دور ببیند ، از آن [ نعرۀ ] خشم و خروشی هولناک بشنوند .

آتش آن ها را می بیند . گویا چشم به راه دوخته و انتظار گناهکاران را می کشد و نیازی نیست که گناه کاران نزدیک آتش شوند تا آتش به هیجان درآید ، بلکه از فاصلۀ دور - که طبق بعضی از روایات یک سال راه است - خشمگین می شود و خشم خود را با نعره و فریاد آشکار می سازد .

عذاب ناگهانی و فراگیر

آتش دنیا از یک سو متوجه ظاهر بدن می شود و ظاهر را قبل از باطل می سوزاند و مهلتی می دهد که انسان از سویی فرار کند و یا چاره ای بیندیشد ، ولی آتش جهنم چنین نیست ، بلکه باطن انسان را همانند ظاهر فرا می گیرد و شمولش نسبت به باطن کمتر از ظاهر نیست . و مانند جان در نهان آدمی است که نمی توان آن را به طرفی نهاد و خود به طرف دیگری رفت . و مهلت پذیر نمی باشد و وقتی فرا می رسد جز حیرت و حسرت هیچ چارۀ دیگری برای کسی نمی ماند .

« لَوْ یَعْلَمُ الَّذِینَ کَفَرُوا حِینَ لاٰ یَکُفُّونَ عَنْ وُجُوهِهِمُ النّٰارَ وَ لاٰ عَنْ ظُهُورِهِمْ وَ لاٰ هُمْ یُنْصَرُونَ * بَلْ تَأْتِیهِمْ بَغْتَهً فَتَبْهَتُهُمْ فَلاٰ یَسْتَطِیعُونَ رَدَّهٰا وَ لاٰ هُمْ یُنْظَرُونَ » (2).

اگر کافران به آن وقتی که نمی توانند آتش را از چهره ها و پشتشان باز دارند و یاری هم نمی شوند ، آگاهی داشتند [ عجولانه عذاب را نمی خواستند . ] * بلکه ناگهان به