- مقدمه 1
- مقدمه چاپ جدید 5
- فصل اول: آشنایی با موقعیت جغرافیایی، تاریخی و مذهبی سوریه 6
- اشاره 6
- 1- موقعیّت جغرافیایی و طبیعی سوریه 7
- اشاره 7
- وجه تسمیّه شام و سوریه 8
- 2- موقعیت تاریخی و سیاسی شام و سوریه 10
- الف) قبل از اسلام 10
- ب) پس از اسلام 11
- ج) دوران معاصر 14
- 3- مذاهب و گروه های مذهبی در سوریه 17
- فصل دوم: آثار سیاحتی زیارتی دمشق 23
- اشاره 23
- 1- دمشق در گذر تاریخ 24
- اشاره 30
- 2- مرقد و مزار عقیله بنی هاشم زینب کبری علیها السلام 30
- نظریه مورخان و پژوهشگران در مورد محل دفن زینب کبری علیها السلام 34
- 3- مقام و مقبره حضرت رقیّه علیها السلام 39
- 4- مسجد اموی دمشق در بستر تاریخ 42
- اشاره 42
- 1- قبّه ها و گنبد 46
- 1/ 1. قبّه المال 46
- اشاره 46
- 2/ 1. قبّه الغواره 46
- 3/ 1. قبّه الساعات 47
- 4/ 1. قبّه النسر یا عقاب 47
- 2- درهای مسجد اموی 48
- 3- مأذنه های جامع اموی 49
- 1/ 4. قبر و مقام هود علیه السلام 50
- 2/ 4. مقام حضرت خضر علیه السلام 50
- 4- آثار و مقام انبیا در جامع اموی 50
- 3/ 4. مکان نزول عیسی علیه السلام 51
- 4/ 4. مقام و محل دفن سر یحیی علیه السلام 51
- اشاره 52
- 5- شبستان جامع اموی 52
- 1/ 5. محراب های چهار گانه 53
- 4/ 5. جایگاه اسیران کربلا 54
- 5/ 5. محل غسل تعمید مسیحیان 54
- 2/ 5. مصحف عثمانی 54
- 3/ 5. منبر مسجد 54
- 6- مقام رأس الحسین علیه السلام 55
- 7- محراب و مقام حضرت زین العابدین علیه السلام 57
- 8- مَشاهد خلفای راشدین 57
- آتش سوزی های جامع اموی و بازسازی های آن 58
- سیر تاریخی توسعه و بازسازی جامع اموی 60
- 1. مسجد السّادات 62
- 5- سایر مساجد تاریخی و مشهور دمشق 62
- 2. جامع بابُ المُصَلّی 62
- اشاره 62
- 4. مسجد ابیّ بن کعب انصاری 63
- 3. مسجد الاقصاب: القصب 63
- 5. جامع قیمریه 64
- 6. جامع ابی دردا 64
- 7. جامع هشام 64
- 8. جامع جرّاح 64
- 9. جامع درویشیه 65
- 10. جامع سیباهیه 65
- 11. جامع نقشبندیه 65
- 13. جامع سنانیه 66
- 12. جامع احمدیه 66
- 6- مدارس و دار القرآن های تاریخی دمشق 67
- اشاره 67
- 1. مدرسه نوریه کبری 68
- 2. مدرسه عادلیه کبری 68
- الف) مدارس 68
- 3. مدرسه ظاهریه کبری 69
- 5. مدرسه سمیساطیه 70
- 4. مدرسه عزیزیه 70
- 6. مدرسه جوزیه 71
- 7. مدرسه جُقْمُقیه 71
- 1. دارالقرآن الرشائیه 72
- 2. دارالقرآن صابونیه 72
- 8. مدرسه شامیه 72
- ب) دار القرآن ها 72
- 5. دارالقرآن الاسعریّه 73
- 6. دارالقرآن تفتازانیه 73
- 3. دارالقرآن افریدونیه 73
- 4. دارالقرآن تنکزیه 73
- 1. قبر سکینه دختر امام حسین علیه السلام 74
- 7- قبرستان باب الصغیر 74
- اشاره 74
- الف) قبور فرزندان گرامی ائمه اطهار علیهم السلام 74
- 2. قبر امّ کلثوم، دختر امام علی علیه السلام 75
- 3. قبر منسوب به فاطمه صغری دختر امام حسین علیه السلام 76
- 5. قبر عبداللَّه بن سجاد علیه السلام 78
- 4. قبر عبداللَّه بن جعفر الصادق علیه السلام 78
- ب) مدفن سرهای شهدای کربلا در باب الصغیر 79
- 1. قبر منسوب به بلال حبشی 81
- ج) مقابر صحابه پیامبر خدا صلی الله علیه و آله 81
- 2. قبر منسوب به عبداللَّه بن جعفر بن ابوطالب علیها السلام 82
- 3. قبر منسوب به عبداللَّه بن ام مکتوم 83
- 4. قبر اوس بن اوس 84
- 5. واثله بن اسقع 84
- 6. قبر منسوب به ابان بن عثمان 84
- 8. ابو دردا و امّ دردا 85
- 9. سهل بن ربیع انصاری 85
- 7. فضاله بن عبید 85
- 2. اسماء بنت عُمیس «4» 86
- 1. قبر فضه، خادمه بزرگوار فاطمه علیها السلام 86
- د) مقابر زنان بنی هاشم و منسوبان به خاندان رسالت 86
- ه) قبور علما و دانشمندان و زهاد معروف دمشق 87
- 1. شمس الدین الذّهبی (ف. 748 ق.) 87
- 5 و 6. قبور منسوب به امّ سلمه و امّ حبیبه، همسران پیامبر خدا صلی الله علیه و آله 87
- اشاره 87
- 4. حمیده دختر مسلم بن عقیل 87
- 3. میمونه دختر امام حسن علیه السلام 87
- 4. ابن قیم جوزی (691- 751 ق.) 88
- 6. ابن حورانی دمشقی (ف. 551 ق.) 88
- 5. ابن عساکر (ف. 571 ق.) 88
- 3. ابن رجب حنبلی 88
- 2. ابن هشام نحوی 88
- 7. بهلول (م. 151 ق.) 89
- 8. ابن مالک نحوی (م 686 ق) 89
- و) قبور سایر بزرگان تابعین و بازماندگان ائمه اطهار علیهم السلام 89
- اشاره 92
- الف) قبرستان صوفیه و قبور عارفان دمشق 92
- 2. احمد بن بدرالدّین (م 934 ق.) 92
- 8- سایر قبرستان های معروف دمشق 92
- 3. ابو عمرو بن صلاح (م 634 ق.) 92
- 1. ابراهیم قونوی (652- 732 ق.) 92
- 4. ابن المحدث (642- 695 ق.) 93
- 7. فخر بن عساکر (م 620 ق.) 93
- 8. ابن کثیر دمشقی (م 774 ق.) 93
- 5. عبدالرحمان بن نوح (م 654 ق.) 93
- 6. قطب الدین نیشابوری (م 578 ق.) 93
- 9. ابن تیمیه 94
- ب) قبرستان باب توما و باب شرقی 95
- 3. معاذ بن جبل 95
- 1. شرحبیل بن حسنه 95
- اشاره 95
- 2. ضرار بن ازور اسدی 95
- ج) قبور سلاطین مشهور دمشق 96
- 1. معاویه بن ابی سفیان 96
- 4. شیخ ارسلان دمشقی (ف. 540 ق.) 96
- 2. معاویه بن یزید بن معاویه (معاویه ثانی) 97
- 3. ولید بن عبدالملک بن مروان 98
- 4. صلاح الدین ایوبی (م 589 ق.) 99
- 5. ملک عادل ایّوبی (534- 616 ق.) 99
- 6. نورالدّین محمود زنگی شهید (511- 560 ق) 100
- 8. ملک اشرف موسی (ت. 576 ق.) 101
- 7. ملک ظاهر بَیْبَرْس (ف. م. 676 ق.) 101
- 9. سیف الدین جقمق (م. 824 ق.) 101
- 10. درویش پاشا 102
- 11. شاهنشاه بن ایّوب (م. 534 ق.) 102
- 12. تورانشاه بن ایّوب (م. 576 ق.) 102
- 13. اسدالدین محمد شیره کوه 102
- اشاره 103
- الف) ابواب تاریخی دمشق 103
- 9- سایر آثار تاریخی دمشق 103
- 1. باب توما: 104
- 2. باب شرقی: 104
- 4. باب الصغیر: 105
- 3. باب الفرادیس: 105
- 5. باب السلام: 105
- 10. باب الجابیه: 106
- 9. باب الحدید: 106
- 7. باب کیسان: 106
- 8. باب الجناز: 106
- 6. باب الفرج: 106
- ب) بازارهای تاریخی و مشهور دمشق 107
- اشاره 107
- 1. بازار حمیدیه 108
- 2. بازار مدحت پاشا 109
- 3. بازار درویشیه 109
- ج) قصرهای تاریخی 110
- اشاره 110
- 4. سوق العماره: بازار نطافین 110
- 1. قصر العظم: قصر اسعد پاشا 110
- د)- تکایا 111
- 1. تکیه سلیمانیه 111
- 2. قصر الأبلق 111
- 4. تکیه مولویه 112
- ه) قلعه تاریخی، نظامی دمشق 112
- 3. تکیه شمس احمد پاشا 112
- 2. تکیه سلیمیه 112
- و) حمام های تاریخی 114
- اشاره 114
- 2. حمام ظاهریه 115
- 1. حمام نورالدین شهید 115
- ز) بیمارستان های تاریخی دمشق 115
- اشاره 115
- 2. بیمارستان نوریه 116
- 1. بیمارستان ولید بن عبدالملک 116
- 5. مدرسه پزشکی دخواریه 117
- 4. بیمارستان عسکری (نظامی) 117
- 3. بیمارستان قیمری 117
- 6. مدرسه الدینسریه 117
- 7. مدرسه اللبودیه 118
- ح) آثار تاریخی مسیحیان 118
- ط) معبد ژوپیتر 119
- فصل سوم: کوه قاسیون و منطقه صالحیه 122
- اشاره 122
- قاسیون در گذر تاریخ 122
- 1. مغاره الدّم: 123
- الف- آثار تاریخی قاسیون (صالحیه) 123
- 2. مغاره الجوع: الاربعین 124
- 3. غار منسوب به اصحاب کهف 124
- ب- آثار اسلامی قاسیون (صالحیه) 125
- 1. جامع و مقبره محیی الدین ابن عربی (560- 638) 125
- 2. تکیه سلیمیه 127
- 4. مقام سیف الدین قیمری 128
- 3. بیمارستان قیمریه 128
- 5- مدرسه العمریه 129
- 7- جامع حنابله 129
- 4- مدرسه شرکسیه 129
- 2- دار الحدیث القلانسیه 129
- 1- دار الحدیث الاشرفیه البرانیه 129
- ج- مدارس و مساجد صالحیه 129
- 8- جامع شیخ عبدالغنی نابلسی 129
- 3- دار الحدیث الناصریه 129
- 6- مدرسه ماردینیه 129
- الف- آثار و مقابر انبیاء در حومه دمشق 132
- 1. قبر حضرت هابیل علیه السلام 132
- فصل چهارم: آثار اطراف دمشق 132
- اشاره 132
- 4. مکان تولّد یا حضور ابراهیم علیه السلام در بَرْزَه 133
- 3. محل سکونت حضرت مریم و عیسی علیه السلام در رُبْوَه 133
- 2. قبر منسوب به حضرت موسی علیه السلام در قریه نَیْرَب 133
- 1. مَرج عَذراء: مرقدحُجر بن عُدَی و یارانش 134
- ب- آثار و مقابر صحابه و تابعین در حومه دمشق 134
- 2. المِزَّه و قبور صحابه 137
- 3. داریّا و آثار آن 139
- 4. قریه المَنیحَه: قبر سعد بن عُباده خزرجی 140
- 6. قریه دیر مُرّان: قبر تمیم الداری انصاری 141
- 7. قریه البجدلیه: مقام بایزید بسطامی 141
- 8. شهرک صیدنایا: دیر صیدنایا 141
- 5. قریه بیت أرانِس: قبر کناز صحابی 141
- ج- قنیطره و جولان 142
- فصل پنجم: استان حلب 145
- اشاره 145
- موقعیت جغرافیایی و تاریخی حلب 145
- الف- اماکن زیارتی و مذهبی حلب 146
- 1. مشهد الحسین علیه السلام: مسجد النقّطه 146
- 2. مشهد المحسن بن الحسین علیه السلام 147
- 3. مقبره ابن شهرآشوب، و قبور علمای بنی زهره 148
- 4. مقبره شهید شیخ شهاب الدّین سهروردی 149
- 5. آرامگاه حضرت زکریای نبی علیه السلام 150
- 6. قبر معروف بن جمر از نوادگان امام صادق علیه السلام 150
- قلعه تاریخی و نظامی حلب 151
- ب- اماکن سیاحتی و تاریخی حلب 151
- 1. مسجد اموی یا جامع الکبیر 154
- ج- مساجد تاریخی حلب 154
- 2. جامع توته 155
- 3. سایر مساجد حلب 156
- د- بیمارستان ها و حمام های تاریخی حلب 156
- ه- مدارس و کتابخانه های حلب 157
- و- آثار تاریخی اطراف حلب 158
- اشاره 163
- فصل ششم: استان رقه: منطقه صفین 163
- 1- باب علی علیه السلام و دیوار قدیمی رقه 165
- 2- مزار و مقبره عمار بن یاسر 166
- 3- مرقد و مزار اویس قرنی 167
- 4- مزار و مرقد منسوب به ابیّ بن کعب 168
- 5- آثار تاریخی اطراف رقه و صفین 168
- 1. شهر رُصافه 168
- 3. قلعه جَعْبَر 169
- 2. شهرک عین دیوار 169
- فصل هفتم: استان حَماه 171
- اشاره 171
- ب- قلعه های حَماه 172
- الف- مساجد تاریخی حماه 172
- ج- قصرهای حماه 174
- ه. شهر باستانی افامِیَه: فامیه 175
- 2. آسیاب های آبی 175
- 3. بیمارستان نوریه 175
- د- سایر آثار تاریخی حماه 175
- 1. دیر الصلیب 175
- فصل هشتم: استان حمص 177
- اشاره 177
- الف: جامع و مقبره خالد بن ولید 179
- ج: جامع و مقبره عمر بن عبدالعزیز 180
- ب: جامع و قبور فرزندان جعفر طیّار 180
- د: سایر صحابه مدفون در حمص 180
- 1- استان طَرطوس 182
- اشاره 182
- اشاره 182
- فصل نهم: استان های ساحلی 182
- الف- قلاع طرطوس 182
- 3- موزه طرطوس: 184
- 2- تل الکزل: 184
- ب- سایر آثار طرطوس 184
- 1- ارادوس: 184
- الف: قلعه صلاح الدین 185
- اشاره 185
- 2- استان لاذِقّیَه 185
- ب: سایر قلاع لاذقیه 186
- تدمر و آثار تاریخی آن 187
- اشاره 187
- فصل دهم: استان تدمر: پالمیرا 187
- اشاره 187
- قوس النصر: باب النصر 188
- معبد بل 188
- معبد نبو 189
- حمام های تدمر 189
- اشاره 192
- فصل یازدهم: استان سویدا 192
- الف- بُصری و آثار اسلامی و تاریخی آن 193
- اشاره 193
- 2. قلعه و تئاتر بُصری 194
- 1. دروازه اصلی و تاریخی شهر 194
- 3. بازار، حمام ها و معابد بُصری 195
- 5. دیر و کلیسای بُحیرای راهب 196
- 4. جامع عُمَری 196
- ب- شهر تاریخی سویدا 197
- 6. جامع مبرک یا ناقه 197
- د- شهرک صَلْخَد یا صَرْخَد 198
- ج- شهباء: فیلیوبولیس و آثار تاریخی آن 198
- فهرست منابع 199
- الف. منابع عربی 199
- اشاره 199
- ب. منابع فارسی 207
- ج. منابع انگلیسی. 208
- اشاره 208
- 1- فهرست اشخاص 208
- فهرست اعلام 208
- 1- فهرست اماکن 228
مدرسه است که حجره ای کوچک؛ محراب و گنبدی دارد و پنجره ای از این مقبره به بازار باز کرده اند که مردم آن را از بیرون زیارت می کنند. در کرامات وی مطالبی گفته شده و بعضی او را مستجاب الدعوه دانسته اند.
7. ملک ظاهر بَیْبَرْس (ف. م. 676 ق.)
ملک ظاهر بیبرس بَنْدُقْداری، از سلاطین ممالیک است. «(1)» او از سلاطینِ پرکار در زمینه ساختِ بناها و مساجد و آثار اسلامی در شام و دمشق است. بناهای فراوانی به نام او ثبت شده است. یکی از آن ها مدرسه ظاهریه است که خودش را نیز در آن به خاک سپرده اند. این مدرسه مقابل مدرسه عادلیه- در شمال غربی جامع اموی- در شارع کلاسه است که قبر او در راهروی ورودی مدرسه- در سمت راست- داخل حجره بزرگی است.
این مقبره دارای محراب بوده و گنبدی نیز بر فراز آن قرار دارد.
8. ملک اشرف موسی (ت. 576 ق.)
ملک اشرف موسی، پسر ملک عادل ایوبی، جوانی خود را در بیت المقدس گذرانید و آنگاه در جنگ هایصلیبی، در خدمت پدر و عمویشصلاح الدین حضور یافت و نقش مهمی ایفا کرد. «(2)» وی برای شافعی ها مدرسه ای بنا کرد و خود نیز در فقه شافعی و حدیث،صاحب نظر بود.
مدرسه معروف «دارالحدیث الأشرفیه» از بناهای اوست که خود در آن به خاک سپرده شده است. «(3)» دارالحدیث الأشرفیه در سمت غرب جامع اموی و نزدیک قلعه دمشق است.
9. سیف الدین جقمق (م. 824 ق.)
امیر سیف الدین جقمق از والیان دوره ممالیک دمشق «(4)» و بانی مدرسه ای به نام
1- صلاح الدین الصفدی، همان کتاب، ج 20،صص 246- 244
2- صلاح الدینصفدی، همان کتاب، ج 2،صص 129- 123
3- نعیمی، همان کتاب، ج 2،ص 224
4- صلاح الدینصفدی، همان کتاب، ج 2،صص 200- 195