- مقدمه 1
- مقدمه چاپ جدید 5
- فصل اول: آشنایی با موقعیت جغرافیایی، تاریخی و مذهبی سوریه 6
- اشاره 6
- اشاره 7
- 1- موقعیّت جغرافیایی و طبیعی سوریه 7
- وجه تسمیّه شام و سوریه 8
- الف) قبل از اسلام 10
- 2- موقعیت تاریخی و سیاسی شام و سوریه 10
- ب) پس از اسلام 11
- ج) دوران معاصر 14
- 3- مذاهب و گروه های مذهبی در سوریه 17
- فصل دوم: آثار سیاحتی زیارتی دمشق 23
- اشاره 23
- 1- دمشق در گذر تاریخ 24
- اشاره 30
- 2- مرقد و مزار عقیله بنی هاشم زینب کبری علیها السلام 30
- نظریه مورخان و پژوهشگران در مورد محل دفن زینب کبری علیها السلام 34
- 3- مقام و مقبره حضرت رقیّه علیها السلام 39
- اشاره 42
- 4- مسجد اموی دمشق در بستر تاریخ 42
- اشاره 46
- 1- قبّه ها و گنبد 46
- 1/ 1. قبّه المال 46
- 2/ 1. قبّه الغواره 46
- 4/ 1. قبّه النسر یا عقاب 47
- 3/ 1. قبّه الساعات 47
- 2- درهای مسجد اموی 48
- 3- مأذنه های جامع اموی 49
- 4- آثار و مقام انبیا در جامع اموی 50
- 1/ 4. قبر و مقام هود علیه السلام 50
- 2/ 4. مقام حضرت خضر علیه السلام 50
- 4/ 4. مقام و محل دفن سر یحیی علیه السلام 51
- 3/ 4. مکان نزول عیسی علیه السلام 51
- 5- شبستان جامع اموی 52
- اشاره 52
- 1/ 5. محراب های چهار گانه 53
- 5/ 5. محل غسل تعمید مسیحیان 54
- 3/ 5. منبر مسجد 54
- 4/ 5. جایگاه اسیران کربلا 54
- 2/ 5. مصحف عثمانی 54
- 6- مقام رأس الحسین علیه السلام 55
- 8- مَشاهد خلفای راشدین 57
- 7- محراب و مقام حضرت زین العابدین علیه السلام 57
- آتش سوزی های جامع اموی و بازسازی های آن 58
- سیر تاریخی توسعه و بازسازی جامع اموی 60
- 1. مسجد السّادات 62
- 2. جامع بابُ المُصَلّی 62
- 5- سایر مساجد تاریخی و مشهور دمشق 62
- اشاره 62
- 3. مسجد الاقصاب: القصب 63
- 4. مسجد ابیّ بن کعب انصاری 63
- 7. جامع هشام 64
- 8. جامع جرّاح 64
- 5. جامع قیمریه 64
- 6. جامع ابی دردا 64
- 10. جامع سیباهیه 65
- 11. جامع نقشبندیه 65
- 9. جامع درویشیه 65
- 13. جامع سنانیه 66
- 12. جامع احمدیه 66
- اشاره 67
- 6- مدارس و دار القرآن های تاریخی دمشق 67
- 1. مدرسه نوریه کبری 68
- 2. مدرسه عادلیه کبری 68
- الف) مدارس 68
- 3. مدرسه ظاهریه کبری 69
- 4. مدرسه عزیزیه 70
- 5. مدرسه سمیساطیه 70
- 7. مدرسه جُقْمُقیه 71
- 6. مدرسه جوزیه 71
- 1. دارالقرآن الرشائیه 72
- 2. دارالقرآن صابونیه 72
- 8. مدرسه شامیه 72
- ب) دار القرآن ها 72
- 4. دارالقرآن تنکزیه 73
- 3. دارالقرآن افریدونیه 73
- 5. دارالقرآن الاسعریّه 73
- 6. دارالقرآن تفتازانیه 73
- الف) قبور فرزندان گرامی ائمه اطهار علیهم السلام 74
- 7- قبرستان باب الصغیر 74
- 1. قبر سکینه دختر امام حسین علیه السلام 74
- اشاره 74
- 2. قبر امّ کلثوم، دختر امام علی علیه السلام 75
- 3. قبر منسوب به فاطمه صغری دختر امام حسین علیه السلام 76
- 4. قبر عبداللَّه بن جعفر الصادق علیه السلام 78
- 5. قبر عبداللَّه بن سجاد علیه السلام 78
- ب) مدفن سرهای شهدای کربلا در باب الصغیر 79
- 1. قبر منسوب به بلال حبشی 81
- ج) مقابر صحابه پیامبر خدا صلی الله علیه و آله 81
- 2. قبر منسوب به عبداللَّه بن جعفر بن ابوطالب علیها السلام 82
- 3. قبر منسوب به عبداللَّه بن ام مکتوم 83
- 5. واثله بن اسقع 84
- 6. قبر منسوب به ابان بن عثمان 84
- 4. قبر اوس بن اوس 84
- 9. سهل بن ربیع انصاری 85
- 7. فضاله بن عبید 85
- 8. ابو دردا و امّ دردا 85
- 1. قبر فضه، خادمه بزرگوار فاطمه علیها السلام 86
- 2. اسماء بنت عُمیس «4» 86
- د) مقابر زنان بنی هاشم و منسوبان به خاندان رسالت 86
- 1. شمس الدین الذّهبی (ف. 748 ق.) 87
- 5 و 6. قبور منسوب به امّ سلمه و امّ حبیبه، همسران پیامبر خدا صلی الله علیه و آله 87
- اشاره 87
- 4. حمیده دختر مسلم بن عقیل 87
- 3. میمونه دختر امام حسن علیه السلام 87
- ه) قبور علما و دانشمندان و زهاد معروف دمشق 87
- 2. ابن هشام نحوی 88
- 4. ابن قیم جوزی (691- 751 ق.) 88
- 3. ابن رجب حنبلی 88
- 5. ابن عساکر (ف. 571 ق.) 88
- 6. ابن حورانی دمشقی (ف. 551 ق.) 88
- و) قبور سایر بزرگان تابعین و بازماندگان ائمه اطهار علیهم السلام 89
- 8. ابن مالک نحوی (م 686 ق) 89
- 7. بهلول (م. 151 ق.) 89
- 8- سایر قبرستان های معروف دمشق 92
- الف) قبرستان صوفیه و قبور عارفان دمشق 92
- 2. احمد بن بدرالدّین (م 934 ق.) 92
- 3. ابو عمرو بن صلاح (م 634 ق.) 92
- اشاره 92
- 1. ابراهیم قونوی (652- 732 ق.) 92
- 6. قطب الدین نیشابوری (م 578 ق.) 93
- 5. عبدالرحمان بن نوح (م 654 ق.) 93
- 4. ابن المحدث (642- 695 ق.) 93
- 8. ابن کثیر دمشقی (م 774 ق.) 93
- 7. فخر بن عساکر (م 620 ق.) 93
- 9. ابن تیمیه 94
- 2. ضرار بن ازور اسدی 95
- ب) قبرستان باب توما و باب شرقی 95
- 1. شرحبیل بن حسنه 95
- 3. معاذ بن جبل 95
- اشاره 95
- ج) قبور سلاطین مشهور دمشق 96
- 1. معاویه بن ابی سفیان 96
- 4. شیخ ارسلان دمشقی (ف. 540 ق.) 96
- 2. معاویه بن یزید بن معاویه (معاویه ثانی) 97
- 3. ولید بن عبدالملک بن مروان 98
- 5. ملک عادل ایّوبی (534- 616 ق.) 99
- 4. صلاح الدین ایوبی (م 589 ق.) 99
- 6. نورالدّین محمود زنگی شهید (511- 560 ق) 100
- 7. ملک ظاهر بَیْبَرْس (ف. م. 676 ق.) 101
- 8. ملک اشرف موسی (ت. 576 ق.) 101
- 9. سیف الدین جقمق (م. 824 ق.) 101
- 10. درویش پاشا 102
- 12. تورانشاه بن ایّوب (م. 576 ق.) 102
- 11. شاهنشاه بن ایّوب (م. 534 ق.) 102
- 13. اسدالدین محمد شیره کوه 102
- اشاره 103
- 9- سایر آثار تاریخی دمشق 103
- الف) ابواب تاریخی دمشق 103
- 1. باب توما: 104
- 2. باب شرقی: 104
- 3. باب الفرادیس: 105
- 4. باب الصغیر: 105
- 5. باب السلام: 105
- 6. باب الفرج: 106
- 7. باب کیسان: 106
- 8. باب الجناز: 106
- 10. باب الجابیه: 106
- 9. باب الحدید: 106
- ب) بازارهای تاریخی و مشهور دمشق 107
- اشاره 107
- 1. بازار حمیدیه 108
- 3. بازار درویشیه 109
- 2. بازار مدحت پاشا 109
- 1. قصر العظم: قصر اسعد پاشا 110
- اشاره 110
- ج) قصرهای تاریخی 110
- 4. سوق العماره: بازار نطافین 110
- د)- تکایا 111
- 1. تکیه سلیمانیه 111
- 2. قصر الأبلق 111
- 3. تکیه شمس احمد پاشا 112
- 4. تکیه مولویه 112
- 2. تکیه سلیمیه 112
- ه) قلعه تاریخی، نظامی دمشق 112
- اشاره 114
- و) حمام های تاریخی 114
- 1. حمام نورالدین شهید 115
- 2. حمام ظاهریه 115
- ز) بیمارستان های تاریخی دمشق 115
- اشاره 115
- 1. بیمارستان ولید بن عبدالملک 116
- 2. بیمارستان نوریه 116
- 6. مدرسه الدینسریه 117
- 5. مدرسه پزشکی دخواریه 117
- 4. بیمارستان عسکری (نظامی) 117
- 3. بیمارستان قیمری 117
- 7. مدرسه اللبودیه 118
- ح) آثار تاریخی مسیحیان 118
- ط) معبد ژوپیتر 119
- فصل سوم: کوه قاسیون و منطقه صالحیه 122
- قاسیون در گذر تاریخ 122
- اشاره 122
- الف- آثار تاریخی قاسیون (صالحیه) 123
- 1. مغاره الدّم: 123
- 3. غار منسوب به اصحاب کهف 124
- 2. مغاره الجوع: الاربعین 124
- ب- آثار اسلامی قاسیون (صالحیه) 125
- 1. جامع و مقبره محیی الدین ابن عربی (560- 638) 125
- 2. تکیه سلیمیه 127
- 4. مقام سیف الدین قیمری 128
- 3. بیمارستان قیمریه 128
- 7- جامع حنابله 129
- 1- دار الحدیث الاشرفیه البرانیه 129
- 8- جامع شیخ عبدالغنی نابلسی 129
- 3- دار الحدیث الناصریه 129
- ج- مدارس و مساجد صالحیه 129
- 2- دار الحدیث القلانسیه 129
- 6- مدرسه ماردینیه 129
- 4- مدرسه شرکسیه 129
- 5- مدرسه العمریه 129
- فصل چهارم: آثار اطراف دمشق 132
- الف- آثار و مقابر انبیاء در حومه دمشق 132
- اشاره 132
- 1. قبر حضرت هابیل علیه السلام 132
- 4. مکان تولّد یا حضور ابراهیم علیه السلام در بَرْزَه 133
- 3. محل سکونت حضرت مریم و عیسی علیه السلام در رُبْوَه 133
- 2. قبر منسوب به حضرت موسی علیه السلام در قریه نَیْرَب 133
- ب- آثار و مقابر صحابه و تابعین در حومه دمشق 134
- 1. مَرج عَذراء: مرقدحُجر بن عُدَی و یارانش 134
- 2. المِزَّه و قبور صحابه 137
- 3. داریّا و آثار آن 139
- 4. قریه المَنیحَه: قبر سعد بن عُباده خزرجی 140
- 5. قریه بیت أرانِس: قبر کناز صحابی 141
- 6. قریه دیر مُرّان: قبر تمیم الداری انصاری 141
- 8. شهرک صیدنایا: دیر صیدنایا 141
- 7. قریه البجدلیه: مقام بایزید بسطامی 141
- ج- قنیطره و جولان 142
- فصل پنجم: استان حلب 145
- موقعیت جغرافیایی و تاریخی حلب 145
- اشاره 145
- الف- اماکن زیارتی و مذهبی حلب 146
- 1. مشهد الحسین علیه السلام: مسجد النقّطه 146
- 2. مشهد المحسن بن الحسین علیه السلام 147
- 3. مقبره ابن شهرآشوب، و قبور علمای بنی زهره 148
- 4. مقبره شهید شیخ شهاب الدّین سهروردی 149
- 5. آرامگاه حضرت زکریای نبی علیه السلام 150
- 6. قبر معروف بن جمر از نوادگان امام صادق علیه السلام 150
- ب- اماکن سیاحتی و تاریخی حلب 151
- قلعه تاریخی و نظامی حلب 151
- 1. مسجد اموی یا جامع الکبیر 154
- ج- مساجد تاریخی حلب 154
- 2. جامع توته 155
- 3. سایر مساجد حلب 156
- د- بیمارستان ها و حمام های تاریخی حلب 156
- ه- مدارس و کتابخانه های حلب 157
- و- آثار تاریخی اطراف حلب 158
- فصل ششم: استان رقه: منطقه صفین 163
- اشاره 163
- 1- باب علی علیه السلام و دیوار قدیمی رقه 165
- 2- مزار و مقبره عمار بن یاسر 166
- 3- مرقد و مزار اویس قرنی 167
- 1. شهر رُصافه 168
- 4- مزار و مرقد منسوب به ابیّ بن کعب 168
- 5- آثار تاریخی اطراف رقه و صفین 168
- 3. قلعه جَعْبَر 169
- 2. شهرک عین دیوار 169
- فصل هفتم: استان حَماه 171
- اشاره 171
- الف- مساجد تاریخی حماه 172
- ب- قلعه های حَماه 172
- ج- قصرهای حماه 174
- 2. آسیاب های آبی 175
- د- سایر آثار تاریخی حماه 175
- 3. بیمارستان نوریه 175
- ه. شهر باستانی افامِیَه: فامیه 175
- 1. دیر الصلیب 175
- فصل هشتم: استان حمص 177
- اشاره 177
- الف: جامع و مقبره خالد بن ولید 179
- د: سایر صحابه مدفون در حمص 180
- ج: جامع و مقبره عمر بن عبدالعزیز 180
- ب: جامع و قبور فرزندان جعفر طیّار 180
- الف- قلاع طرطوس 182
- اشاره 182
- 1- استان طَرطوس 182
- اشاره 182
- فصل نهم: استان های ساحلی 182
- 2- تل الکزل: 184
- ب- سایر آثار طرطوس 184
- 1- ارادوس: 184
- 3- موزه طرطوس: 184
- اشاره 185
- الف: قلعه صلاح الدین 185
- 2- استان لاذِقّیَه 185
- ب: سایر قلاع لاذقیه 186
- فصل دهم: استان تدمر: پالمیرا 187
- اشاره 187
- اشاره 187
- تدمر و آثار تاریخی آن 187
- معبد بل 188
- قوس النصر: باب النصر 188
- معبد نبو 189
- حمام های تدمر 189
- اشاره 192
- فصل یازدهم: استان سویدا 192
- اشاره 193
- الف- بُصری و آثار اسلامی و تاریخی آن 193
- 1. دروازه اصلی و تاریخی شهر 194
- 2. قلعه و تئاتر بُصری 194
- 3. بازار، حمام ها و معابد بُصری 195
- 4. جامع عُمَری 196
- 5. دیر و کلیسای بُحیرای راهب 196
- ب- شهر تاریخی سویدا 197
- 6. جامع مبرک یا ناقه 197
- د- شهرک صَلْخَد یا صَرْخَد 198
- ج- شهباء: فیلیوبولیس و آثار تاریخی آن 198
- فهرست منابع 199
- اشاره 199
- الف. منابع عربی 199
- ب. منابع فارسی 207
- فهرست اعلام 208
- اشاره 208
- 1- فهرست اشخاص 208
- ج. منابع انگلیسی. 208
- 1- فهرست اماکن 228
بعضی بنای آن را 458 هجری می دانند که در دوران نورالدین زنگی تجدید بنا گشته است. بیمارستان مذکور که دارای بخشی مخصوص زنان بوده، امروزه بهصورت مخروبه ای است.
2. بیمارستان ارغونی
توسط ارغون بن طیجو کاملی، نائب حلب به سال 755 هجری ساخته شده و دارای معماری و بنایی بسیار عالی است «(1)».
3. حمام جوهری
از قدیمی ترین حمام های حلب است که در 787 هجری توسط امیر علاءالدین جوهری ساخته شده است.
4. حمام یلبغا (ناصری)
یکی از زیباترین حمام های دمشق است که توسط امیر یلبغا ناصری به سال 892 هجری تجدید بنا شده است. تاریخ بنای آن روشن نیست ولی در حمله مغول از بین رفته و دوباره مرمّت گشته است. این حمام در میدان قلعه حلب و سمت راست درب قلعه است که اکنون به موزه ای تبدیل شده است. امروزه چند حمام دیگر از قرون نهم و دهم نیز همچنان در حلب فعال هستند.
ه- مدارس و کتابخانه های حلب
اهمیت علمی و تاریخی هر شهری و نقش آن در فرهنگ و تمدن، بسته به میزان وجود کتابخانه و مدارس آن است که در فرهنگ اسلامی جایگاه ویژه ای دارد. شهر حلب به عنوان یکی از شهرهای متمدن اسلامی در قرون چهارم و پنجم هجری کتابخانه های فراوانی داشته که متأسفانه بسیاری از آنها در حمله مغول تخریب و ویران شده اند. یکی از قدیمی ترین و مهم ترین کتابخانه های حلب که دچار این سرنوشت غم
1- کامل غزی، همان کتاب، 2،ص 82؛ عفیف البهنسی، همان کتاب،ص 158