- مقدمه 1
- مقدمه چاپ جدید 5
- فصل اول: آشنایی با موقعیت جغرافیایی، تاریخی و مذهبی سوریه 6
- اشاره 6
- اشاره 7
- 1- موقعیّت جغرافیایی و طبیعی سوریه 7
- وجه تسمیّه شام و سوریه 8
- 2- موقعیت تاریخی و سیاسی شام و سوریه 10
- الف) قبل از اسلام 10
- ب) پس از اسلام 11
- ج) دوران معاصر 14
- 3- مذاهب و گروه های مذهبی در سوریه 17
- فصل دوم: آثار سیاحتی زیارتی دمشق 23
- اشاره 23
- 1- دمشق در گذر تاریخ 24
- اشاره 30
- 2- مرقد و مزار عقیله بنی هاشم زینب کبری علیها السلام 30
- نظریه مورخان و پژوهشگران در مورد محل دفن زینب کبری علیها السلام 34
- 3- مقام و مقبره حضرت رقیّه علیها السلام 39
- اشاره 42
- 4- مسجد اموی دمشق در بستر تاریخ 42
- 1/ 1. قبّه المال 46
- اشاره 46
- 1- قبّه ها و گنبد 46
- 2/ 1. قبّه الغواره 46
- 4/ 1. قبّه النسر یا عقاب 47
- 3/ 1. قبّه الساعات 47
- 2- درهای مسجد اموی 48
- 3- مأذنه های جامع اموی 49
- 1/ 4. قبر و مقام هود علیه السلام 50
- 4- آثار و مقام انبیا در جامع اموی 50
- 2/ 4. مقام حضرت خضر علیه السلام 50
- 4/ 4. مقام و محل دفن سر یحیی علیه السلام 51
- 3/ 4. مکان نزول عیسی علیه السلام 51
- اشاره 52
- 5- شبستان جامع اموی 52
- 1/ 5. محراب های چهار گانه 53
- 4/ 5. جایگاه اسیران کربلا 54
- 3/ 5. منبر مسجد 54
- 2/ 5. مصحف عثمانی 54
- 5/ 5. محل غسل تعمید مسیحیان 54
- 6- مقام رأس الحسین علیه السلام 55
- 8- مَشاهد خلفای راشدین 57
- 7- محراب و مقام حضرت زین العابدین علیه السلام 57
- آتش سوزی های جامع اموی و بازسازی های آن 58
- سیر تاریخی توسعه و بازسازی جامع اموی 60
- اشاره 62
- 1. مسجد السّادات 62
- 5- سایر مساجد تاریخی و مشهور دمشق 62
- 2. جامع بابُ المُصَلّی 62
- 3. مسجد الاقصاب: القصب 63
- 4. مسجد ابیّ بن کعب انصاری 63
- 5. جامع قیمریه 64
- 7. جامع هشام 64
- 8. جامع جرّاح 64
- 6. جامع ابی دردا 64
- 11. جامع نقشبندیه 65
- 9. جامع درویشیه 65
- 10. جامع سیباهیه 65
- 13. جامع سنانیه 66
- 12. جامع احمدیه 66
- اشاره 67
- 6- مدارس و دار القرآن های تاریخی دمشق 67
- الف) مدارس 68
- 2. مدرسه عادلیه کبری 68
- 1. مدرسه نوریه کبری 68
- 3. مدرسه ظاهریه کبری 69
- 5. مدرسه سمیساطیه 70
- 4. مدرسه عزیزیه 70
- 7. مدرسه جُقْمُقیه 71
- 6. مدرسه جوزیه 71
- 8. مدرسه شامیه 72
- 2. دارالقرآن صابونیه 72
- 1. دارالقرآن الرشائیه 72
- ب) دار القرآن ها 72
- 4. دارالقرآن تنکزیه 73
- 5. دارالقرآن الاسعریّه 73
- 3. دارالقرآن افریدونیه 73
- 6. دارالقرآن تفتازانیه 73
- 7- قبرستان باب الصغیر 74
- 1. قبر سکینه دختر امام حسین علیه السلام 74
- اشاره 74
- الف) قبور فرزندان گرامی ائمه اطهار علیهم السلام 74
- 2. قبر امّ کلثوم، دختر امام علی علیه السلام 75
- 3. قبر منسوب به فاطمه صغری دختر امام حسین علیه السلام 76
- 5. قبر عبداللَّه بن سجاد علیه السلام 78
- 4. قبر عبداللَّه بن جعفر الصادق علیه السلام 78
- ب) مدفن سرهای شهدای کربلا در باب الصغیر 79
- 1. قبر منسوب به بلال حبشی 81
- ج) مقابر صحابه پیامبر خدا صلی الله علیه و آله 81
- 2. قبر منسوب به عبداللَّه بن جعفر بن ابوطالب علیها السلام 82
- 3. قبر منسوب به عبداللَّه بن ام مکتوم 83
- 6. قبر منسوب به ابان بن عثمان 84
- 5. واثله بن اسقع 84
- 4. قبر اوس بن اوس 84
- 9. سهل بن ربیع انصاری 85
- 8. ابو دردا و امّ دردا 85
- 7. فضاله بن عبید 85
- 1. قبر فضه، خادمه بزرگوار فاطمه علیها السلام 86
- 2. اسماء بنت عُمیس «4» 86
- د) مقابر زنان بنی هاشم و منسوبان به خاندان رسالت 86
- 1. شمس الدین الذّهبی (ف. 748 ق.) 87
- اشاره 87
- 4. حمیده دختر مسلم بن عقیل 87
- 5 و 6. قبور منسوب به امّ سلمه و امّ حبیبه، همسران پیامبر خدا صلی الله علیه و آله 87
- 3. میمونه دختر امام حسن علیه السلام 87
- ه) قبور علما و دانشمندان و زهاد معروف دمشق 87
- 4. ابن قیم جوزی (691- 751 ق.) 88
- 3. ابن رجب حنبلی 88
- 5. ابن عساکر (ف. 571 ق.) 88
- 2. ابن هشام نحوی 88
- 6. ابن حورانی دمشقی (ف. 551 ق.) 88
- 8. ابن مالک نحوی (م 686 ق) 89
- و) قبور سایر بزرگان تابعین و بازماندگان ائمه اطهار علیهم السلام 89
- 7. بهلول (م. 151 ق.) 89
- 8- سایر قبرستان های معروف دمشق 92
- 3. ابو عمرو بن صلاح (م 634 ق.) 92
- 1. ابراهیم قونوی (652- 732 ق.) 92
- الف) قبرستان صوفیه و قبور عارفان دمشق 92
- 2. احمد بن بدرالدّین (م 934 ق.) 92
- اشاره 92
- 6. قطب الدین نیشابوری (م 578 ق.) 93
- 8. ابن کثیر دمشقی (م 774 ق.) 93
- 5. عبدالرحمان بن نوح (م 654 ق.) 93
- 4. ابن المحدث (642- 695 ق.) 93
- 7. فخر بن عساکر (م 620 ق.) 93
- 9. ابن تیمیه 94
- 1. شرحبیل بن حسنه 95
- اشاره 95
- 2. ضرار بن ازور اسدی 95
- ب) قبرستان باب توما و باب شرقی 95
- 3. معاذ بن جبل 95
- ج) قبور سلاطین مشهور دمشق 96
- 1. معاویه بن ابی سفیان 96
- 4. شیخ ارسلان دمشقی (ف. 540 ق.) 96
- 2. معاویه بن یزید بن معاویه (معاویه ثانی) 97
- 3. ولید بن عبدالملک بن مروان 98
- 5. ملک عادل ایّوبی (534- 616 ق.) 99
- 4. صلاح الدین ایوبی (م 589 ق.) 99
- 6. نورالدّین محمود زنگی شهید (511- 560 ق) 100
- 8. ملک اشرف موسی (ت. 576 ق.) 101
- 7. ملک ظاهر بَیْبَرْس (ف. م. 676 ق.) 101
- 9. سیف الدین جقمق (م. 824 ق.) 101
- 13. اسدالدین محمد شیره کوه 102
- 10. درویش پاشا 102
- 12. تورانشاه بن ایّوب (م. 576 ق.) 102
- 11. شاهنشاه بن ایّوب (م. 534 ق.) 102
- اشاره 103
- 9- سایر آثار تاریخی دمشق 103
- الف) ابواب تاریخی دمشق 103
- 1. باب توما: 104
- 2. باب شرقی: 104
- 5. باب السلام: 105
- 3. باب الفرادیس: 105
- 4. باب الصغیر: 105
- 6. باب الفرج: 106
- 10. باب الجابیه: 106
- 9. باب الحدید: 106
- 7. باب کیسان: 106
- 8. باب الجناز: 106
- ب) بازارهای تاریخی و مشهور دمشق 107
- اشاره 107
- 1. بازار حمیدیه 108
- 3. بازار درویشیه 109
- 2. بازار مدحت پاشا 109
- اشاره 110
- 4. سوق العماره: بازار نطافین 110
- ج) قصرهای تاریخی 110
- 1. قصر العظم: قصر اسعد پاشا 110
- د)- تکایا 111
- 2. قصر الأبلق 111
- 1. تکیه سلیمانیه 111
- 4. تکیه مولویه 112
- 3. تکیه شمس احمد پاشا 112
- 2. تکیه سلیمیه 112
- ه) قلعه تاریخی، نظامی دمشق 112
- اشاره 114
- و) حمام های تاریخی 114
- اشاره 115
- 1. حمام نورالدین شهید 115
- 2. حمام ظاهریه 115
- ز) بیمارستان های تاریخی دمشق 115
- 1. بیمارستان ولید بن عبدالملک 116
- 2. بیمارستان نوریه 116
- 5. مدرسه پزشکی دخواریه 117
- 3. بیمارستان قیمری 117
- 6. مدرسه الدینسریه 117
- 4. بیمارستان عسکری (نظامی) 117
- 7. مدرسه اللبودیه 118
- ح) آثار تاریخی مسیحیان 118
- ط) معبد ژوپیتر 119
- فصل سوم: کوه قاسیون و منطقه صالحیه 122
- اشاره 122
- قاسیون در گذر تاریخ 122
- الف- آثار تاریخی قاسیون (صالحیه) 123
- 1. مغاره الدّم: 123
- 3. غار منسوب به اصحاب کهف 124
- 2. مغاره الجوع: الاربعین 124
- ب- آثار اسلامی قاسیون (صالحیه) 125
- 1. جامع و مقبره محیی الدین ابن عربی (560- 638) 125
- 2. تکیه سلیمیه 127
- 3. بیمارستان قیمریه 128
- 4. مقام سیف الدین قیمری 128
- 5- مدرسه العمریه 129
- 2- دار الحدیث القلانسیه 129
- 1- دار الحدیث الاشرفیه البرانیه 129
- 8- جامع شیخ عبدالغنی نابلسی 129
- 7- جامع حنابله 129
- 3- دار الحدیث الناصریه 129
- ج- مدارس و مساجد صالحیه 129
- 6- مدرسه ماردینیه 129
- 4- مدرسه شرکسیه 129
- الف- آثار و مقابر انبیاء در حومه دمشق 132
- اشاره 132
- 1. قبر حضرت هابیل علیه السلام 132
- فصل چهارم: آثار اطراف دمشق 132
- 3. محل سکونت حضرت مریم و عیسی علیه السلام در رُبْوَه 133
- 4. مکان تولّد یا حضور ابراهیم علیه السلام در بَرْزَه 133
- 2. قبر منسوب به حضرت موسی علیه السلام در قریه نَیْرَب 133
- ب- آثار و مقابر صحابه و تابعین در حومه دمشق 134
- 1. مَرج عَذراء: مرقدحُجر بن عُدَی و یارانش 134
- 2. المِزَّه و قبور صحابه 137
- 3. داریّا و آثار آن 139
- 4. قریه المَنیحَه: قبر سعد بن عُباده خزرجی 140
- 6. قریه دیر مُرّان: قبر تمیم الداری انصاری 141
- 8. شهرک صیدنایا: دیر صیدنایا 141
- 7. قریه البجدلیه: مقام بایزید بسطامی 141
- 5. قریه بیت أرانِس: قبر کناز صحابی 141
- ج- قنیطره و جولان 142
- موقعیت جغرافیایی و تاریخی حلب 145
- فصل پنجم: استان حلب 145
- اشاره 145
- 1. مشهد الحسین علیه السلام: مسجد النقّطه 146
- الف- اماکن زیارتی و مذهبی حلب 146
- 2. مشهد المحسن بن الحسین علیه السلام 147
- 3. مقبره ابن شهرآشوب، و قبور علمای بنی زهره 148
- 4. مقبره شهید شیخ شهاب الدّین سهروردی 149
- 6. قبر معروف بن جمر از نوادگان امام صادق علیه السلام 150
- 5. آرامگاه حضرت زکریای نبی علیه السلام 150
- ب- اماکن سیاحتی و تاریخی حلب 151
- قلعه تاریخی و نظامی حلب 151
- 1. مسجد اموی یا جامع الکبیر 154
- ج- مساجد تاریخی حلب 154
- 2. جامع توته 155
- د- بیمارستان ها و حمام های تاریخی حلب 156
- 3. سایر مساجد حلب 156
- ه- مدارس و کتابخانه های حلب 157
- و- آثار تاریخی اطراف حلب 158
- اشاره 163
- فصل ششم: استان رقه: منطقه صفین 163
- 1- باب علی علیه السلام و دیوار قدیمی رقه 165
- 2- مزار و مقبره عمار بن یاسر 166
- 3- مرقد و مزار اویس قرنی 167
- 1. شهر رُصافه 168
- 4- مزار و مرقد منسوب به ابیّ بن کعب 168
- 5- آثار تاریخی اطراف رقه و صفین 168
- 3. قلعه جَعْبَر 169
- 2. شهرک عین دیوار 169
- فصل هفتم: استان حَماه 171
- اشاره 171
- الف- مساجد تاریخی حماه 172
- ب- قلعه های حَماه 172
- ج- قصرهای حماه 174
- 2. آسیاب های آبی 175
- 3. بیمارستان نوریه 175
- د- سایر آثار تاریخی حماه 175
- ه. شهر باستانی افامِیَه: فامیه 175
- 1. دیر الصلیب 175
- اشاره 177
- فصل هشتم: استان حمص 177
- الف: جامع و مقبره خالد بن ولید 179
- د: سایر صحابه مدفون در حمص 180
- ج: جامع و مقبره عمر بن عبدالعزیز 180
- ب: جامع و قبور فرزندان جعفر طیّار 180
- اشاره 182
- 1- استان طَرطوس 182
- الف- قلاع طرطوس 182
- اشاره 182
- فصل نهم: استان های ساحلی 182
- 2- تل الکزل: 184
- 1- ارادوس: 184
- 3- موزه طرطوس: 184
- ب- سایر آثار طرطوس 184
- اشاره 185
- 2- استان لاذِقّیَه 185
- الف: قلعه صلاح الدین 185
- ب: سایر قلاع لاذقیه 186
- تدمر و آثار تاریخی آن 187
- اشاره 187
- فصل دهم: استان تدمر: پالمیرا 187
- اشاره 187
- معبد بل 188
- قوس النصر: باب النصر 188
- حمام های تدمر 189
- معبد نبو 189
- فصل یازدهم: استان سویدا 192
- اشاره 192
- اشاره 193
- الف- بُصری و آثار اسلامی و تاریخی آن 193
- 1. دروازه اصلی و تاریخی شهر 194
- 2. قلعه و تئاتر بُصری 194
- 3. بازار، حمام ها و معابد بُصری 195
- 4. جامع عُمَری 196
- 5. دیر و کلیسای بُحیرای راهب 196
- 6. جامع مبرک یا ناقه 197
- ب- شهر تاریخی سویدا 197
- د- شهرک صَلْخَد یا صَرْخَد 198
- ج- شهباء: فیلیوبولیس و آثار تاریخی آن 198
- فهرست منابع 199
- اشاره 199
- الف. منابع عربی 199
- ب. منابع فارسی 207
- فهرست اعلام 208
- اشاره 208
- 1- فهرست اشخاص 208
- ج. منابع انگلیسی. 208
- 1- فهرست اماکن 228
ایجاد پایگاههای نظامی، در دوران قبل و بعد از اسلام، قلعه های بسیار مستحکم و زیبایی در شهر و اطراف آن ساخته شده که تمامی آنها امروزه موجود است. این قلاع عبارتند از:
1. قلعه حَماه
این قلعه سابقه ای بس دراز در تاریخ دارد. بنای آن به سه قرن قبل از میلاد یعنی حدود 2200 سال قبل باز می گردد. آن را می توان پس از قلعه مشهور حلب و بصری زیباترین قلاع سوریه دانست. خندقی بزرگ اطراف قلعه را محصور کرده که در گذشته از آب رودخانه «العاصی» پر می شده و دشمن را یارای دستیابی به آن نبوده است.
قلعه به وسیله پلی چوبی به بیرون مرتبط شده که امروزه پلی از سنگ بر جای آن قرار گرفته است. در داخل قلعه، همانند قلعه حلب، مرکزی برای فرمانروا و فرماندهی قلعه، حمام و خانه هایی ساخته شده بود که اکنون جز دیواره های آن باقی نمانده است.
قلعه حَماه در جنگهای با روم یکی از پایگاههای نیروهای سیف الدوله و در جنگهایصلیبی نیز مقر نظامی سپاه اسلام بوده است. این قلعه یک بار توسط هولاکو و بار دیگر به وسیله تیمور ویران گشته است.
2. قلعه ابوقبیس
بنای آن از دوران رومی ها است و سلاجقه شام و ایوبی ها از آن به عنوان پایگاه نظامی خود در جنگهایصلیبی استفاده کرده و تغییراتی در آن انجام داده اند. این قلعه زمانی نیز در تصرف فدائیان اسماعیلی قرار داشته و به وسیله نجم الدین شعرانی در قرن هفتم هجری بازسازی شده است.
3. قلعه شَیْزر
این قلعه در هیجده کیلومتری شمال غربی شهر حماه است که یکی دیگر از پایگاههای نظامی سیف الدوله در جنگ با ناکفور فوکاس بوده است.