- مقدمه 1
- مقدمه چاپ جدید 5
- فصل اول: آشنایی با موقعیت جغرافیایی، تاریخی و مذهبی سوریه 6
- اشاره 6
- اشاره 7
- 1- موقعیّت جغرافیایی و طبیعی سوریه 7
- وجه تسمیّه شام و سوریه 8
- 2- موقعیت تاریخی و سیاسی شام و سوریه 10
- الف) قبل از اسلام 10
- ب) پس از اسلام 11
- ج) دوران معاصر 14
- 3- مذاهب و گروه های مذهبی در سوریه 17
- فصل دوم: آثار سیاحتی زیارتی دمشق 23
- اشاره 23
- 1- دمشق در گذر تاریخ 24
- اشاره 30
- 2- مرقد و مزار عقیله بنی هاشم زینب کبری علیها السلام 30
- نظریه مورخان و پژوهشگران در مورد محل دفن زینب کبری علیها السلام 34
- 3- مقام و مقبره حضرت رقیّه علیها السلام 39
- اشاره 42
- 4- مسجد اموی دمشق در بستر تاریخ 42
- 1/ 1. قبّه المال 46
- 2/ 1. قبّه الغواره 46
- اشاره 46
- 1- قبّه ها و گنبد 46
- 3/ 1. قبّه الساعات 47
- 4/ 1. قبّه النسر یا عقاب 47
- 2- درهای مسجد اموی 48
- 3- مأذنه های جامع اموی 49
- 1/ 4. قبر و مقام هود علیه السلام 50
- 4- آثار و مقام انبیا در جامع اموی 50
- 2/ 4. مقام حضرت خضر علیه السلام 50
- 3/ 4. مکان نزول عیسی علیه السلام 51
- 4/ 4. مقام و محل دفن سر یحیی علیه السلام 51
- 5- شبستان جامع اموی 52
- اشاره 52
- 1/ 5. محراب های چهار گانه 53
- 2/ 5. مصحف عثمانی 54
- 5/ 5. محل غسل تعمید مسیحیان 54
- 4/ 5. جایگاه اسیران کربلا 54
- 3/ 5. منبر مسجد 54
- 6- مقام رأس الحسین علیه السلام 55
- 7- محراب و مقام حضرت زین العابدین علیه السلام 57
- 8- مَشاهد خلفای راشدین 57
- آتش سوزی های جامع اموی و بازسازی های آن 58
- سیر تاریخی توسعه و بازسازی جامع اموی 60
- 1. مسجد السّادات 62
- 5- سایر مساجد تاریخی و مشهور دمشق 62
- اشاره 62
- 2. جامع بابُ المُصَلّی 62
- 4. مسجد ابیّ بن کعب انصاری 63
- 3. مسجد الاقصاب: القصب 63
- 8. جامع جرّاح 64
- 7. جامع هشام 64
- 6. جامع ابی دردا 64
- 5. جامع قیمریه 64
- 11. جامع نقشبندیه 65
- 9. جامع درویشیه 65
- 10. جامع سیباهیه 65
- 13. جامع سنانیه 66
- 12. جامع احمدیه 66
- اشاره 67
- 6- مدارس و دار القرآن های تاریخی دمشق 67
- 1. مدرسه نوریه کبری 68
- 2. مدرسه عادلیه کبری 68
- الف) مدارس 68
- 3. مدرسه ظاهریه کبری 69
- 5. مدرسه سمیساطیه 70
- 4. مدرسه عزیزیه 70
- 6. مدرسه جوزیه 71
- 7. مدرسه جُقْمُقیه 71
- 2. دارالقرآن صابونیه 72
- 8. مدرسه شامیه 72
- 1. دارالقرآن الرشائیه 72
- ب) دار القرآن ها 72
- 3. دارالقرآن افریدونیه 73
- 6. دارالقرآن تفتازانیه 73
- 5. دارالقرآن الاسعریّه 73
- 4. دارالقرآن تنکزیه 73
- 1. قبر سکینه دختر امام حسین علیه السلام 74
- 7- قبرستان باب الصغیر 74
- الف) قبور فرزندان گرامی ائمه اطهار علیهم السلام 74
- اشاره 74
- 2. قبر امّ کلثوم، دختر امام علی علیه السلام 75
- 3. قبر منسوب به فاطمه صغری دختر امام حسین علیه السلام 76
- 4. قبر عبداللَّه بن جعفر الصادق علیه السلام 78
- 5. قبر عبداللَّه بن سجاد علیه السلام 78
- ب) مدفن سرهای شهدای کربلا در باب الصغیر 79
- 1. قبر منسوب به بلال حبشی 81
- ج) مقابر صحابه پیامبر خدا صلی الله علیه و آله 81
- 2. قبر منسوب به عبداللَّه بن جعفر بن ابوطالب علیها السلام 82
- 3. قبر منسوب به عبداللَّه بن ام مکتوم 83
- 6. قبر منسوب به ابان بن عثمان 84
- 5. واثله بن اسقع 84
- 4. قبر اوس بن اوس 84
- 9. سهل بن ربیع انصاری 85
- 7. فضاله بن عبید 85
- 8. ابو دردا و امّ دردا 85
- 2. اسماء بنت عُمیس «4» 86
- 1. قبر فضه، خادمه بزرگوار فاطمه علیها السلام 86
- د) مقابر زنان بنی هاشم و منسوبان به خاندان رسالت 86
- 5 و 6. قبور منسوب به امّ سلمه و امّ حبیبه، همسران پیامبر خدا صلی الله علیه و آله 87
- 1. شمس الدین الذّهبی (ف. 748 ق.) 87
- 4. حمیده دختر مسلم بن عقیل 87
- اشاره 87
- 3. میمونه دختر امام حسن علیه السلام 87
- ه) قبور علما و دانشمندان و زهاد معروف دمشق 87
- 2. ابن هشام نحوی 88
- 4. ابن قیم جوزی (691- 751 ق.) 88
- 5. ابن عساکر (ف. 571 ق.) 88
- 6. ابن حورانی دمشقی (ف. 551 ق.) 88
- 3. ابن رجب حنبلی 88
- و) قبور سایر بزرگان تابعین و بازماندگان ائمه اطهار علیهم السلام 89
- 8. ابن مالک نحوی (م 686 ق) 89
- 7. بهلول (م. 151 ق.) 89
- الف) قبرستان صوفیه و قبور عارفان دمشق 92
- 2. احمد بن بدرالدّین (م 934 ق.) 92
- 8- سایر قبرستان های معروف دمشق 92
- 3. ابو عمرو بن صلاح (م 634 ق.) 92
- اشاره 92
- 1. ابراهیم قونوی (652- 732 ق.) 92
- 4. ابن المحدث (642- 695 ق.) 93
- 8. ابن کثیر دمشقی (م 774 ق.) 93
- 5. عبدالرحمان بن نوح (م 654 ق.) 93
- 6. قطب الدین نیشابوری (م 578 ق.) 93
- 7. فخر بن عساکر (م 620 ق.) 93
- 9. ابن تیمیه 94
- 2. ضرار بن ازور اسدی 95
- 1. شرحبیل بن حسنه 95
- اشاره 95
- 3. معاذ بن جبل 95
- ب) قبرستان باب توما و باب شرقی 95
- 4. شیخ ارسلان دمشقی (ف. 540 ق.) 96
- 1. معاویه بن ابی سفیان 96
- ج) قبور سلاطین مشهور دمشق 96
- 2. معاویه بن یزید بن معاویه (معاویه ثانی) 97
- 3. ولید بن عبدالملک بن مروان 98
- 4. صلاح الدین ایوبی (م 589 ق.) 99
- 5. ملک عادل ایّوبی (534- 616 ق.) 99
- 6. نورالدّین محمود زنگی شهید (511- 560 ق) 100
- 9. سیف الدین جقمق (م. 824 ق.) 101
- 7. ملک ظاهر بَیْبَرْس (ف. م. 676 ق.) 101
- 8. ملک اشرف موسی (ت. 576 ق.) 101
- 13. اسدالدین محمد شیره کوه 102
- 12. تورانشاه بن ایّوب (م. 576 ق.) 102
- 10. درویش پاشا 102
- 11. شاهنشاه بن ایّوب (م. 534 ق.) 102
- 9- سایر آثار تاریخی دمشق 103
- الف) ابواب تاریخی دمشق 103
- اشاره 103
- 1. باب توما: 104
- 2. باب شرقی: 104
- 5. باب السلام: 105
- 3. باب الفرادیس: 105
- 4. باب الصغیر: 105
- 7. باب کیسان: 106
- 6. باب الفرج: 106
- 8. باب الجناز: 106
- 10. باب الجابیه: 106
- 9. باب الحدید: 106
- اشاره 107
- ب) بازارهای تاریخی و مشهور دمشق 107
- 1. بازار حمیدیه 108
- 2. بازار مدحت پاشا 109
- 3. بازار درویشیه 109
- 1. قصر العظم: قصر اسعد پاشا 110
- اشاره 110
- 4. سوق العماره: بازار نطافین 110
- ج) قصرهای تاریخی 110
- د)- تکایا 111
- 1. تکیه سلیمانیه 111
- 2. قصر الأبلق 111
- 4. تکیه مولویه 112
- ه) قلعه تاریخی، نظامی دمشق 112
- 2. تکیه سلیمیه 112
- 3. تکیه شمس احمد پاشا 112
- اشاره 114
- و) حمام های تاریخی 114
- 2. حمام ظاهریه 115
- ز) بیمارستان های تاریخی دمشق 115
- 1. حمام نورالدین شهید 115
- اشاره 115
- 2. بیمارستان نوریه 116
- 1. بیمارستان ولید بن عبدالملک 116
- 6. مدرسه الدینسریه 117
- 4. بیمارستان عسکری (نظامی) 117
- 3. بیمارستان قیمری 117
- 5. مدرسه پزشکی دخواریه 117
- 7. مدرسه اللبودیه 118
- ح) آثار تاریخی مسیحیان 118
- ط) معبد ژوپیتر 119
- قاسیون در گذر تاریخ 122
- فصل سوم: کوه قاسیون و منطقه صالحیه 122
- اشاره 122
- الف- آثار تاریخی قاسیون (صالحیه) 123
- 1. مغاره الدّم: 123
- 3. غار منسوب به اصحاب کهف 124
- 2. مغاره الجوع: الاربعین 124
- ب- آثار اسلامی قاسیون (صالحیه) 125
- 1. جامع و مقبره محیی الدین ابن عربی (560- 638) 125
- 2. تکیه سلیمیه 127
- 4. مقام سیف الدین قیمری 128
- 3. بیمارستان قیمریه 128
- 6- مدرسه ماردینیه 129
- 8- جامع شیخ عبدالغنی نابلسی 129
- 4- مدرسه شرکسیه 129
- 1- دار الحدیث الاشرفیه البرانیه 129
- ج- مدارس و مساجد صالحیه 129
- 2- دار الحدیث القلانسیه 129
- 7- جامع حنابله 129
- 5- مدرسه العمریه 129
- 3- دار الحدیث الناصریه 129
- الف- آثار و مقابر انبیاء در حومه دمشق 132
- فصل چهارم: آثار اطراف دمشق 132
- 1. قبر حضرت هابیل علیه السلام 132
- اشاره 132
- 3. محل سکونت حضرت مریم و عیسی علیه السلام در رُبْوَه 133
- 4. مکان تولّد یا حضور ابراهیم علیه السلام در بَرْزَه 133
- 2. قبر منسوب به حضرت موسی علیه السلام در قریه نَیْرَب 133
- ب- آثار و مقابر صحابه و تابعین در حومه دمشق 134
- 1. مَرج عَذراء: مرقدحُجر بن عُدَی و یارانش 134
- 2. المِزَّه و قبور صحابه 137
- 3. داریّا و آثار آن 139
- 4. قریه المَنیحَه: قبر سعد بن عُباده خزرجی 140
- 5. قریه بیت أرانِس: قبر کناز صحابی 141
- 6. قریه دیر مُرّان: قبر تمیم الداری انصاری 141
- 8. شهرک صیدنایا: دیر صیدنایا 141
- 7. قریه البجدلیه: مقام بایزید بسطامی 141
- ج- قنیطره و جولان 142
- فصل پنجم: استان حلب 145
- موقعیت جغرافیایی و تاریخی حلب 145
- اشاره 145
- الف- اماکن زیارتی و مذهبی حلب 146
- 1. مشهد الحسین علیه السلام: مسجد النقّطه 146
- 2. مشهد المحسن بن الحسین علیه السلام 147
- 3. مقبره ابن شهرآشوب، و قبور علمای بنی زهره 148
- 4. مقبره شهید شیخ شهاب الدّین سهروردی 149
- 5. آرامگاه حضرت زکریای نبی علیه السلام 150
- 6. قبر معروف بن جمر از نوادگان امام صادق علیه السلام 150
- قلعه تاریخی و نظامی حلب 151
- ب- اماکن سیاحتی و تاریخی حلب 151
- ج- مساجد تاریخی حلب 154
- 1. مسجد اموی یا جامع الکبیر 154
- 2. جامع توته 155
- 3. سایر مساجد حلب 156
- د- بیمارستان ها و حمام های تاریخی حلب 156
- ه- مدارس و کتابخانه های حلب 157
- و- آثار تاریخی اطراف حلب 158
- فصل ششم: استان رقه: منطقه صفین 163
- اشاره 163
- 1- باب علی علیه السلام و دیوار قدیمی رقه 165
- 2- مزار و مقبره عمار بن یاسر 166
- 3- مرقد و مزار اویس قرنی 167
- 1. شهر رُصافه 168
- 4- مزار و مرقد منسوب به ابیّ بن کعب 168
- 5- آثار تاریخی اطراف رقه و صفین 168
- 2. شهرک عین دیوار 169
- 3. قلعه جَعْبَر 169
- فصل هفتم: استان حَماه 171
- اشاره 171
- الف- مساجد تاریخی حماه 172
- ب- قلعه های حَماه 172
- ج- قصرهای حماه 174
- د- سایر آثار تاریخی حماه 175
- ه. شهر باستانی افامِیَه: فامیه 175
- 3. بیمارستان نوریه 175
- 1. دیر الصلیب 175
- 2. آسیاب های آبی 175
- اشاره 177
- فصل هشتم: استان حمص 177
- الف: جامع و مقبره خالد بن ولید 179
- د: سایر صحابه مدفون در حمص 180
- ج: جامع و مقبره عمر بن عبدالعزیز 180
- ب: جامع و قبور فرزندان جعفر طیّار 180
- الف- قلاع طرطوس 182
- اشاره 182
- 1- استان طَرطوس 182
- اشاره 182
- فصل نهم: استان های ساحلی 182
- 3- موزه طرطوس: 184
- 2- تل الکزل: 184
- ب- سایر آثار طرطوس 184
- 1- ارادوس: 184
- الف: قلعه صلاح الدین 185
- اشاره 185
- 2- استان لاذِقّیَه 185
- ب: سایر قلاع لاذقیه 186
- فصل دهم: استان تدمر: پالمیرا 187
- اشاره 187
- تدمر و آثار تاریخی آن 187
- اشاره 187
- قوس النصر: باب النصر 188
- معبد بل 188
- معبد نبو 189
- حمام های تدمر 189
- اشاره 192
- فصل یازدهم: استان سویدا 192
- اشاره 193
- الف- بُصری و آثار اسلامی و تاریخی آن 193
- 1. دروازه اصلی و تاریخی شهر 194
- 2. قلعه و تئاتر بُصری 194
- 3. بازار، حمام ها و معابد بُصری 195
- 4. جامع عُمَری 196
- 5. دیر و کلیسای بُحیرای راهب 196
- 6. جامع مبرک یا ناقه 197
- ب- شهر تاریخی سویدا 197
- ج- شهباء: فیلیوبولیس و آثار تاریخی آن 198
- د- شهرک صَلْخَد یا صَرْخَد 198
- فهرست منابع 199
- الف. منابع عربی 199
- اشاره 199
- ب. منابع فارسی 207
- فهرست اعلام 208
- اشاره 208
- 1- فهرست اشخاص 208
- ج. منابع انگلیسی. 208
- 1- فهرست اماکن 228
ص :224
فصل دهم: استان تدمر: پالمیرا
اشاره
ص :225
قوس النصر: باب النصر
معبد نبو
معبد بل
حمام های تدمر
تدمر و آثار تاریخی آن
اشاره
یکی از مناطق سرزمین شام که از هزاران سال پیش دارای تمدن و فرهنگی درخشان بوده و در تاریخ ایران نیز اهمیتی بسزا دارد تدمر است. این شهر که در 160 کیلومتری شرق حمص واقع شده است درعصر ساسانیان در تصرف ایرانیان بوده است.
در حدود 75 هزار سال پیش در سرزمین تدمر با مساحت شصت کیلومتر مربع، انسانهایی می زیستند که امروزه بقایا و آثاری از آنان در غارها و ... یافت شده است. بنای این شهر را به هزاره هفتم قبل از میلاد نسبت می دهند. در آغاز هزاره دوم قبل از میلاد، نام تدمر در متون آشوری دیده شده و تا عصر هلنی و رومی نیز این نام همچنان مشهور بوده است.
در این دوران اسم تدمر با پالمیرا، که مشتق از نخل بوده همراه گشته است؛ چون در شمال این سرزمین نخلهای خرما کاشته می شده است «(1)».
گفته اند: تدمر، دختر حسان بن اذینه از نوادگان سام بن نوح علیه السلام، دارای عجیب ترین خانه بوده که بر ستون های سنگی و مرمر ساخته شده و مردم گمان می کردند این بنا به وسیله جنّیان برای «سلیمان» نبی علیه السلام ساخته شده است. گویند وقتی «مروان بن محمد»- آخرین خلیفه اموی- به تخریب دیوار تدمر پرداخته و مخالفین خویش در این شهر را می کشت؛ به شکافی بزرگ در کنار دیوار بر خورد و پس از داخل شدن در آن،صخره ای یافت که شبیه خانه بود. در آن جنازه زنی بر روی تختی که با هفتاد پارچه و حله پوشیده شده بود دیده می شد و بر کتیبه ای بالای آن نوشته بود به نام خداوند، من تدمر،
1- المعجم الجغرافی للقطر العربی السوری، ج 1،ص 132