- مقدمه 1
- مقدمه چاپ جدید 5
- فصل اول: آشنایی با موقعیت جغرافیایی، تاریخی و مذهبی سوریه 6
- اشاره 6
- 1- موقعیّت جغرافیایی و طبیعی سوریه 7
- اشاره 7
- وجه تسمیّه شام و سوریه 8
- 2- موقعیت تاریخی و سیاسی شام و سوریه 10
- الف) قبل از اسلام 10
- ب) پس از اسلام 11
- ج) دوران معاصر 14
- 3- مذاهب و گروه های مذهبی در سوریه 17
- فصل دوم: آثار سیاحتی زیارتی دمشق 23
- اشاره 23
- 1- دمشق در گذر تاریخ 24
- 2- مرقد و مزار عقیله بنی هاشم زینب کبری علیها السلام 30
- اشاره 30
- نظریه مورخان و پژوهشگران در مورد محل دفن زینب کبری علیها السلام 34
- 3- مقام و مقبره حضرت رقیّه علیها السلام 39
- اشاره 42
- 4- مسجد اموی دمشق در بستر تاریخ 42
- 1/ 1. قبّه المال 46
- اشاره 46
- 1- قبّه ها و گنبد 46
- 2/ 1. قبّه الغواره 46
- 4/ 1. قبّه النسر یا عقاب 47
- 3/ 1. قبّه الساعات 47
- 2- درهای مسجد اموی 48
- 3- مأذنه های جامع اموی 49
- 4- آثار و مقام انبیا در جامع اموی 50
- 1/ 4. قبر و مقام هود علیه السلام 50
- 2/ 4. مقام حضرت خضر علیه السلام 50
- 4/ 4. مقام و محل دفن سر یحیی علیه السلام 51
- 3/ 4. مکان نزول عیسی علیه السلام 51
- اشاره 52
- 5- شبستان جامع اموی 52
- 1/ 5. محراب های چهار گانه 53
- 5/ 5. محل غسل تعمید مسیحیان 54
- 4/ 5. جایگاه اسیران کربلا 54
- 3/ 5. منبر مسجد 54
- 2/ 5. مصحف عثمانی 54
- 6- مقام رأس الحسین علیه السلام 55
- 8- مَشاهد خلفای راشدین 57
- 7- محراب و مقام حضرت زین العابدین علیه السلام 57
- آتش سوزی های جامع اموی و بازسازی های آن 58
- سیر تاریخی توسعه و بازسازی جامع اموی 60
- 1. مسجد السّادات 62
- 2. جامع بابُ المُصَلّی 62
- اشاره 62
- 5- سایر مساجد تاریخی و مشهور دمشق 62
- 3. مسجد الاقصاب: القصب 63
- 4. مسجد ابیّ بن کعب انصاری 63
- 8. جامع جرّاح 64
- 5. جامع قیمریه 64
- 6. جامع ابی دردا 64
- 7. جامع هشام 64
- 11. جامع نقشبندیه 65
- 9. جامع درویشیه 65
- 10. جامع سیباهیه 65
- 13. جامع سنانیه 66
- 12. جامع احمدیه 66
- اشاره 67
- 6- مدارس و دار القرآن های تاریخی دمشق 67
- 1. مدرسه نوریه کبری 68
- 2. مدرسه عادلیه کبری 68
- الف) مدارس 68
- 3. مدرسه ظاهریه کبری 69
- 4. مدرسه عزیزیه 70
- 5. مدرسه سمیساطیه 70
- 6. مدرسه جوزیه 71
- 7. مدرسه جُقْمُقیه 71
- 8. مدرسه شامیه 72
- 1. دارالقرآن الرشائیه 72
- 2. دارالقرآن صابونیه 72
- ب) دار القرآن ها 72
- 3. دارالقرآن افریدونیه 73
- 5. دارالقرآن الاسعریّه 73
- 6. دارالقرآن تفتازانیه 73
- 4. دارالقرآن تنکزیه 73
- الف) قبور فرزندان گرامی ائمه اطهار علیهم السلام 74
- 7- قبرستان باب الصغیر 74
- اشاره 74
- 1. قبر سکینه دختر امام حسین علیه السلام 74
- 2. قبر امّ کلثوم، دختر امام علی علیه السلام 75
- 3. قبر منسوب به فاطمه صغری دختر امام حسین علیه السلام 76
- 4. قبر عبداللَّه بن جعفر الصادق علیه السلام 78
- 5. قبر عبداللَّه بن سجاد علیه السلام 78
- ب) مدفن سرهای شهدای کربلا در باب الصغیر 79
- ج) مقابر صحابه پیامبر خدا صلی الله علیه و آله 81
- 1. قبر منسوب به بلال حبشی 81
- 2. قبر منسوب به عبداللَّه بن جعفر بن ابوطالب علیها السلام 82
- 3. قبر منسوب به عبداللَّه بن ام مکتوم 83
- 6. قبر منسوب به ابان بن عثمان 84
- 5. واثله بن اسقع 84
- 4. قبر اوس بن اوس 84
- 8. ابو دردا و امّ دردا 85
- 9. سهل بن ربیع انصاری 85
- 7. فضاله بن عبید 85
- د) مقابر زنان بنی هاشم و منسوبان به خاندان رسالت 86
- 1. قبر فضه، خادمه بزرگوار فاطمه علیها السلام 86
- 2. اسماء بنت عُمیس «4» 86
- ه) قبور علما و دانشمندان و زهاد معروف دمشق 87
- 1. شمس الدین الذّهبی (ف. 748 ق.) 87
- اشاره 87
- 4. حمیده دختر مسلم بن عقیل 87
- 5 و 6. قبور منسوب به امّ سلمه و امّ حبیبه، همسران پیامبر خدا صلی الله علیه و آله 87
- 3. میمونه دختر امام حسن علیه السلام 87
- 3. ابن رجب حنبلی 88
- 2. ابن هشام نحوی 88
- 5. ابن عساکر (ف. 571 ق.) 88
- 4. ابن قیم جوزی (691- 751 ق.) 88
- 6. ابن حورانی دمشقی (ف. 551 ق.) 88
- 8. ابن مالک نحوی (م 686 ق) 89
- و) قبور سایر بزرگان تابعین و بازماندگان ائمه اطهار علیهم السلام 89
- 7. بهلول (م. 151 ق.) 89
- الف) قبرستان صوفیه و قبور عارفان دمشق 92
- 8- سایر قبرستان های معروف دمشق 92
- 3. ابو عمرو بن صلاح (م 634 ق.) 92
- اشاره 92
- 2. احمد بن بدرالدّین (م 934 ق.) 92
- 1. ابراهیم قونوی (652- 732 ق.) 92
- 6. قطب الدین نیشابوری (م 578 ق.) 93
- 4. ابن المحدث (642- 695 ق.) 93
- 8. ابن کثیر دمشقی (م 774 ق.) 93
- 5. عبدالرحمان بن نوح (م 654 ق.) 93
- 7. فخر بن عساکر (م 620 ق.) 93
- 9. ابن تیمیه 94
- 1. شرحبیل بن حسنه 95
- اشاره 95
- 2. ضرار بن ازور اسدی 95
- 3. معاذ بن جبل 95
- ب) قبرستان باب توما و باب شرقی 95
- 4. شیخ ارسلان دمشقی (ف. 540 ق.) 96
- 1. معاویه بن ابی سفیان 96
- ج) قبور سلاطین مشهور دمشق 96
- 2. معاویه بن یزید بن معاویه (معاویه ثانی) 97
- 3. ولید بن عبدالملک بن مروان 98
- 5. ملک عادل ایّوبی (534- 616 ق.) 99
- 4. صلاح الدین ایوبی (م 589 ق.) 99
- 6. نورالدّین محمود زنگی شهید (511- 560 ق) 100
- 7. ملک ظاهر بَیْبَرْس (ف. م. 676 ق.) 101
- 8. ملک اشرف موسی (ت. 576 ق.) 101
- 9. سیف الدین جقمق (م. 824 ق.) 101
- 13. اسدالدین محمد شیره کوه 102
- 12. تورانشاه بن ایّوب (م. 576 ق.) 102
- 10. درویش پاشا 102
- 11. شاهنشاه بن ایّوب (م. 534 ق.) 102
- اشاره 103
- 9- سایر آثار تاریخی دمشق 103
- الف) ابواب تاریخی دمشق 103
- 2. باب شرقی: 104
- 1. باب توما: 104
- 5. باب السلام: 105
- 3. باب الفرادیس: 105
- 4. باب الصغیر: 105
- 10. باب الجابیه: 106
- 6. باب الفرج: 106
- 9. باب الحدید: 106
- 7. باب کیسان: 106
- 8. باب الجناز: 106
- اشاره 107
- ب) بازارهای تاریخی و مشهور دمشق 107
- 1. بازار حمیدیه 108
- 2. بازار مدحت پاشا 109
- 3. بازار درویشیه 109
- ج) قصرهای تاریخی 110
- 4. سوق العماره: بازار نطافین 110
- اشاره 110
- 1. قصر العظم: قصر اسعد پاشا 110
- د)- تکایا 111
- 1. تکیه سلیمانیه 111
- 2. قصر الأبلق 111
- 4. تکیه مولویه 112
- ه) قلعه تاریخی، نظامی دمشق 112
- 2. تکیه سلیمیه 112
- 3. تکیه شمس احمد پاشا 112
- اشاره 114
- و) حمام های تاریخی 114
- 1. حمام نورالدین شهید 115
- 2. حمام ظاهریه 115
- اشاره 115
- ز) بیمارستان های تاریخی دمشق 115
- 1. بیمارستان ولید بن عبدالملک 116
- 2. بیمارستان نوریه 116
- 3. بیمارستان قیمری 117
- 5. مدرسه پزشکی دخواریه 117
- 6. مدرسه الدینسریه 117
- 4. بیمارستان عسکری (نظامی) 117
- 7. مدرسه اللبودیه 118
- ح) آثار تاریخی مسیحیان 118
- ط) معبد ژوپیتر 119
- اشاره 122
- قاسیون در گذر تاریخ 122
- فصل سوم: کوه قاسیون و منطقه صالحیه 122
- 1. مغاره الدّم: 123
- الف- آثار تاریخی قاسیون (صالحیه) 123
- 3. غار منسوب به اصحاب کهف 124
- 2. مغاره الجوع: الاربعین 124
- 1. جامع و مقبره محیی الدین ابن عربی (560- 638) 125
- ب- آثار اسلامی قاسیون (صالحیه) 125
- 2. تکیه سلیمیه 127
- 3. بیمارستان قیمریه 128
- 4. مقام سیف الدین قیمری 128
- 5- مدرسه العمریه 129
- 8- جامع شیخ عبدالغنی نابلسی 129
- 3- دار الحدیث الناصریه 129
- 1- دار الحدیث الاشرفیه البرانیه 129
- 2- دار الحدیث القلانسیه 129
- 4- مدرسه شرکسیه 129
- 6- مدرسه ماردینیه 129
- ج- مدارس و مساجد صالحیه 129
- 7- جامع حنابله 129
- اشاره 132
- الف- آثار و مقابر انبیاء در حومه دمشق 132
- فصل چهارم: آثار اطراف دمشق 132
- 1. قبر حضرت هابیل علیه السلام 132
- 2. قبر منسوب به حضرت موسی علیه السلام در قریه نَیْرَب 133
- 3. محل سکونت حضرت مریم و عیسی علیه السلام در رُبْوَه 133
- 4. مکان تولّد یا حضور ابراهیم علیه السلام در بَرْزَه 133
- ب- آثار و مقابر صحابه و تابعین در حومه دمشق 134
- 1. مَرج عَذراء: مرقدحُجر بن عُدَی و یارانش 134
- 2. المِزَّه و قبور صحابه 137
- 3. داریّا و آثار آن 139
- 4. قریه المَنیحَه: قبر سعد بن عُباده خزرجی 140
- 6. قریه دیر مُرّان: قبر تمیم الداری انصاری 141
- 5. قریه بیت أرانِس: قبر کناز صحابی 141
- 7. قریه البجدلیه: مقام بایزید بسطامی 141
- 8. شهرک صیدنایا: دیر صیدنایا 141
- ج- قنیطره و جولان 142
- اشاره 145
- فصل پنجم: استان حلب 145
- موقعیت جغرافیایی و تاریخی حلب 145
- 1. مشهد الحسین علیه السلام: مسجد النقّطه 146
- الف- اماکن زیارتی و مذهبی حلب 146
- 2. مشهد المحسن بن الحسین علیه السلام 147
- 3. مقبره ابن شهرآشوب، و قبور علمای بنی زهره 148
- 4. مقبره شهید شیخ شهاب الدّین سهروردی 149
- 6. قبر معروف بن جمر از نوادگان امام صادق علیه السلام 150
- 5. آرامگاه حضرت زکریای نبی علیه السلام 150
- ب- اماکن سیاحتی و تاریخی حلب 151
- قلعه تاریخی و نظامی حلب 151
- 1. مسجد اموی یا جامع الکبیر 154
- ج- مساجد تاریخی حلب 154
- 2. جامع توته 155
- 3. سایر مساجد حلب 156
- د- بیمارستان ها و حمام های تاریخی حلب 156
- ه- مدارس و کتابخانه های حلب 157
- و- آثار تاریخی اطراف حلب 158
- اشاره 163
- فصل ششم: استان رقه: منطقه صفین 163
- 1- باب علی علیه السلام و دیوار قدیمی رقه 165
- 2- مزار و مقبره عمار بن یاسر 166
- 3- مرقد و مزار اویس قرنی 167
- 5- آثار تاریخی اطراف رقه و صفین 168
- 1. شهر رُصافه 168
- 4- مزار و مرقد منسوب به ابیّ بن کعب 168
- 3. قلعه جَعْبَر 169
- 2. شهرک عین دیوار 169
- فصل هفتم: استان حَماه 171
- اشاره 171
- ب- قلعه های حَماه 172
- الف- مساجد تاریخی حماه 172
- ج- قصرهای حماه 174
- 3. بیمارستان نوریه 175
- 2. آسیاب های آبی 175
- د- سایر آثار تاریخی حماه 175
- ه. شهر باستانی افامِیَه: فامیه 175
- 1. دیر الصلیب 175
- اشاره 177
- فصل هشتم: استان حمص 177
- الف: جامع و مقبره خالد بن ولید 179
- د: سایر صحابه مدفون در حمص 180
- ج: جامع و مقبره عمر بن عبدالعزیز 180
- ب: جامع و قبور فرزندان جعفر طیّار 180
- اشاره 182
- 1- استان طَرطوس 182
- الف- قلاع طرطوس 182
- اشاره 182
- فصل نهم: استان های ساحلی 182
- 1- ارادوس: 184
- ب- سایر آثار طرطوس 184
- 2- تل الکزل: 184
- 3- موزه طرطوس: 184
- الف: قلعه صلاح الدین 185
- 2- استان لاذِقّیَه 185
- اشاره 185
- ب: سایر قلاع لاذقیه 186
- اشاره 187
- تدمر و آثار تاریخی آن 187
- فصل دهم: استان تدمر: پالمیرا 187
- اشاره 187
- قوس النصر: باب النصر 188
- معبد بل 188
- معبد نبو 189
- حمام های تدمر 189
- فصل یازدهم: استان سویدا 192
- اشاره 192
- اشاره 193
- الف- بُصری و آثار اسلامی و تاریخی آن 193
- 1. دروازه اصلی و تاریخی شهر 194
- 2. قلعه و تئاتر بُصری 194
- 3. بازار، حمام ها و معابد بُصری 195
- 4. جامع عُمَری 196
- 5. دیر و کلیسای بُحیرای راهب 196
- ب- شهر تاریخی سویدا 197
- 6. جامع مبرک یا ناقه 197
- د- شهرک صَلْخَد یا صَرْخَد 198
- ج- شهباء: فیلیوبولیس و آثار تاریخی آن 198
- فهرست منابع 199
- الف. منابع عربی 199
- اشاره 199
- ب. منابع فارسی 207
- فهرست اعلام 208
- اشاره 208
- 1- فهرست اشخاص 208
- ج. منابع انگلیسی. 208
- 1- فهرست اماکن 228
دختر حسان هستم. خداوند کسی را که داخل خانه من گردد، دچار ذلّت و خواری کنید لذا مروان نیز آن جا را به حال خود باقی گذاشت و بازگشت «(1)».
تدمر که در هزاره اول قبل از میلاد مسکن آرامی ها و دارای تمدن درخشانی بوده، در هفدهم هجری باصلح توسط خالد بن ولید بهصلح فتح شده است. «(2)»
در شهر تدمر آثار فراوانی از دوران قبل از اسلام وجو دارد که بسیاری از آنها رو به ویرانی رفته است. آثاری که اکنون در این شهر تاریخی موجود هستند عبارتند از:
قوس النصر: باب النصر
در ابتدای ورود به شهر تدمر، دروازه ای است که ما را به داخل شهر راهنمایی می کند. از اینجا خیابان اصلی شهر تدمر، آغاز می شود در اطراف این خیابان، رواقها و ستون هایی قرار داشته که بر روی آن، تصاویر بزرگان شهر حجاری شده و در سمت راست آن نیز چهار ستون عظیم دیده می شود که مجسمه ای از زنان ساقی بر آن ساخته شده قرار یافته است. مقابل آن ستون ها، «قوس نصر» قرار دارد. این باب یکی از دروازه هایی است که این خیابان از آن می گذشته و کنار آن دو دروازه کوچک دیگری نیز قرار دارد. این دروازه اکنون بطور سالم پای برجا مانده است.
تصویر شماره 61
معبد بل
یکی از بناهای اعجاب انگیز و جذّاب تدمر، معبد خدای بل، یعنی خدای خورشید مردم تدمر است. این معبدصحن مقدسی بهصورت چهار دیواری داشته که با چهار ستون و رواق احاطه شده و در وسط آن هیکل و مجسمه مرکزی قرار گرفته است. در حقیقت این بنا، خانه رب (بل) بوده که بت و مجسمه وی در آن قرار داشته است.
1- احسان عباس، تاریخ بلاد الشام من قبل الاسلام حتی بدایه العصر الاموی،صص 98- 96
2- یاقوت حموی، معجم البلدان، ج 2،ص 19