- مقدمه 1
- مقدمه چاپ جدید 5
- فصل اول: آشنایی با موقعیت جغرافیایی، تاریخی و مذهبی سوریه 6
- اشاره 6
- اشاره 7
- 1- موقعیّت جغرافیایی و طبیعی سوریه 7
- وجه تسمیّه شام و سوریه 8
- 2- موقعیت تاریخی و سیاسی شام و سوریه 10
- الف) قبل از اسلام 10
- ب) پس از اسلام 11
- ج) دوران معاصر 14
- 3- مذاهب و گروه های مذهبی در سوریه 17
- فصل دوم: آثار سیاحتی زیارتی دمشق 23
- اشاره 23
- 1- دمشق در گذر تاریخ 24
- 2- مرقد و مزار عقیله بنی هاشم زینب کبری علیها السلام 30
- اشاره 30
- نظریه مورخان و پژوهشگران در مورد محل دفن زینب کبری علیها السلام 34
- 3- مقام و مقبره حضرت رقیّه علیها السلام 39
- اشاره 42
- 4- مسجد اموی دمشق در بستر تاریخ 42
- 1/ 1. قبّه المال 46
- 1- قبّه ها و گنبد 46
- اشاره 46
- 2/ 1. قبّه الغواره 46
- 4/ 1. قبّه النسر یا عقاب 47
- 3/ 1. قبّه الساعات 47
- 2- درهای مسجد اموی 48
- 3- مأذنه های جامع اموی 49
- 1/ 4. قبر و مقام هود علیه السلام 50
- 4- آثار و مقام انبیا در جامع اموی 50
- 2/ 4. مقام حضرت خضر علیه السلام 50
- 4/ 4. مقام و محل دفن سر یحیی علیه السلام 51
- 3/ 4. مکان نزول عیسی علیه السلام 51
- اشاره 52
- 5- شبستان جامع اموی 52
- 1/ 5. محراب های چهار گانه 53
- 2/ 5. مصحف عثمانی 54
- 3/ 5. منبر مسجد 54
- 5/ 5. محل غسل تعمید مسیحیان 54
- 4/ 5. جایگاه اسیران کربلا 54
- 6- مقام رأس الحسین علیه السلام 55
- 8- مَشاهد خلفای راشدین 57
- 7- محراب و مقام حضرت زین العابدین علیه السلام 57
- آتش سوزی های جامع اموی و بازسازی های آن 58
- سیر تاریخی توسعه و بازسازی جامع اموی 60
- 1. مسجد السّادات 62
- اشاره 62
- 2. جامع بابُ المُصَلّی 62
- 5- سایر مساجد تاریخی و مشهور دمشق 62
- 4. مسجد ابیّ بن کعب انصاری 63
- 3. مسجد الاقصاب: القصب 63
- 8. جامع جرّاح 64
- 5. جامع قیمریه 64
- 6. جامع ابی دردا 64
- 7. جامع هشام 64
- 9. جامع درویشیه 65
- 11. جامع نقشبندیه 65
- 10. جامع سیباهیه 65
- 12. جامع احمدیه 66
- 13. جامع سنانیه 66
- اشاره 67
- 6- مدارس و دار القرآن های تاریخی دمشق 67
- 1. مدرسه نوریه کبری 68
- 2. مدرسه عادلیه کبری 68
- الف) مدارس 68
- 3. مدرسه ظاهریه کبری 69
- 5. مدرسه سمیساطیه 70
- 4. مدرسه عزیزیه 70
- 7. مدرسه جُقْمُقیه 71
- 6. مدرسه جوزیه 71
- 8. مدرسه شامیه 72
- 1. دارالقرآن الرشائیه 72
- ب) دار القرآن ها 72
- 2. دارالقرآن صابونیه 72
- 5. دارالقرآن الاسعریّه 73
- 4. دارالقرآن تنکزیه 73
- 3. دارالقرآن افریدونیه 73
- 6. دارالقرآن تفتازانیه 73
- اشاره 74
- 7- قبرستان باب الصغیر 74
- 1. قبر سکینه دختر امام حسین علیه السلام 74
- الف) قبور فرزندان گرامی ائمه اطهار علیهم السلام 74
- 2. قبر امّ کلثوم، دختر امام علی علیه السلام 75
- 3. قبر منسوب به فاطمه صغری دختر امام حسین علیه السلام 76
- 4. قبر عبداللَّه بن جعفر الصادق علیه السلام 78
- 5. قبر عبداللَّه بن سجاد علیه السلام 78
- ب) مدفن سرهای شهدای کربلا در باب الصغیر 79
- 1. قبر منسوب به بلال حبشی 81
- ج) مقابر صحابه پیامبر خدا صلی الله علیه و آله 81
- 2. قبر منسوب به عبداللَّه بن جعفر بن ابوطالب علیها السلام 82
- 3. قبر منسوب به عبداللَّه بن ام مکتوم 83
- 6. قبر منسوب به ابان بن عثمان 84
- 5. واثله بن اسقع 84
- 4. قبر اوس بن اوس 84
- 8. ابو دردا و امّ دردا 85
- 9. سهل بن ربیع انصاری 85
- 7. فضاله بن عبید 85
- 1. قبر فضه، خادمه بزرگوار فاطمه علیها السلام 86
- 2. اسماء بنت عُمیس «4» 86
- د) مقابر زنان بنی هاشم و منسوبان به خاندان رسالت 86
- 1. شمس الدین الذّهبی (ف. 748 ق.) 87
- اشاره 87
- 5 و 6. قبور منسوب به امّ سلمه و امّ حبیبه، همسران پیامبر خدا صلی الله علیه و آله 87
- ه) قبور علما و دانشمندان و زهاد معروف دمشق 87
- 4. حمیده دختر مسلم بن عقیل 87
- 3. میمونه دختر امام حسن علیه السلام 87
- 3. ابن رجب حنبلی 88
- 2. ابن هشام نحوی 88
- 4. ابن قیم جوزی (691- 751 ق.) 88
- 5. ابن عساکر (ف. 571 ق.) 88
- 6. ابن حورانی دمشقی (ف. 551 ق.) 88
- 8. ابن مالک نحوی (م 686 ق) 89
- 7. بهلول (م. 151 ق.) 89
- و) قبور سایر بزرگان تابعین و بازماندگان ائمه اطهار علیهم السلام 89
- 3. ابو عمرو بن صلاح (م 634 ق.) 92
- 8- سایر قبرستان های معروف دمشق 92
- الف) قبرستان صوفیه و قبور عارفان دمشق 92
- 1. ابراهیم قونوی (652- 732 ق.) 92
- اشاره 92
- 2. احمد بن بدرالدّین (م 934 ق.) 92
- 4. ابن المحدث (642- 695 ق.) 93
- 8. ابن کثیر دمشقی (م 774 ق.) 93
- 5. عبدالرحمان بن نوح (م 654 ق.) 93
- 6. قطب الدین نیشابوری (م 578 ق.) 93
- 7. فخر بن عساکر (م 620 ق.) 93
- 9. ابن تیمیه 94
- اشاره 95
- 1. شرحبیل بن حسنه 95
- ب) قبرستان باب توما و باب شرقی 95
- 2. ضرار بن ازور اسدی 95
- 3. معاذ بن جبل 95
- 4. شیخ ارسلان دمشقی (ف. 540 ق.) 96
- ج) قبور سلاطین مشهور دمشق 96
- 1. معاویه بن ابی سفیان 96
- 2. معاویه بن یزید بن معاویه (معاویه ثانی) 97
- 3. ولید بن عبدالملک بن مروان 98
- 4. صلاح الدین ایوبی (م 589 ق.) 99
- 5. ملک عادل ایّوبی (534- 616 ق.) 99
- 6. نورالدّین محمود زنگی شهید (511- 560 ق) 100
- 7. ملک ظاهر بَیْبَرْس (ف. م. 676 ق.) 101
- 8. ملک اشرف موسی (ت. 576 ق.) 101
- 9. سیف الدین جقمق (م. 824 ق.) 101
- 13. اسدالدین محمد شیره کوه 102
- 12. تورانشاه بن ایّوب (م. 576 ق.) 102
- 10. درویش پاشا 102
- 11. شاهنشاه بن ایّوب (م. 534 ق.) 102
- اشاره 103
- الف) ابواب تاریخی دمشق 103
- 9- سایر آثار تاریخی دمشق 103
- 2. باب شرقی: 104
- 1. باب توما: 104
- 4. باب الصغیر: 105
- 3. باب الفرادیس: 105
- 5. باب السلام: 105
- 10. باب الجابیه: 106
- 6. باب الفرج: 106
- 9. باب الحدید: 106
- 7. باب کیسان: 106
- 8. باب الجناز: 106
- ب) بازارهای تاریخی و مشهور دمشق 107
- اشاره 107
- 1. بازار حمیدیه 108
- 3. بازار درویشیه 109
- 2. بازار مدحت پاشا 109
- اشاره 110
- 4. سوق العماره: بازار نطافین 110
- ج) قصرهای تاریخی 110
- 1. قصر العظم: قصر اسعد پاشا 110
- 1. تکیه سلیمانیه 111
- د)- تکایا 111
- 2. قصر الأبلق 111
- 3. تکیه شمس احمد پاشا 112
- 4. تکیه مولویه 112
- 2. تکیه سلیمیه 112
- ه) قلعه تاریخی، نظامی دمشق 112
- اشاره 114
- و) حمام های تاریخی 114
- 1. حمام نورالدین شهید 115
- 2. حمام ظاهریه 115
- اشاره 115
- ز) بیمارستان های تاریخی دمشق 115
- 1. بیمارستان ولید بن عبدالملک 116
- 2. بیمارستان نوریه 116
- 3. بیمارستان قیمری 117
- 5. مدرسه پزشکی دخواریه 117
- 4. بیمارستان عسکری (نظامی) 117
- 6. مدرسه الدینسریه 117
- 7. مدرسه اللبودیه 118
- ح) آثار تاریخی مسیحیان 118
- ط) معبد ژوپیتر 119
- اشاره 122
- قاسیون در گذر تاریخ 122
- فصل سوم: کوه قاسیون و منطقه صالحیه 122
- 1. مغاره الدّم: 123
- الف- آثار تاریخی قاسیون (صالحیه) 123
- 2. مغاره الجوع: الاربعین 124
- 3. غار منسوب به اصحاب کهف 124
- ب- آثار اسلامی قاسیون (صالحیه) 125
- 1. جامع و مقبره محیی الدین ابن عربی (560- 638) 125
- 2. تکیه سلیمیه 127
- 3. بیمارستان قیمریه 128
- 4. مقام سیف الدین قیمری 128
- 5- مدرسه العمریه 129
- 2- دار الحدیث القلانسیه 129
- 1- دار الحدیث الاشرفیه البرانیه 129
- 7- جامع حنابله 129
- 3- دار الحدیث الناصریه 129
- 8- جامع شیخ عبدالغنی نابلسی 129
- 6- مدرسه ماردینیه 129
- ج- مدارس و مساجد صالحیه 129
- 4- مدرسه شرکسیه 129
- اشاره 132
- الف- آثار و مقابر انبیاء در حومه دمشق 132
- 1. قبر حضرت هابیل علیه السلام 132
- فصل چهارم: آثار اطراف دمشق 132
- 3. محل سکونت حضرت مریم و عیسی علیه السلام در رُبْوَه 133
- 4. مکان تولّد یا حضور ابراهیم علیه السلام در بَرْزَه 133
- 2. قبر منسوب به حضرت موسی علیه السلام در قریه نَیْرَب 133
- ب- آثار و مقابر صحابه و تابعین در حومه دمشق 134
- 1. مَرج عَذراء: مرقدحُجر بن عُدَی و یارانش 134
- 2. المِزَّه و قبور صحابه 137
- 3. داریّا و آثار آن 139
- 4. قریه المَنیحَه: قبر سعد بن عُباده خزرجی 140
- 6. قریه دیر مُرّان: قبر تمیم الداری انصاری 141
- 8. شهرک صیدنایا: دیر صیدنایا 141
- 7. قریه البجدلیه: مقام بایزید بسطامی 141
- 5. قریه بیت أرانِس: قبر کناز صحابی 141
- ج- قنیطره و جولان 142
- موقعیت جغرافیایی و تاریخی حلب 145
- فصل پنجم: استان حلب 145
- اشاره 145
- 1. مشهد الحسین علیه السلام: مسجد النقّطه 146
- الف- اماکن زیارتی و مذهبی حلب 146
- 2. مشهد المحسن بن الحسین علیه السلام 147
- 3. مقبره ابن شهرآشوب، و قبور علمای بنی زهره 148
- 4. مقبره شهید شیخ شهاب الدّین سهروردی 149
- 6. قبر معروف بن جمر از نوادگان امام صادق علیه السلام 150
- 5. آرامگاه حضرت زکریای نبی علیه السلام 150
- ب- اماکن سیاحتی و تاریخی حلب 151
- قلعه تاریخی و نظامی حلب 151
- 1. مسجد اموی یا جامع الکبیر 154
- ج- مساجد تاریخی حلب 154
- 2. جامع توته 155
- 3. سایر مساجد حلب 156
- د- بیمارستان ها و حمام های تاریخی حلب 156
- ه- مدارس و کتابخانه های حلب 157
- و- آثار تاریخی اطراف حلب 158
- اشاره 163
- فصل ششم: استان رقه: منطقه صفین 163
- 1- باب علی علیه السلام و دیوار قدیمی رقه 165
- 2- مزار و مقبره عمار بن یاسر 166
- 3- مرقد و مزار اویس قرنی 167
- 4- مزار و مرقد منسوب به ابیّ بن کعب 168
- 1. شهر رُصافه 168
- 5- آثار تاریخی اطراف رقه و صفین 168
- 3. قلعه جَعْبَر 169
- 2. شهرک عین دیوار 169
- فصل هفتم: استان حَماه 171
- اشاره 171
- الف- مساجد تاریخی حماه 172
- ب- قلعه های حَماه 172
- ج- قصرهای حماه 174
- 2. آسیاب های آبی 175
- 3. بیمارستان نوریه 175
- د- سایر آثار تاریخی حماه 175
- ه. شهر باستانی افامِیَه: فامیه 175
- 1. دیر الصلیب 175
- فصل هشتم: استان حمص 177
- اشاره 177
- الف: جامع و مقبره خالد بن ولید 179
- ج: جامع و مقبره عمر بن عبدالعزیز 180
- د: سایر صحابه مدفون در حمص 180
- ب: جامع و قبور فرزندان جعفر طیّار 180
- اشاره 182
- اشاره 182
- 1- استان طَرطوس 182
- فصل نهم: استان های ساحلی 182
- الف- قلاع طرطوس 182
- 1- ارادوس: 184
- 2- تل الکزل: 184
- 3- موزه طرطوس: 184
- ب- سایر آثار طرطوس 184
- اشاره 185
- الف: قلعه صلاح الدین 185
- 2- استان لاذِقّیَه 185
- ب: سایر قلاع لاذقیه 186
- تدمر و آثار تاریخی آن 187
- فصل دهم: استان تدمر: پالمیرا 187
- اشاره 187
- اشاره 187
- معبد بل 188
- قوس النصر: باب النصر 188
- حمام های تدمر 189
- معبد نبو 189
- فصل یازدهم: استان سویدا 192
- اشاره 192
- اشاره 193
- الف- بُصری و آثار اسلامی و تاریخی آن 193
- 1. دروازه اصلی و تاریخی شهر 194
- 2. قلعه و تئاتر بُصری 194
- 3. بازار، حمام ها و معابد بُصری 195
- 4. جامع عُمَری 196
- 5. دیر و کلیسای بُحیرای راهب 196
- ب- شهر تاریخی سویدا 197
- 6. جامع مبرک یا ناقه 197
- د- شهرک صَلْخَد یا صَرْخَد 198
- ج- شهباء: فیلیوبولیس و آثار تاریخی آن 198
- فهرست منابع 199
- الف. منابع عربی 199
- اشاره 199
- ب. منابع فارسی 207
- فهرست اعلام 208
- اشاره 208
- 1- فهرست اشخاص 208
- ج. منابع انگلیسی. 208
- 1- فهرست اماکن 228
سوریه کنونی که در گذشته، با کشورهای اردن، لبنان و فلسطین اشغالی بخشی از سرزمین شام شمرده می شد، سابقه ای بس دراز در تاریخ دارد که مورّخان، این قدمت را به حدود پنج هزار سال پیش می رسانند. از آنجا که این سرزمین در مدت یاد شده، از فرهنگ و تمدّن درخشانی برخوردار بوده، آثار و نشانه هایی از تمدن خود بر جا گذاشته است. پیش از فتح این کشور به دست مسلمانان، اقوام مختلفی؛ از جمله اقوام سامی آموری، آرامی، مصری، آشوری، بابلی، یونانی، رومی و ایرانی که هر از چند گاهی این کشور را سکونت گاه خویش ساخته و یا آن را در معرض تاخت و تاز قرار داده اند، نشانه هایی از تمدّن خاص خویش را برای اعصار بعدی به یادگار گذاشته اند.
با فتح شام، در سال سیزده یا شانزده هجری به وسیله سپاه اسلام، فرهنگ غنیِ این دین جدید، بر تمدّن های چندین سده اقوام یاد شده چیره شد. از این پس، آثار تاریخی این منطقه،صبغه ای اسلامی یافت و رنگ و بویی دیگر به خود گرفت. از یک سو علاقه ساکنان تازه مسلمان و حاکمان اسلامی آن، به این دعوت جدید و از سوی دیگر پویایی تمدّن اسلام، نیروی محرّکه و فعالی در میان آنان پدید آورد تا برای تثبیت و تحکیم این دین، به ساخت و احداث مساجد، ابنیه مذهبی، مدارس، دارالقرآن ها و ... بپردازند که امروزهصدها اثر تاریخی در این خصوص زینت بخش آن سرزمین است. حضور ده ها تن ازصحابه و تعدادی از بازماندگان اهل بیت پیامبرخداصلی الله علیه و آله و ائمه اطهار علیهم السلام و مهاجرت ایشان به این ناحیه برای نشر عقاید اسلام و سرانجام خاکسپاری آنان در آن جا، ناخودآگاه انبوه مقابر و مشاهد متبرکه ای را به وجود آورد که امروزه پس از گذشت قرن ها، بسیاری از مسلمانان، مشتاقان و ارادتمندان اهل بیت را برای زیارت این قبور، به ویژه مرقد