- مقدمه 1
- مقدمه چاپ جدید 5
- فصل اول: آشنایی با موقعیت جغرافیایی، تاریخی و مذهبی سوریه 6
- اشاره 6
- 1- موقعیّت جغرافیایی و طبیعی سوریه 7
- اشاره 7
- وجه تسمیّه شام و سوریه 8
- الف) قبل از اسلام 10
- 2- موقعیت تاریخی و سیاسی شام و سوریه 10
- ب) پس از اسلام 11
- ج) دوران معاصر 14
- 3- مذاهب و گروه های مذهبی در سوریه 17
- فصل دوم: آثار سیاحتی زیارتی دمشق 23
- اشاره 23
- 1- دمشق در گذر تاریخ 24
- 2- مرقد و مزار عقیله بنی هاشم زینب کبری علیها السلام 30
- اشاره 30
- نظریه مورخان و پژوهشگران در مورد محل دفن زینب کبری علیها السلام 34
- 3- مقام و مقبره حضرت رقیّه علیها السلام 39
- اشاره 42
- 4- مسجد اموی دمشق در بستر تاریخ 42
- 1/ 1. قبّه المال 46
- اشاره 46
- 1- قبّه ها و گنبد 46
- 2/ 1. قبّه الغواره 46
- 4/ 1. قبّه النسر یا عقاب 47
- 3/ 1. قبّه الساعات 47
- 2- درهای مسجد اموی 48
- 3- مأذنه های جامع اموی 49
- 4- آثار و مقام انبیا در جامع اموی 50
- 1/ 4. قبر و مقام هود علیه السلام 50
- 2/ 4. مقام حضرت خضر علیه السلام 50
- 3/ 4. مکان نزول عیسی علیه السلام 51
- 4/ 4. مقام و محل دفن سر یحیی علیه السلام 51
- 5- شبستان جامع اموی 52
- اشاره 52
- 1/ 5. محراب های چهار گانه 53
- 5/ 5. محل غسل تعمید مسیحیان 54
- 3/ 5. منبر مسجد 54
- 4/ 5. جایگاه اسیران کربلا 54
- 2/ 5. مصحف عثمانی 54
- 6- مقام رأس الحسین علیه السلام 55
- 7- محراب و مقام حضرت زین العابدین علیه السلام 57
- 8- مَشاهد خلفای راشدین 57
- آتش سوزی های جامع اموی و بازسازی های آن 58
- سیر تاریخی توسعه و بازسازی جامع اموی 60
- 5- سایر مساجد تاریخی و مشهور دمشق 62
- 2. جامع بابُ المُصَلّی 62
- اشاره 62
- 1. مسجد السّادات 62
- 3. مسجد الاقصاب: القصب 63
- 4. مسجد ابیّ بن کعب انصاری 63
- 5. جامع قیمریه 64
- 7. جامع هشام 64
- 6. جامع ابی دردا 64
- 8. جامع جرّاح 64
- 11. جامع نقشبندیه 65
- 9. جامع درویشیه 65
- 10. جامع سیباهیه 65
- 13. جامع سنانیه 66
- 12. جامع احمدیه 66
- 6- مدارس و دار القرآن های تاریخی دمشق 67
- اشاره 67
- الف) مدارس 68
- 1. مدرسه نوریه کبری 68
- 2. مدرسه عادلیه کبری 68
- 3. مدرسه ظاهریه کبری 69
- 5. مدرسه سمیساطیه 70
- 4. مدرسه عزیزیه 70
- 7. مدرسه جُقْمُقیه 71
- 6. مدرسه جوزیه 71
- 2. دارالقرآن صابونیه 72
- 1. دارالقرآن الرشائیه 72
- 8. مدرسه شامیه 72
- ب) دار القرآن ها 72
- 6. دارالقرآن تفتازانیه 73
- 4. دارالقرآن تنکزیه 73
- 3. دارالقرآن افریدونیه 73
- 5. دارالقرآن الاسعریّه 73
- 7- قبرستان باب الصغیر 74
- 1. قبر سکینه دختر امام حسین علیه السلام 74
- اشاره 74
- الف) قبور فرزندان گرامی ائمه اطهار علیهم السلام 74
- 2. قبر امّ کلثوم، دختر امام علی علیه السلام 75
- 3. قبر منسوب به فاطمه صغری دختر امام حسین علیه السلام 76
- 4. قبر عبداللَّه بن جعفر الصادق علیه السلام 78
- 5. قبر عبداللَّه بن سجاد علیه السلام 78
- ب) مدفن سرهای شهدای کربلا در باب الصغیر 79
- ج) مقابر صحابه پیامبر خدا صلی الله علیه و آله 81
- 1. قبر منسوب به بلال حبشی 81
- 2. قبر منسوب به عبداللَّه بن جعفر بن ابوطالب علیها السلام 82
- 3. قبر منسوب به عبداللَّه بن ام مکتوم 83
- 6. قبر منسوب به ابان بن عثمان 84
- 4. قبر اوس بن اوس 84
- 5. واثله بن اسقع 84
- 7. فضاله بن عبید 85
- 8. ابو دردا و امّ دردا 85
- 9. سهل بن ربیع انصاری 85
- د) مقابر زنان بنی هاشم و منسوبان به خاندان رسالت 86
- 1. قبر فضه، خادمه بزرگوار فاطمه علیها السلام 86
- 2. اسماء بنت عُمیس «4» 86
- 5 و 6. قبور منسوب به امّ سلمه و امّ حبیبه، همسران پیامبر خدا صلی الله علیه و آله 87
- اشاره 87
- 1. شمس الدین الذّهبی (ف. 748 ق.) 87
- 4. حمیده دختر مسلم بن عقیل 87
- 3. میمونه دختر امام حسن علیه السلام 87
- ه) قبور علما و دانشمندان و زهاد معروف دمشق 87
- 2. ابن هشام نحوی 88
- 3. ابن رجب حنبلی 88
- 5. ابن عساکر (ف. 571 ق.) 88
- 4. ابن قیم جوزی (691- 751 ق.) 88
- 6. ابن حورانی دمشقی (ف. 551 ق.) 88
- و) قبور سایر بزرگان تابعین و بازماندگان ائمه اطهار علیهم السلام 89
- 7. بهلول (م. 151 ق.) 89
- 8. ابن مالک نحوی (م 686 ق) 89
- 2. احمد بن بدرالدّین (م 934 ق.) 92
- الف) قبرستان صوفیه و قبور عارفان دمشق 92
- 1. ابراهیم قونوی (652- 732 ق.) 92
- اشاره 92
- 8- سایر قبرستان های معروف دمشق 92
- 3. ابو عمرو بن صلاح (م 634 ق.) 92
- 6. قطب الدین نیشابوری (م 578 ق.) 93
- 8. ابن کثیر دمشقی (م 774 ق.) 93
- 4. ابن المحدث (642- 695 ق.) 93
- 7. فخر بن عساکر (م 620 ق.) 93
- 5. عبدالرحمان بن نوح (م 654 ق.) 93
- 9. ابن تیمیه 94
- 1. شرحبیل بن حسنه 95
- 2. ضرار بن ازور اسدی 95
- اشاره 95
- ب) قبرستان باب توما و باب شرقی 95
- 3. معاذ بن جبل 95
- 4. شیخ ارسلان دمشقی (ف. 540 ق.) 96
- ج) قبور سلاطین مشهور دمشق 96
- 1. معاویه بن ابی سفیان 96
- 2. معاویه بن یزید بن معاویه (معاویه ثانی) 97
- 3. ولید بن عبدالملک بن مروان 98
- 4. صلاح الدین ایوبی (م 589 ق.) 99
- 5. ملک عادل ایّوبی (534- 616 ق.) 99
- 6. نورالدّین محمود زنگی شهید (511- 560 ق) 100
- 8. ملک اشرف موسی (ت. 576 ق.) 101
- 9. سیف الدین جقمق (م. 824 ق.) 101
- 7. ملک ظاهر بَیْبَرْس (ف. م. 676 ق.) 101
- 12. تورانشاه بن ایّوب (م. 576 ق.) 102
- 13. اسدالدین محمد شیره کوه 102
- 10. درویش پاشا 102
- 11. شاهنشاه بن ایّوب (م. 534 ق.) 102
- 9- سایر آثار تاریخی دمشق 103
- الف) ابواب تاریخی دمشق 103
- اشاره 103
- 2. باب شرقی: 104
- 1. باب توما: 104
- 3. باب الفرادیس: 105
- 4. باب الصغیر: 105
- 5. باب السلام: 105
- 6. باب الفرج: 106
- 10. باب الجابیه: 106
- 9. باب الحدید: 106
- 7. باب کیسان: 106
- 8. باب الجناز: 106
- ب) بازارهای تاریخی و مشهور دمشق 107
- اشاره 107
- 1. بازار حمیدیه 108
- 2. بازار مدحت پاشا 109
- 3. بازار درویشیه 109
- 1. قصر العظم: قصر اسعد پاشا 110
- اشاره 110
- 4. سوق العماره: بازار نطافین 110
- ج) قصرهای تاریخی 110
- د)- تکایا 111
- 2. قصر الأبلق 111
- 1. تکیه سلیمانیه 111
- 2. تکیه سلیمیه 112
- 4. تکیه مولویه 112
- 3. تکیه شمس احمد پاشا 112
- ه) قلعه تاریخی، نظامی دمشق 112
- اشاره 114
- و) حمام های تاریخی 114
- 1. حمام نورالدین شهید 115
- اشاره 115
- 2. حمام ظاهریه 115
- ز) بیمارستان های تاریخی دمشق 115
- 1. بیمارستان ولید بن عبدالملک 116
- 2. بیمارستان نوریه 116
- 6. مدرسه الدینسریه 117
- 5. مدرسه پزشکی دخواریه 117
- 4. بیمارستان عسکری (نظامی) 117
- 3. بیمارستان قیمری 117
- 7. مدرسه اللبودیه 118
- ح) آثار تاریخی مسیحیان 118
- ط) معبد ژوپیتر 119
- قاسیون در گذر تاریخ 122
- اشاره 122
- فصل سوم: کوه قاسیون و منطقه صالحیه 122
- 1. مغاره الدّم: 123
- الف- آثار تاریخی قاسیون (صالحیه) 123
- 2. مغاره الجوع: الاربعین 124
- 3. غار منسوب به اصحاب کهف 124
- 1. جامع و مقبره محیی الدین ابن عربی (560- 638) 125
- ب- آثار اسلامی قاسیون (صالحیه) 125
- 2. تکیه سلیمیه 127
- 4. مقام سیف الدین قیمری 128
- 3. بیمارستان قیمریه 128
- 6- مدرسه ماردینیه 129
- 7- جامع حنابله 129
- 8- جامع شیخ عبدالغنی نابلسی 129
- 5- مدرسه العمریه 129
- ج- مدارس و مساجد صالحیه 129
- 3- دار الحدیث الناصریه 129
- 4- مدرسه شرکسیه 129
- 1- دار الحدیث الاشرفیه البرانیه 129
- 2- دار الحدیث القلانسیه 129
- الف- آثار و مقابر انبیاء در حومه دمشق 132
- اشاره 132
- 1. قبر حضرت هابیل علیه السلام 132
- فصل چهارم: آثار اطراف دمشق 132
- 3. محل سکونت حضرت مریم و عیسی علیه السلام در رُبْوَه 133
- 4. مکان تولّد یا حضور ابراهیم علیه السلام در بَرْزَه 133
- 2. قبر منسوب به حضرت موسی علیه السلام در قریه نَیْرَب 133
- ب- آثار و مقابر صحابه و تابعین در حومه دمشق 134
- 1. مَرج عَذراء: مرقدحُجر بن عُدَی و یارانش 134
- 2. المِزَّه و قبور صحابه 137
- 3. داریّا و آثار آن 139
- 4. قریه المَنیحَه: قبر سعد بن عُباده خزرجی 140
- 5. قریه بیت أرانِس: قبر کناز صحابی 141
- 6. قریه دیر مُرّان: قبر تمیم الداری انصاری 141
- 8. شهرک صیدنایا: دیر صیدنایا 141
- 7. قریه البجدلیه: مقام بایزید بسطامی 141
- ج- قنیطره و جولان 142
- فصل پنجم: استان حلب 145
- موقعیت جغرافیایی و تاریخی حلب 145
- اشاره 145
- الف- اماکن زیارتی و مذهبی حلب 146
- 1. مشهد الحسین علیه السلام: مسجد النقّطه 146
- 2. مشهد المحسن بن الحسین علیه السلام 147
- 3. مقبره ابن شهرآشوب، و قبور علمای بنی زهره 148
- 4. مقبره شهید شیخ شهاب الدّین سهروردی 149
- 5. آرامگاه حضرت زکریای نبی علیه السلام 150
- 6. قبر معروف بن جمر از نوادگان امام صادق علیه السلام 150
- ب- اماکن سیاحتی و تاریخی حلب 151
- قلعه تاریخی و نظامی حلب 151
- ج- مساجد تاریخی حلب 154
- 1. مسجد اموی یا جامع الکبیر 154
- 2. جامع توته 155
- د- بیمارستان ها و حمام های تاریخی حلب 156
- 3. سایر مساجد حلب 156
- ه- مدارس و کتابخانه های حلب 157
- و- آثار تاریخی اطراف حلب 158
- فصل ششم: استان رقه: منطقه صفین 163
- اشاره 163
- 1- باب علی علیه السلام و دیوار قدیمی رقه 165
- 2- مزار و مقبره عمار بن یاسر 166
- 3- مرقد و مزار اویس قرنی 167
- 1. شهر رُصافه 168
- 5- آثار تاریخی اطراف رقه و صفین 168
- 4- مزار و مرقد منسوب به ابیّ بن کعب 168
- 2. شهرک عین دیوار 169
- 3. قلعه جَعْبَر 169
- فصل هفتم: استان حَماه 171
- اشاره 171
- الف- مساجد تاریخی حماه 172
- ب- قلعه های حَماه 172
- ج- قصرهای حماه 174
- 2. آسیاب های آبی 175
- ه. شهر باستانی افامِیَه: فامیه 175
- د- سایر آثار تاریخی حماه 175
- 3. بیمارستان نوریه 175
- 1. دیر الصلیب 175
- اشاره 177
- فصل هشتم: استان حمص 177
- الف: جامع و مقبره خالد بن ولید 179
- د: سایر صحابه مدفون در حمص 180
- ب: جامع و قبور فرزندان جعفر طیّار 180
- ج: جامع و مقبره عمر بن عبدالعزیز 180
- الف- قلاع طرطوس 182
- 1- استان طَرطوس 182
- اشاره 182
- فصل نهم: استان های ساحلی 182
- اشاره 182
- 3- موزه طرطوس: 184
- 1- ارادوس: 184
- 2- تل الکزل: 184
- ب- سایر آثار طرطوس 184
- 2- استان لاذِقّیَه 185
- الف: قلعه صلاح الدین 185
- اشاره 185
- ب: سایر قلاع لاذقیه 186
- تدمر و آثار تاریخی آن 187
- اشاره 187
- اشاره 187
- فصل دهم: استان تدمر: پالمیرا 187
- قوس النصر: باب النصر 188
- معبد بل 188
- معبد نبو 189
- حمام های تدمر 189
- اشاره 192
- فصل یازدهم: استان سویدا 192
- اشاره 193
- الف- بُصری و آثار اسلامی و تاریخی آن 193
- 1. دروازه اصلی و تاریخی شهر 194
- 2. قلعه و تئاتر بُصری 194
- 3. بازار، حمام ها و معابد بُصری 195
- 4. جامع عُمَری 196
- 5. دیر و کلیسای بُحیرای راهب 196
- 6. جامع مبرک یا ناقه 197
- ب- شهر تاریخی سویدا 197
- د- شهرک صَلْخَد یا صَرْخَد 198
- ج- شهباء: فیلیوبولیس و آثار تاریخی آن 198
- اشاره 199
- الف. منابع عربی 199
- فهرست منابع 199
- ب. منابع فارسی 207
- 1- فهرست اشخاص 208
- ج. منابع انگلیسی. 208
- فهرست اعلام 208
- اشاره 208
- 1- فهرست اماکن 228
عمر بن عبدالعزیز» قرار داشته که اکنون به «معهدالدراسات الشرعیه» تبدیل شده است.
3/ 2. باب الساعات؛ باب الساعات که در شرق مسجد قرار دارد. از آن رو، آن را «باب الساعات» گفته اند که در مقابل آن قبه الساعات را ساخته بودند.
4/ 2. باب الحمیدیه؛ این درب در مقابل بازار حمیدیه قرار دارد که در غرب مسجد واقع شده و در کنار این درب، غزالیه و محل تدریس امام محمّد غزالی قرار داشته است.
3- مأذنه های جامع اموی
این مسجد دارای سه مأذنه بزرگ است که از سنگ و بهصورت مربع ساخته شده و در سمت شمال، جنوب غربی و جنوب شرقی قرار گرفته است.
1/ 3. مأذنه شرقی؛ این مئذنه به «مناره البیضاء» و «مناره عیسی» معروف است.
گویند حضرت عیسی علیه السلام در آخرالزمان بر این مأذنه فرود خواهد آمد. در گذشته سنگی در کنار آن بوده که می پنداشتند قطعه ای از همان سنگ است که موسی با عصای خود بر آن زد و دوازده چشمه از آن جاری شد. «(1)» نعیمی در قرن نهم کتیبه ای یونانی به تاریخ 224 قبل از میلاد بر روی مئذنه شرقی مشاهده کرده است. «(2)» بنابراین، روشن است این مناره متعلق به کلیسا و بنای قبلی آن بوده است.
2. مأذنه شمالی؛ این مئذنه به «العروس» مشهور است. آن را بدین جهت عروس گفته اند که در زمان های قدیم، مردم به هنگام اجرای مراسم عروسی و جشن ها، با نصب چراغ و آویزان کردن دستمال ها و پارچه های رنگارنگ، آن را تزیین می کرده اند و معتقد بودند این عمل باعث برکت خواهد شد.
3. مأذنه غربی؛ به مئذنه «آق بای» معروف است. «(3)» زالیه یا محل تدریس امام محمد
1- مسعودی، همان کتاب، ج 2،ص 118
2- نعیمی، همان کتاب،ص 28
3- قتیبه شهابی، مأذن دمشق،صص 57، 65