- مقدمه 1
- مقدمه چاپ جدید 5
- فصل اول: آشنایی با موقعیت جغرافیایی، تاریخی و مذهبی سوریه 6
- اشاره 6
- اشاره 7
- 1- موقعیّت جغرافیایی و طبیعی سوریه 7
- وجه تسمیّه شام و سوریه 8
- 2- موقعیت تاریخی و سیاسی شام و سوریه 10
- الف) قبل از اسلام 10
- ب) پس از اسلام 11
- ج) دوران معاصر 14
- 3- مذاهب و گروه های مذهبی در سوریه 17
- فصل دوم: آثار سیاحتی زیارتی دمشق 23
- اشاره 23
- 1- دمشق در گذر تاریخ 24
- 2- مرقد و مزار عقیله بنی هاشم زینب کبری علیها السلام 30
- اشاره 30
- نظریه مورخان و پژوهشگران در مورد محل دفن زینب کبری علیها السلام 34
- 3- مقام و مقبره حضرت رقیّه علیها السلام 39
- 4- مسجد اموی دمشق در بستر تاریخ 42
- اشاره 42
- اشاره 46
- 1- قبّه ها و گنبد 46
- 1/ 1. قبّه المال 46
- 2/ 1. قبّه الغواره 46
- 3/ 1. قبّه الساعات 47
- 4/ 1. قبّه النسر یا عقاب 47
- 2- درهای مسجد اموی 48
- 3- مأذنه های جامع اموی 49
- 2/ 4. مقام حضرت خضر علیه السلام 50
- 1/ 4. قبر و مقام هود علیه السلام 50
- 4- آثار و مقام انبیا در جامع اموی 50
- 4/ 4. مقام و محل دفن سر یحیی علیه السلام 51
- 3/ 4. مکان نزول عیسی علیه السلام 51
- اشاره 52
- 5- شبستان جامع اموی 52
- 1/ 5. محراب های چهار گانه 53
- 4/ 5. جایگاه اسیران کربلا 54
- 2/ 5. مصحف عثمانی 54
- 5/ 5. محل غسل تعمید مسیحیان 54
- 3/ 5. منبر مسجد 54
- 6- مقام رأس الحسین علیه السلام 55
- 8- مَشاهد خلفای راشدین 57
- 7- محراب و مقام حضرت زین العابدین علیه السلام 57
- آتش سوزی های جامع اموی و بازسازی های آن 58
- سیر تاریخی توسعه و بازسازی جامع اموی 60
- 1. مسجد السّادات 62
- 5- سایر مساجد تاریخی و مشهور دمشق 62
- 2. جامع بابُ المُصَلّی 62
- اشاره 62
- 4. مسجد ابیّ بن کعب انصاری 63
- 3. مسجد الاقصاب: القصب 63
- 8. جامع جرّاح 64
- 6. جامع ابی دردا 64
- 5. جامع قیمریه 64
- 7. جامع هشام 64
- 11. جامع نقشبندیه 65
- 10. جامع سیباهیه 65
- 9. جامع درویشیه 65
- 12. جامع احمدیه 66
- 13. جامع سنانیه 66
- 6- مدارس و دار القرآن های تاریخی دمشق 67
- اشاره 67
- 2. مدرسه عادلیه کبری 68
- 1. مدرسه نوریه کبری 68
- الف) مدارس 68
- 3. مدرسه ظاهریه کبری 69
- 4. مدرسه عزیزیه 70
- 5. مدرسه سمیساطیه 70
- 7. مدرسه جُقْمُقیه 71
- 6. مدرسه جوزیه 71
- 8. مدرسه شامیه 72
- 2. دارالقرآن صابونیه 72
- ب) دار القرآن ها 72
- 1. دارالقرآن الرشائیه 72
- 5. دارالقرآن الاسعریّه 73
- 3. دارالقرآن افریدونیه 73
- 4. دارالقرآن تنکزیه 73
- 6. دارالقرآن تفتازانیه 73
- الف) قبور فرزندان گرامی ائمه اطهار علیهم السلام 74
- 7- قبرستان باب الصغیر 74
- 1. قبر سکینه دختر امام حسین علیه السلام 74
- اشاره 74
- 2. قبر امّ کلثوم، دختر امام علی علیه السلام 75
- 3. قبر منسوب به فاطمه صغری دختر امام حسین علیه السلام 76
- 4. قبر عبداللَّه بن جعفر الصادق علیه السلام 78
- 5. قبر عبداللَّه بن سجاد علیه السلام 78
- ب) مدفن سرهای شهدای کربلا در باب الصغیر 79
- ج) مقابر صحابه پیامبر خدا صلی الله علیه و آله 81
- 1. قبر منسوب به بلال حبشی 81
- 2. قبر منسوب به عبداللَّه بن جعفر بن ابوطالب علیها السلام 82
- 3. قبر منسوب به عبداللَّه بن ام مکتوم 83
- 5. واثله بن اسقع 84
- 6. قبر منسوب به ابان بن عثمان 84
- 4. قبر اوس بن اوس 84
- 8. ابو دردا و امّ دردا 85
- 7. فضاله بن عبید 85
- 9. سهل بن ربیع انصاری 85
- 1. قبر فضه، خادمه بزرگوار فاطمه علیها السلام 86
- د) مقابر زنان بنی هاشم و منسوبان به خاندان رسالت 86
- 2. اسماء بنت عُمیس «4» 86
- 4. حمیده دختر مسلم بن عقیل 87
- 1. شمس الدین الذّهبی (ف. 748 ق.) 87
- اشاره 87
- 5 و 6. قبور منسوب به امّ سلمه و امّ حبیبه، همسران پیامبر خدا صلی الله علیه و آله 87
- 3. میمونه دختر امام حسن علیه السلام 87
- ه) قبور علما و دانشمندان و زهاد معروف دمشق 87
- 5. ابن عساکر (ف. 571 ق.) 88
- 3. ابن رجب حنبلی 88
- 2. ابن هشام نحوی 88
- 4. ابن قیم جوزی (691- 751 ق.) 88
- 6. ابن حورانی دمشقی (ف. 551 ق.) 88
- و) قبور سایر بزرگان تابعین و بازماندگان ائمه اطهار علیهم السلام 89
- 8. ابن مالک نحوی (م 686 ق) 89
- 7. بهلول (م. 151 ق.) 89
- الف) قبرستان صوفیه و قبور عارفان دمشق 92
- 2. احمد بن بدرالدّین (م 934 ق.) 92
- 3. ابو عمرو بن صلاح (م 634 ق.) 92
- 8- سایر قبرستان های معروف دمشق 92
- 1. ابراهیم قونوی (652- 732 ق.) 92
- اشاره 92
- 4. ابن المحدث (642- 695 ق.) 93
- 6. قطب الدین نیشابوری (م 578 ق.) 93
- 5. عبدالرحمان بن نوح (م 654 ق.) 93
- 8. ابن کثیر دمشقی (م 774 ق.) 93
- 7. فخر بن عساکر (م 620 ق.) 93
- 9. ابن تیمیه 94
- اشاره 95
- 1. شرحبیل بن حسنه 95
- ب) قبرستان باب توما و باب شرقی 95
- 2. ضرار بن ازور اسدی 95
- 3. معاذ بن جبل 95
- 4. شیخ ارسلان دمشقی (ف. 540 ق.) 96
- 1. معاویه بن ابی سفیان 96
- ج) قبور سلاطین مشهور دمشق 96
- 2. معاویه بن یزید بن معاویه (معاویه ثانی) 97
- 3. ولید بن عبدالملک بن مروان 98
- 4. صلاح الدین ایوبی (م 589 ق.) 99
- 5. ملک عادل ایّوبی (534- 616 ق.) 99
- 6. نورالدّین محمود زنگی شهید (511- 560 ق) 100
- 7. ملک ظاهر بَیْبَرْس (ف. م. 676 ق.) 101
- 9. سیف الدین جقمق (م. 824 ق.) 101
- 8. ملک اشرف موسی (ت. 576 ق.) 101
- 11. شاهنشاه بن ایّوب (م. 534 ق.) 102
- 12. تورانشاه بن ایّوب (م. 576 ق.) 102
- 13. اسدالدین محمد شیره کوه 102
- 10. درویش پاشا 102
- اشاره 103
- 9- سایر آثار تاریخی دمشق 103
- الف) ابواب تاریخی دمشق 103
- 1. باب توما: 104
- 2. باب شرقی: 104
- 5. باب السلام: 105
- 4. باب الصغیر: 105
- 3. باب الفرادیس: 105
- 7. باب کیسان: 106
- 10. باب الجابیه: 106
- 8. باب الجناز: 106
- 6. باب الفرج: 106
- 9. باب الحدید: 106
- اشاره 107
- ب) بازارهای تاریخی و مشهور دمشق 107
- 1. بازار حمیدیه 108
- 2. بازار مدحت پاشا 109
- 3. بازار درویشیه 109
- 1. قصر العظم: قصر اسعد پاشا 110
- 4. سوق العماره: بازار نطافین 110
- اشاره 110
- ج) قصرهای تاریخی 110
- 1. تکیه سلیمانیه 111
- 2. قصر الأبلق 111
- د)- تکایا 111
- 2. تکیه سلیمیه 112
- 3. تکیه شمس احمد پاشا 112
- 4. تکیه مولویه 112
- ه) قلعه تاریخی، نظامی دمشق 112
- اشاره 114
- و) حمام های تاریخی 114
- اشاره 115
- 2. حمام ظاهریه 115
- 1. حمام نورالدین شهید 115
- ز) بیمارستان های تاریخی دمشق 115
- 1. بیمارستان ولید بن عبدالملک 116
- 2. بیمارستان نوریه 116
- 3. بیمارستان قیمری 117
- 6. مدرسه الدینسریه 117
- 5. مدرسه پزشکی دخواریه 117
- 4. بیمارستان عسکری (نظامی) 117
- ح) آثار تاریخی مسیحیان 118
- 7. مدرسه اللبودیه 118
- ط) معبد ژوپیتر 119
- فصل سوم: کوه قاسیون و منطقه صالحیه 122
- قاسیون در گذر تاریخ 122
- اشاره 122
- 1. مغاره الدّم: 123
- الف- آثار تاریخی قاسیون (صالحیه) 123
- 2. مغاره الجوع: الاربعین 124
- 3. غار منسوب به اصحاب کهف 124
- 1. جامع و مقبره محیی الدین ابن عربی (560- 638) 125
- ب- آثار اسلامی قاسیون (صالحیه) 125
- 2. تکیه سلیمیه 127
- 4. مقام سیف الدین قیمری 128
- 3. بیمارستان قیمریه 128
- 1- دار الحدیث الاشرفیه البرانیه 129
- 5- مدرسه العمریه 129
- 8- جامع شیخ عبدالغنی نابلسی 129
- 2- دار الحدیث القلانسیه 129
- 3- دار الحدیث الناصریه 129
- 6- مدرسه ماردینیه 129
- ج- مدارس و مساجد صالحیه 129
- 4- مدرسه شرکسیه 129
- 7- جامع حنابله 129
- اشاره 132
- الف- آثار و مقابر انبیاء در حومه دمشق 132
- فصل چهارم: آثار اطراف دمشق 132
- 1. قبر حضرت هابیل علیه السلام 132
- 4. مکان تولّد یا حضور ابراهیم علیه السلام در بَرْزَه 133
- 3. محل سکونت حضرت مریم و عیسی علیه السلام در رُبْوَه 133
- 2. قبر منسوب به حضرت موسی علیه السلام در قریه نَیْرَب 133
- 1. مَرج عَذراء: مرقدحُجر بن عُدَی و یارانش 134
- ب- آثار و مقابر صحابه و تابعین در حومه دمشق 134
- 2. المِزَّه و قبور صحابه 137
- 3. داریّا و آثار آن 139
- 4. قریه المَنیحَه: قبر سعد بن عُباده خزرجی 140
- 8. شهرک صیدنایا: دیر صیدنایا 141
- 6. قریه دیر مُرّان: قبر تمیم الداری انصاری 141
- 5. قریه بیت أرانِس: قبر کناز صحابی 141
- 7. قریه البجدلیه: مقام بایزید بسطامی 141
- ج- قنیطره و جولان 142
- فصل پنجم: استان حلب 145
- اشاره 145
- موقعیت جغرافیایی و تاریخی حلب 145
- 1. مشهد الحسین علیه السلام: مسجد النقّطه 146
- الف- اماکن زیارتی و مذهبی حلب 146
- 2. مشهد المحسن بن الحسین علیه السلام 147
- 3. مقبره ابن شهرآشوب، و قبور علمای بنی زهره 148
- 4. مقبره شهید شیخ شهاب الدّین سهروردی 149
- 6. قبر معروف بن جمر از نوادگان امام صادق علیه السلام 150
- 5. آرامگاه حضرت زکریای نبی علیه السلام 150
- ب- اماکن سیاحتی و تاریخی حلب 151
- قلعه تاریخی و نظامی حلب 151
- ج- مساجد تاریخی حلب 154
- 1. مسجد اموی یا جامع الکبیر 154
- 2. جامع توته 155
- 3. سایر مساجد حلب 156
- د- بیمارستان ها و حمام های تاریخی حلب 156
- ه- مدارس و کتابخانه های حلب 157
- و- آثار تاریخی اطراف حلب 158
- فصل ششم: استان رقه: منطقه صفین 163
- اشاره 163
- 1- باب علی علیه السلام و دیوار قدیمی رقه 165
- 2- مزار و مقبره عمار بن یاسر 166
- 3- مرقد و مزار اویس قرنی 167
- 1. شهر رُصافه 168
- 4- مزار و مرقد منسوب به ابیّ بن کعب 168
- 5- آثار تاریخی اطراف رقه و صفین 168
- 2. شهرک عین دیوار 169
- 3. قلعه جَعْبَر 169
- فصل هفتم: استان حَماه 171
- اشاره 171
- ب- قلعه های حَماه 172
- الف- مساجد تاریخی حماه 172
- ج- قصرهای حماه 174
- 2. آسیاب های آبی 175
- 3. بیمارستان نوریه 175
- د- سایر آثار تاریخی حماه 175
- ه. شهر باستانی افامِیَه: فامیه 175
- 1. دیر الصلیب 175
- فصل هشتم: استان حمص 177
- اشاره 177
- الف: جامع و مقبره خالد بن ولید 179
- ب: جامع و قبور فرزندان جعفر طیّار 180
- ج: جامع و مقبره عمر بن عبدالعزیز 180
- د: سایر صحابه مدفون در حمص 180
- اشاره 182
- اشاره 182
- الف- قلاع طرطوس 182
- فصل نهم: استان های ساحلی 182
- 1- استان طَرطوس 182
- 1- ارادوس: 184
- 2- تل الکزل: 184
- ب- سایر آثار طرطوس 184
- 3- موزه طرطوس: 184
- اشاره 185
- الف: قلعه صلاح الدین 185
- 2- استان لاذِقّیَه 185
- ب: سایر قلاع لاذقیه 186
- اشاره 187
- فصل دهم: استان تدمر: پالمیرا 187
- تدمر و آثار تاریخی آن 187
- اشاره 187
- قوس النصر: باب النصر 188
- معبد بل 188
- معبد نبو 189
- حمام های تدمر 189
- فصل یازدهم: استان سویدا 192
- اشاره 192
- اشاره 193
- الف- بُصری و آثار اسلامی و تاریخی آن 193
- 1. دروازه اصلی و تاریخی شهر 194
- 2. قلعه و تئاتر بُصری 194
- 3. بازار، حمام ها و معابد بُصری 195
- 4. جامع عُمَری 196
- 5. دیر و کلیسای بُحیرای راهب 196
- ب- شهر تاریخی سویدا 197
- 6. جامع مبرک یا ناقه 197
- ج- شهباء: فیلیوبولیس و آثار تاریخی آن 198
- د- شهرک صَلْخَد یا صَرْخَد 198
- فهرست منابع 199
- الف. منابع عربی 199
- اشاره 199
- ب. منابع فارسی 207
- 1- فهرست اشخاص 208
- فهرست اعلام 208
- ج. منابع انگلیسی. 208
- اشاره 208
- 1- فهرست اماکن 228
غزالی در کنار این مأذنه بوده است. این محل که شبستانی کوچک است. امروزه در مجاورت درِ غربی؛ یعنی راه ورود به مسجد در انتهای بازار حمیدیه قرار دارد.
تصویر شماره 11
4- آثار و مقام انبیا در جامع اموی
1/ 4. قبر و مقام هود علیه السلام
در روضه الأنام آمده است که مقبره «حضرت هود» در دیوار جنوبی (دیوار قبله شبستان) مسجد اموی است. بسیاری از مورخان دمشق گفته اند که قبر هود در اینجا است و بعضی گفته اند در اینجا سنگ قبری بوده که بر آن نوشته شده بود: «من هود بن جلود بن عاد ... هستم که به رسالت نزد قوم خود آمدم و مدّت عمرم را نزد آنان بودم، مرا تکذیب کردند و خداوند ایشان را به بادی شدید عذاب کرد. «(1)»
این مکان در سمت چپ «مقام رأس یحیی» یعنی در مقابل ستون چهارم، در دیوار قبله از سمت شرق شبستان قرار دارد و بر سنگ دیوار قبله به خطی زیبا در زمینه دایره ای سبز نوشته شده است: «هذا مَقام هُود النّبی علیه السلام» در این مکان کتیبه ای در دوران ولید یافت شد که وقتی ترجمه کردند، پند و اندرزهایی از حضرت هود بوده است. «(2)»
بعضی گویند: این جا معاویه اول مدفون شده است که ممکن است بنی امیه چون از خوارج وحشت داشته اند او را در دیواره قبله مسجد مدفون کرده باشند. «(3)»
2/ 4. مقام حضرت خضر علیه السلام
گویند حضرت خضرِنبی علیه السلام در مسجد اموی همواره عبادت می کرده است. «(4)» مکان آن در سمت شرقی قبله (جنوب شرقی) نزدیک مأذنه شرقی بوده است. اکنون نزدیک به
1- فهری زنجانی، مراقد اهل بیت در شام،ص 24
2- ابن عمری، همان کتاب،ص 47
3- گفتنی است قبری نیز درپشت جامع اموی، درکوچه معاویه منسوب به معاویه است که ذکر خواهد شد. همچنین ابن بطوطه قبری در یمن که به حضرت هود منسوب بوده را دیده است الرحله،ص 65
4- ابن حورانی، زیارات الشام،صص 14 و 15