- مقدمه 1
- مقدمه چاپ جدید 5
- اشاره 6
- فصل اول: آشنایی با موقعیت جغرافیایی، تاریخی و مذهبی سوریه 6
- 1- موقعیّت جغرافیایی و طبیعی سوریه 7
- اشاره 7
- وجه تسمیّه شام و سوریه 8
- الف) قبل از اسلام 10
- 2- موقعیت تاریخی و سیاسی شام و سوریه 10
- ب) پس از اسلام 11
- ج) دوران معاصر 14
- 3- مذاهب و گروه های مذهبی در سوریه 17
- فصل دوم: آثار سیاحتی زیارتی دمشق 23
- اشاره 23
- 1- دمشق در گذر تاریخ 24
- اشاره 30
- 2- مرقد و مزار عقیله بنی هاشم زینب کبری علیها السلام 30
- نظریه مورخان و پژوهشگران در مورد محل دفن زینب کبری علیها السلام 34
- 3- مقام و مقبره حضرت رقیّه علیها السلام 39
- 4- مسجد اموی دمشق در بستر تاریخ 42
- اشاره 42
- 1/ 1. قبّه المال 46
- 1- قبّه ها و گنبد 46
- اشاره 46
- 2/ 1. قبّه الغواره 46
- 3/ 1. قبّه الساعات 47
- 4/ 1. قبّه النسر یا عقاب 47
- 2- درهای مسجد اموی 48
- 3- مأذنه های جامع اموی 49
- 4- آثار و مقام انبیا در جامع اموی 50
- 1/ 4. قبر و مقام هود علیه السلام 50
- 2/ 4. مقام حضرت خضر علیه السلام 50
- 4/ 4. مقام و محل دفن سر یحیی علیه السلام 51
- 3/ 4. مکان نزول عیسی علیه السلام 51
- 5- شبستان جامع اموی 52
- اشاره 52
- 1/ 5. محراب های چهار گانه 53
- 4/ 5. جایگاه اسیران کربلا 54
- 5/ 5. محل غسل تعمید مسیحیان 54
- 2/ 5. مصحف عثمانی 54
- 3/ 5. منبر مسجد 54
- 6- مقام رأس الحسین علیه السلام 55
- 8- مَشاهد خلفای راشدین 57
- 7- محراب و مقام حضرت زین العابدین علیه السلام 57
- آتش سوزی های جامع اموی و بازسازی های آن 58
- سیر تاریخی توسعه و بازسازی جامع اموی 60
- 1. مسجد السّادات 62
- 5- سایر مساجد تاریخی و مشهور دمشق 62
- اشاره 62
- 2. جامع بابُ المُصَلّی 62
- 4. مسجد ابیّ بن کعب انصاری 63
- 3. مسجد الاقصاب: القصب 63
- 5. جامع قیمریه 64
- 8. جامع جرّاح 64
- 7. جامع هشام 64
- 6. جامع ابی دردا 64
- 9. جامع درویشیه 65
- 10. جامع سیباهیه 65
- 11. جامع نقشبندیه 65
- 12. جامع احمدیه 66
- 13. جامع سنانیه 66
- 6- مدارس و دار القرآن های تاریخی دمشق 67
- اشاره 67
- 2. مدرسه عادلیه کبری 68
- 1. مدرسه نوریه کبری 68
- الف) مدارس 68
- 3. مدرسه ظاهریه کبری 69
- 5. مدرسه سمیساطیه 70
- 4. مدرسه عزیزیه 70
- 7. مدرسه جُقْمُقیه 71
- 6. مدرسه جوزیه 71
- 8. مدرسه شامیه 72
- ب) دار القرآن ها 72
- 2. دارالقرآن صابونیه 72
- 1. دارالقرآن الرشائیه 72
- 6. دارالقرآن تفتازانیه 73
- 5. دارالقرآن الاسعریّه 73
- 3. دارالقرآن افریدونیه 73
- 4. دارالقرآن تنکزیه 73
- 1. قبر سکینه دختر امام حسین علیه السلام 74
- اشاره 74
- الف) قبور فرزندان گرامی ائمه اطهار علیهم السلام 74
- 7- قبرستان باب الصغیر 74
- 2. قبر امّ کلثوم، دختر امام علی علیه السلام 75
- 3. قبر منسوب به فاطمه صغری دختر امام حسین علیه السلام 76
- 5. قبر عبداللَّه بن سجاد علیه السلام 78
- 4. قبر عبداللَّه بن جعفر الصادق علیه السلام 78
- ب) مدفن سرهای شهدای کربلا در باب الصغیر 79
- 1. قبر منسوب به بلال حبشی 81
- ج) مقابر صحابه پیامبر خدا صلی الله علیه و آله 81
- 2. قبر منسوب به عبداللَّه بن جعفر بن ابوطالب علیها السلام 82
- 3. قبر منسوب به عبداللَّه بن ام مکتوم 83
- 4. قبر اوس بن اوس 84
- 5. واثله بن اسقع 84
- 6. قبر منسوب به ابان بن عثمان 84
- 8. ابو دردا و امّ دردا 85
- 9. سهل بن ربیع انصاری 85
- 7. فضاله بن عبید 85
- 1. قبر فضه، خادمه بزرگوار فاطمه علیها السلام 86
- د) مقابر زنان بنی هاشم و منسوبان به خاندان رسالت 86
- 2. اسماء بنت عُمیس «4» 86
- 1. شمس الدین الذّهبی (ف. 748 ق.) 87
- ه) قبور علما و دانشمندان و زهاد معروف دمشق 87
- 5 و 6. قبور منسوب به امّ سلمه و امّ حبیبه، همسران پیامبر خدا صلی الله علیه و آله 87
- اشاره 87
- 4. حمیده دختر مسلم بن عقیل 87
- 3. میمونه دختر امام حسن علیه السلام 87
- 4. ابن قیم جوزی (691- 751 ق.) 88
- 6. ابن حورانی دمشقی (ف. 551 ق.) 88
- 2. ابن هشام نحوی 88
- 3. ابن رجب حنبلی 88
- 5. ابن عساکر (ف. 571 ق.) 88
- 7. بهلول (م. 151 ق.) 89
- 8. ابن مالک نحوی (م 686 ق) 89
- و) قبور سایر بزرگان تابعین و بازماندگان ائمه اطهار علیهم السلام 89
- اشاره 92
- الف) قبرستان صوفیه و قبور عارفان دمشق 92
- 3. ابو عمرو بن صلاح (م 634 ق.) 92
- 8- سایر قبرستان های معروف دمشق 92
- 2. احمد بن بدرالدّین (م 934 ق.) 92
- 1. ابراهیم قونوی (652- 732 ق.) 92
- 7. فخر بن عساکر (م 620 ق.) 93
- 4. ابن المحدث (642- 695 ق.) 93
- 8. ابن کثیر دمشقی (م 774 ق.) 93
- 5. عبدالرحمان بن نوح (م 654 ق.) 93
- 6. قطب الدین نیشابوری (م 578 ق.) 93
- 9. ابن تیمیه 94
- 3. معاذ بن جبل 95
- ب) قبرستان باب توما و باب شرقی 95
- 1. شرحبیل بن حسنه 95
- اشاره 95
- 2. ضرار بن ازور اسدی 95
- 4. شیخ ارسلان دمشقی (ف. 540 ق.) 96
- ج) قبور سلاطین مشهور دمشق 96
- 1. معاویه بن ابی سفیان 96
- 2. معاویه بن یزید بن معاویه (معاویه ثانی) 97
- 3. ولید بن عبدالملک بن مروان 98
- 4. صلاح الدین ایوبی (م 589 ق.) 99
- 5. ملک عادل ایّوبی (534- 616 ق.) 99
- 6. نورالدّین محمود زنگی شهید (511- 560 ق) 100
- 9. سیف الدین جقمق (م. 824 ق.) 101
- 7. ملک ظاهر بَیْبَرْس (ف. م. 676 ق.) 101
- 8. ملک اشرف موسی (ت. 576 ق.) 101
- 12. تورانشاه بن ایّوب (م. 576 ق.) 102
- 13. اسدالدین محمد شیره کوه 102
- 11. شاهنشاه بن ایّوب (م. 534 ق.) 102
- 10. درویش پاشا 102
- 9- سایر آثار تاریخی دمشق 103
- اشاره 103
- الف) ابواب تاریخی دمشق 103
- 1. باب توما: 104
- 2. باب شرقی: 104
- 5. باب السلام: 105
- 4. باب الصغیر: 105
- 3. باب الفرادیس: 105
- 6. باب الفرج: 106
- 10. باب الجابیه: 106
- 9. باب الحدید: 106
- 8. باب الجناز: 106
- 7. باب کیسان: 106
- ب) بازارهای تاریخی و مشهور دمشق 107
- اشاره 107
- 1. بازار حمیدیه 108
- 2. بازار مدحت پاشا 109
- 3. بازار درویشیه 109
- 1. قصر العظم: قصر اسعد پاشا 110
- اشاره 110
- 4. سوق العماره: بازار نطافین 110
- ج) قصرهای تاریخی 110
- د)- تکایا 111
- 2. قصر الأبلق 111
- 1. تکیه سلیمانیه 111
- ه) قلعه تاریخی، نظامی دمشق 112
- 2. تکیه سلیمیه 112
- 4. تکیه مولویه 112
- 3. تکیه شمس احمد پاشا 112
- اشاره 114
- و) حمام های تاریخی 114
- 1. حمام نورالدین شهید 115
- ز) بیمارستان های تاریخی دمشق 115
- 2. حمام ظاهریه 115
- اشاره 115
- 1. بیمارستان ولید بن عبدالملک 116
- 2. بیمارستان نوریه 116
- 4. بیمارستان عسکری (نظامی) 117
- 5. مدرسه پزشکی دخواریه 117
- 6. مدرسه الدینسریه 117
- 3. بیمارستان قیمری 117
- 7. مدرسه اللبودیه 118
- ح) آثار تاریخی مسیحیان 118
- ط) معبد ژوپیتر 119
- قاسیون در گذر تاریخ 122
- اشاره 122
- فصل سوم: کوه قاسیون و منطقه صالحیه 122
- 1. مغاره الدّم: 123
- الف- آثار تاریخی قاسیون (صالحیه) 123
- 2. مغاره الجوع: الاربعین 124
- 3. غار منسوب به اصحاب کهف 124
- ب- آثار اسلامی قاسیون (صالحیه) 125
- 1. جامع و مقبره محیی الدین ابن عربی (560- 638) 125
- 2. تکیه سلیمیه 127
- 4. مقام سیف الدین قیمری 128
- 3. بیمارستان قیمریه 128
- 5- مدرسه العمریه 129
- 3- دار الحدیث الناصریه 129
- 2- دار الحدیث القلانسیه 129
- 8- جامع شیخ عبدالغنی نابلسی 129
- 7- جامع حنابله 129
- 1- دار الحدیث الاشرفیه البرانیه 129
- 4- مدرسه شرکسیه 129
- ج- مدارس و مساجد صالحیه 129
- 6- مدرسه ماردینیه 129
- الف- آثار و مقابر انبیاء در حومه دمشق 132
- 1. قبر حضرت هابیل علیه السلام 132
- اشاره 132
- فصل چهارم: آثار اطراف دمشق 132
- 4. مکان تولّد یا حضور ابراهیم علیه السلام در بَرْزَه 133
- 2. قبر منسوب به حضرت موسی علیه السلام در قریه نَیْرَب 133
- 3. محل سکونت حضرت مریم و عیسی علیه السلام در رُبْوَه 133
- 1. مَرج عَذراء: مرقدحُجر بن عُدَی و یارانش 134
- ب- آثار و مقابر صحابه و تابعین در حومه دمشق 134
- 2. المِزَّه و قبور صحابه 137
- 3. داریّا و آثار آن 139
- 4. قریه المَنیحَه: قبر سعد بن عُباده خزرجی 140
- 8. شهرک صیدنایا: دیر صیدنایا 141
- 6. قریه دیر مُرّان: قبر تمیم الداری انصاری 141
- 7. قریه البجدلیه: مقام بایزید بسطامی 141
- 5. قریه بیت أرانِس: قبر کناز صحابی 141
- ج- قنیطره و جولان 142
- اشاره 145
- موقعیت جغرافیایی و تاریخی حلب 145
- فصل پنجم: استان حلب 145
- 1. مشهد الحسین علیه السلام: مسجد النقّطه 146
- الف- اماکن زیارتی و مذهبی حلب 146
- 2. مشهد المحسن بن الحسین علیه السلام 147
- 3. مقبره ابن شهرآشوب، و قبور علمای بنی زهره 148
- 4. مقبره شهید شیخ شهاب الدّین سهروردی 149
- 5. آرامگاه حضرت زکریای نبی علیه السلام 150
- 6. قبر معروف بن جمر از نوادگان امام صادق علیه السلام 150
- قلعه تاریخی و نظامی حلب 151
- ب- اماکن سیاحتی و تاریخی حلب 151
- ج- مساجد تاریخی حلب 154
- 1. مسجد اموی یا جامع الکبیر 154
- 2. جامع توته 155
- 3. سایر مساجد حلب 156
- د- بیمارستان ها و حمام های تاریخی حلب 156
- ه- مدارس و کتابخانه های حلب 157
- و- آثار تاریخی اطراف حلب 158
- اشاره 163
- فصل ششم: استان رقه: منطقه صفین 163
- 1- باب علی علیه السلام و دیوار قدیمی رقه 165
- 2- مزار و مقبره عمار بن یاسر 166
- 3- مرقد و مزار اویس قرنی 167
- 1. شهر رُصافه 168
- 4- مزار و مرقد منسوب به ابیّ بن کعب 168
- 5- آثار تاریخی اطراف رقه و صفین 168
- 2. شهرک عین دیوار 169
- 3. قلعه جَعْبَر 169
- فصل هفتم: استان حَماه 171
- اشاره 171
- الف- مساجد تاریخی حماه 172
- ب- قلعه های حَماه 172
- ج- قصرهای حماه 174
- ه. شهر باستانی افامِیَه: فامیه 175
- د- سایر آثار تاریخی حماه 175
- 2. آسیاب های آبی 175
- 3. بیمارستان نوریه 175
- 1. دیر الصلیب 175
- اشاره 177
- فصل هشتم: استان حمص 177
- الف: جامع و مقبره خالد بن ولید 179
- د: سایر صحابه مدفون در حمص 180
- ب: جامع و قبور فرزندان جعفر طیّار 180
- ج: جامع و مقبره عمر بن عبدالعزیز 180
- 1- استان طَرطوس 182
- اشاره 182
- فصل نهم: استان های ساحلی 182
- اشاره 182
- الف- قلاع طرطوس 182
- 1- ارادوس: 184
- 2- تل الکزل: 184
- ب- سایر آثار طرطوس 184
- 3- موزه طرطوس: 184
- 2- استان لاذِقّیَه 185
- الف: قلعه صلاح الدین 185
- اشاره 185
- ب: سایر قلاع لاذقیه 186
- اشاره 187
- تدمر و آثار تاریخی آن 187
- فصل دهم: استان تدمر: پالمیرا 187
- اشاره 187
- معبد بل 188
- قوس النصر: باب النصر 188
- معبد نبو 189
- حمام های تدمر 189
- اشاره 192
- فصل یازدهم: استان سویدا 192
- الف- بُصری و آثار اسلامی و تاریخی آن 193
- اشاره 193
- 2. قلعه و تئاتر بُصری 194
- 1. دروازه اصلی و تاریخی شهر 194
- 3. بازار، حمام ها و معابد بُصری 195
- 5. دیر و کلیسای بُحیرای راهب 196
- 4. جامع عُمَری 196
- ب- شهر تاریخی سویدا 197
- 6. جامع مبرک یا ناقه 197
- د- شهرک صَلْخَد یا صَرْخَد 198
- ج- شهباء: فیلیوبولیس و آثار تاریخی آن 198
- الف. منابع عربی 199
- فهرست منابع 199
- اشاره 199
- ب. منابع فارسی 207
- اشاره 208
- ج. منابع انگلیسی. 208
- 1- فهرست اشخاص 208
- فهرست اعلام 208
- 1- فهرست اماکن 228
تصویر شماره 15
روایت دیگری حاکی است که سر مبارک تا دوران سلیمان بن عبدالملک در خزانه بنی امیه بود و او دستور داد سر را آوردند، در حالی که تنها استخوان سفیدی از آن باقی بود و داخل کیسه ای قرار داشت. پس از معطر ساختن، آن را کفن کرده و در قبرستان مسلمانان (احتمالًا باب الصغیر) به خاک سپردند. پس از آن که عمر بن عبدالعزیز به خلافت رسید، از محل دفن سر جویا شد و آن محل را شکافت و سر را برداشت و کسی نمی داند چه کرد؟ بعضی معتقدند به کربلا فرستاد تا در کنار بدن مطهر به خاک سپرده شود. «(1)» در هر حال، این مکان یکی از شریف ترین اماکن است.
7- محراب و مقام حضرت زین العابدین علیه السلام
هنگامی که امام سجاد علیه السلام در مسجد اموی، در حال اسارت بودند، در شمال شرقی جامع و کنار در شرقی آن، در مکانی به تهجّد و عبادت می پرداختند.
ابن عساکر گوید آن حضرت هر شب و روز در این مکان هزار رکعت نماز می گزاردند. «(2)» نمازگاه امام سجاد علیه السلام که پس از شبستان بزرگی قرار داشته و دارای محرابی زیبا از سنگ به وسیله محفظه ای شیشه ای حفاظت می شود. این محراب در مجاورت رأس الحسین علیه السلام قرار دارد.
8- مَشاهد خلفای راشدین
در زوایای چهارگانه مسجد، چهارمشهد به نام سه خلیفه وامام علی علیه السلام موجود است:
1/ 8. مشهد ابی بکر؛ در شرق دیوار قبله، که در آن تعدادی کتب و خزائن وقف بوده است.
2/ 8. مشهد علی علیه السلام؛ در شمال شرقی مسجد، همان جا که اکنون مقام رأس
1- نویری همان کتاب، ج 7،صص 213- 208
2- ابن حورانی، زیارات الشام،صص 21- 20