- مقدمه 1
- مقدمه چاپ جدید 5
- اشاره 6
- فصل اول: آشنایی با موقعیت جغرافیایی، تاریخی و مذهبی سوریه 6
- 1- موقعیّت جغرافیایی و طبیعی سوریه 7
- اشاره 7
- وجه تسمیّه شام و سوریه 8
- 2- موقعیت تاریخی و سیاسی شام و سوریه 10
- الف) قبل از اسلام 10
- ب) پس از اسلام 11
- ج) دوران معاصر 14
- 3- مذاهب و گروه های مذهبی در سوریه 17
- فصل دوم: آثار سیاحتی زیارتی دمشق 23
- اشاره 23
- 1- دمشق در گذر تاریخ 24
- اشاره 30
- 2- مرقد و مزار عقیله بنی هاشم زینب کبری علیها السلام 30
- نظریه مورخان و پژوهشگران در مورد محل دفن زینب کبری علیها السلام 34
- 3- مقام و مقبره حضرت رقیّه علیها السلام 39
- 4- مسجد اموی دمشق در بستر تاریخ 42
- اشاره 42
- 1- قبّه ها و گنبد 46
- 1/ 1. قبّه المال 46
- اشاره 46
- 2/ 1. قبّه الغواره 46
- 3/ 1. قبّه الساعات 47
- 4/ 1. قبّه النسر یا عقاب 47
- 2- درهای مسجد اموی 48
- 3- مأذنه های جامع اموی 49
- 2/ 4. مقام حضرت خضر علیه السلام 50
- 1/ 4. قبر و مقام هود علیه السلام 50
- 4- آثار و مقام انبیا در جامع اموی 50
- 3/ 4. مکان نزول عیسی علیه السلام 51
- 4/ 4. مقام و محل دفن سر یحیی علیه السلام 51
- اشاره 52
- 5- شبستان جامع اموی 52
- 1/ 5. محراب های چهار گانه 53
- 4/ 5. جایگاه اسیران کربلا 54
- 5/ 5. محل غسل تعمید مسیحیان 54
- 2/ 5. مصحف عثمانی 54
- 3/ 5. منبر مسجد 54
- 6- مقام رأس الحسین علیه السلام 55
- 8- مَشاهد خلفای راشدین 57
- 7- محراب و مقام حضرت زین العابدین علیه السلام 57
- آتش سوزی های جامع اموی و بازسازی های آن 58
- سیر تاریخی توسعه و بازسازی جامع اموی 60
- 1. مسجد السّادات 62
- 5- سایر مساجد تاریخی و مشهور دمشق 62
- اشاره 62
- 2. جامع بابُ المُصَلّی 62
- 4. مسجد ابیّ بن کعب انصاری 63
- 3. مسجد الاقصاب: القصب 63
- 8. جامع جرّاح 64
- 5. جامع قیمریه 64
- 7. جامع هشام 64
- 6. جامع ابی دردا 64
- 10. جامع سیباهیه 65
- 9. جامع درویشیه 65
- 11. جامع نقشبندیه 65
- 12. جامع احمدیه 66
- 13. جامع سنانیه 66
- اشاره 67
- 6- مدارس و دار القرآن های تاریخی دمشق 67
- 1. مدرسه نوریه کبری 68
- 2. مدرسه عادلیه کبری 68
- الف) مدارس 68
- 3. مدرسه ظاهریه کبری 69
- 5. مدرسه سمیساطیه 70
- 4. مدرسه عزیزیه 70
- 6. مدرسه جوزیه 71
- 7. مدرسه جُقْمُقیه 71
- 1. دارالقرآن الرشائیه 72
- 8. مدرسه شامیه 72
- 2. دارالقرآن صابونیه 72
- ب) دار القرآن ها 72
- 5. دارالقرآن الاسعریّه 73
- 6. دارالقرآن تفتازانیه 73
- 3. دارالقرآن افریدونیه 73
- 4. دارالقرآن تنکزیه 73
- 1. قبر سکینه دختر امام حسین علیه السلام 74
- 7- قبرستان باب الصغیر 74
- الف) قبور فرزندان گرامی ائمه اطهار علیهم السلام 74
- اشاره 74
- 2. قبر امّ کلثوم، دختر امام علی علیه السلام 75
- 3. قبر منسوب به فاطمه صغری دختر امام حسین علیه السلام 76
- 5. قبر عبداللَّه بن سجاد علیه السلام 78
- 4. قبر عبداللَّه بن جعفر الصادق علیه السلام 78
- ب) مدفن سرهای شهدای کربلا در باب الصغیر 79
- 1. قبر منسوب به بلال حبشی 81
- ج) مقابر صحابه پیامبر خدا صلی الله علیه و آله 81
- 2. قبر منسوب به عبداللَّه بن جعفر بن ابوطالب علیها السلام 82
- 3. قبر منسوب به عبداللَّه بن ام مکتوم 83
- 4. قبر اوس بن اوس 84
- 5. واثله بن اسقع 84
- 6. قبر منسوب به ابان بن عثمان 84
- 8. ابو دردا و امّ دردا 85
- 9. سهل بن ربیع انصاری 85
- 7. فضاله بن عبید 85
- 1. قبر فضه، خادمه بزرگوار فاطمه علیها السلام 86
- 2. اسماء بنت عُمیس «4» 86
- د) مقابر زنان بنی هاشم و منسوبان به خاندان رسالت 86
- 5 و 6. قبور منسوب به امّ سلمه و امّ حبیبه، همسران پیامبر خدا صلی الله علیه و آله 87
- ه) قبور علما و دانشمندان و زهاد معروف دمشق 87
- 1. شمس الدین الذّهبی (ف. 748 ق.) 87
- اشاره 87
- 3. میمونه دختر امام حسن علیه السلام 87
- 4. حمیده دختر مسلم بن عقیل 87
- 4. ابن قیم جوزی (691- 751 ق.) 88
- 6. ابن حورانی دمشقی (ف. 551 ق.) 88
- 5. ابن عساکر (ف. 571 ق.) 88
- 3. ابن رجب حنبلی 88
- 2. ابن هشام نحوی 88
- 7. بهلول (م. 151 ق.) 89
- 8. ابن مالک نحوی (م 686 ق) 89
- و) قبور سایر بزرگان تابعین و بازماندگان ائمه اطهار علیهم السلام 89
- اشاره 92
- 2. احمد بن بدرالدّین (م 934 ق.) 92
- الف) قبرستان صوفیه و قبور عارفان دمشق 92
- 8- سایر قبرستان های معروف دمشق 92
- 3. ابو عمرو بن صلاح (م 634 ق.) 92
- 1. ابراهیم قونوی (652- 732 ق.) 92
- 4. ابن المحدث (642- 695 ق.) 93
- 7. فخر بن عساکر (م 620 ق.) 93
- 8. ابن کثیر دمشقی (م 774 ق.) 93
- 5. عبدالرحمان بن نوح (م 654 ق.) 93
- 6. قطب الدین نیشابوری (م 578 ق.) 93
- 9. ابن تیمیه 94
- ب) قبرستان باب توما و باب شرقی 95
- 3. معاذ بن جبل 95
- 1. شرحبیل بن حسنه 95
- اشاره 95
- 2. ضرار بن ازور اسدی 95
- ج) قبور سلاطین مشهور دمشق 96
- 1. معاویه بن ابی سفیان 96
- 4. شیخ ارسلان دمشقی (ف. 540 ق.) 96
- 2. معاویه بن یزید بن معاویه (معاویه ثانی) 97
- 3. ولید بن عبدالملک بن مروان 98
- 4. صلاح الدین ایوبی (م 589 ق.) 99
- 5. ملک عادل ایّوبی (534- 616 ق.) 99
- 6. نورالدّین محمود زنگی شهید (511- 560 ق) 100
- 8. ملک اشرف موسی (ت. 576 ق.) 101
- 7. ملک ظاهر بَیْبَرْس (ف. م. 676 ق.) 101
- 9. سیف الدین جقمق (م. 824 ق.) 101
- 10. درویش پاشا 102
- 11. شاهنشاه بن ایّوب (م. 534 ق.) 102
- 13. اسدالدین محمد شیره کوه 102
- 12. تورانشاه بن ایّوب (م. 576 ق.) 102
- الف) ابواب تاریخی دمشق 103
- اشاره 103
- 9- سایر آثار تاریخی دمشق 103
- 1. باب توما: 104
- 2. باب شرقی: 104
- 4. باب الصغیر: 105
- 3. باب الفرادیس: 105
- 5. باب السلام: 105
- 10. باب الجابیه: 106
- 9. باب الحدید: 106
- 7. باب کیسان: 106
- 8. باب الجناز: 106
- 6. باب الفرج: 106
- ب) بازارهای تاریخی و مشهور دمشق 107
- اشاره 107
- 1. بازار حمیدیه 108
- 2. بازار مدحت پاشا 109
- 3. بازار درویشیه 109
- ج) قصرهای تاریخی 110
- اشاره 110
- 4. سوق العماره: بازار نطافین 110
- 1. قصر العظم: قصر اسعد پاشا 110
- د)- تکایا 111
- 1. تکیه سلیمانیه 111
- 2. قصر الأبلق 111
- 4. تکیه مولویه 112
- ه) قلعه تاریخی، نظامی دمشق 112
- 2. تکیه سلیمیه 112
- 3. تکیه شمس احمد پاشا 112
- و) حمام های تاریخی 114
- اشاره 114
- 2. حمام ظاهریه 115
- 1. حمام نورالدین شهید 115
- ز) بیمارستان های تاریخی دمشق 115
- اشاره 115
- 2. بیمارستان نوریه 116
- 1. بیمارستان ولید بن عبدالملک 116
- 5. مدرسه پزشکی دخواریه 117
- 4. بیمارستان عسکری (نظامی) 117
- 3. بیمارستان قیمری 117
- 6. مدرسه الدینسریه 117
- 7. مدرسه اللبودیه 118
- ح) آثار تاریخی مسیحیان 118
- ط) معبد ژوپیتر 119
- اشاره 122
- فصل سوم: کوه قاسیون و منطقه صالحیه 122
- قاسیون در گذر تاریخ 122
- 1. مغاره الدّم: 123
- الف- آثار تاریخی قاسیون (صالحیه) 123
- 2. مغاره الجوع: الاربعین 124
- 3. غار منسوب به اصحاب کهف 124
- ب- آثار اسلامی قاسیون (صالحیه) 125
- 1. جامع و مقبره محیی الدین ابن عربی (560- 638) 125
- 2. تکیه سلیمیه 127
- 4. مقام سیف الدین قیمری 128
- 3. بیمارستان قیمریه 128
- 7- جامع حنابله 129
- 4- مدرسه شرکسیه 129
- 5- مدرسه العمریه 129
- 2- دار الحدیث القلانسیه 129
- 1- دار الحدیث الاشرفیه البرانیه 129
- 3- دار الحدیث الناصریه 129
- 8- جامع شیخ عبدالغنی نابلسی 129
- ج- مدارس و مساجد صالحیه 129
- 6- مدرسه ماردینیه 129
- الف- آثار و مقابر انبیاء در حومه دمشق 132
- 1. قبر حضرت هابیل علیه السلام 132
- اشاره 132
- فصل چهارم: آثار اطراف دمشق 132
- 3. محل سکونت حضرت مریم و عیسی علیه السلام در رُبْوَه 133
- 4. مکان تولّد یا حضور ابراهیم علیه السلام در بَرْزَه 133
- 2. قبر منسوب به حضرت موسی علیه السلام در قریه نَیْرَب 133
- 1. مَرج عَذراء: مرقدحُجر بن عُدَی و یارانش 134
- ب- آثار و مقابر صحابه و تابعین در حومه دمشق 134
- 2. المِزَّه و قبور صحابه 137
- 3. داریّا و آثار آن 139
- 4. قریه المَنیحَه: قبر سعد بن عُباده خزرجی 140
- 8. شهرک صیدنایا: دیر صیدنایا 141
- 6. قریه دیر مُرّان: قبر تمیم الداری انصاری 141
- 7. قریه البجدلیه: مقام بایزید بسطامی 141
- 5. قریه بیت أرانِس: قبر کناز صحابی 141
- ج- قنیطره و جولان 142
- اشاره 145
- فصل پنجم: استان حلب 145
- موقعیت جغرافیایی و تاریخی حلب 145
- الف- اماکن زیارتی و مذهبی حلب 146
- 1. مشهد الحسین علیه السلام: مسجد النقّطه 146
- 2. مشهد المحسن بن الحسین علیه السلام 147
- 3. مقبره ابن شهرآشوب، و قبور علمای بنی زهره 148
- 4. مقبره شهید شیخ شهاب الدّین سهروردی 149
- 5. آرامگاه حضرت زکریای نبی علیه السلام 150
- 6. قبر معروف بن جمر از نوادگان امام صادق علیه السلام 150
- قلعه تاریخی و نظامی حلب 151
- ب- اماکن سیاحتی و تاریخی حلب 151
- 1. مسجد اموی یا جامع الکبیر 154
- ج- مساجد تاریخی حلب 154
- 2. جامع توته 155
- 3. سایر مساجد حلب 156
- د- بیمارستان ها و حمام های تاریخی حلب 156
- ه- مدارس و کتابخانه های حلب 157
- و- آثار تاریخی اطراف حلب 158
- فصل ششم: استان رقه: منطقه صفین 163
- اشاره 163
- 1- باب علی علیه السلام و دیوار قدیمی رقه 165
- 2- مزار و مقبره عمار بن یاسر 166
- 3- مرقد و مزار اویس قرنی 167
- 5- آثار تاریخی اطراف رقه و صفین 168
- 4- مزار و مرقد منسوب به ابیّ بن کعب 168
- 1. شهر رُصافه 168
- 3. قلعه جَعْبَر 169
- 2. شهرک عین دیوار 169
- اشاره 171
- فصل هفتم: استان حَماه 171
- ب- قلعه های حَماه 172
- الف- مساجد تاریخی حماه 172
- ج- قصرهای حماه 174
- 2. آسیاب های آبی 175
- ه. شهر باستانی افامِیَه: فامیه 175
- 3. بیمارستان نوریه 175
- د- سایر آثار تاریخی حماه 175
- 1. دیر الصلیب 175
- فصل هشتم: استان حمص 177
- اشاره 177
- الف: جامع و مقبره خالد بن ولید 179
- ج: جامع و مقبره عمر بن عبدالعزیز 180
- ب: جامع و قبور فرزندان جعفر طیّار 180
- د: سایر صحابه مدفون در حمص 180
- 1- استان طَرطوس 182
- اشاره 182
- اشاره 182
- فصل نهم: استان های ساحلی 182
- الف- قلاع طرطوس 182
- 3- موزه طرطوس: 184
- 2- تل الکزل: 184
- ب- سایر آثار طرطوس 184
- 1- ارادوس: 184
- الف: قلعه صلاح الدین 185
- اشاره 185
- 2- استان لاذِقّیَه 185
- ب: سایر قلاع لاذقیه 186
- فصل دهم: استان تدمر: پالمیرا 187
- تدمر و آثار تاریخی آن 187
- اشاره 187
- اشاره 187
- قوس النصر: باب النصر 188
- معبد بل 188
- معبد نبو 189
- حمام های تدمر 189
- فصل یازدهم: استان سویدا 192
- اشاره 192
- الف- بُصری و آثار اسلامی و تاریخی آن 193
- اشاره 193
- 2. قلعه و تئاتر بُصری 194
- 1. دروازه اصلی و تاریخی شهر 194
- 3. بازار، حمام ها و معابد بُصری 195
- 5. دیر و کلیسای بُحیرای راهب 196
- 4. جامع عُمَری 196
- ب- شهر تاریخی سویدا 197
- 6. جامع مبرک یا ناقه 197
- د- شهرک صَلْخَد یا صَرْخَد 198
- ج- شهباء: فیلیوبولیس و آثار تاریخی آن 198
- فهرست منابع 199
- الف. منابع عربی 199
- اشاره 199
- ب. منابع فارسی 207
- ج. منابع انگلیسی. 208
- اشاره 208
- 1- فهرست اشخاص 208
- فهرست اعلام 208
- 1- فهرست اماکن 228
الحسین علیه السلام قرار دارد. درداخل مشهد علی علیه السلام مکانی به نام «السجن» بوده است. گویند امام سجاد علیه السلام هنگامی که بر ضدّ یزید سخنانی ارائه کردند، در آن جا محبوس شدند.
3/ 8. مشهد عمر؛ در غرب دیوار قبله مسجد بوده و اکنون به مشهد عروه معروف است. در این مکان جماعتی از علما به درس نشسته و کتب و خزائنی در آن داشته اند.
4/ 8. مشهد عثمان؛ در سمت شمال مسجد بوده و نایبِ سلطان، بر سمت پنجره آن و حاکم شافعی به سمت راست آن نماز می گزاردند. به این مکان کلاسه نیز گفته می شد که به مدرسه کلاسه در پشت جامع اموی راه داشت.
در این مشاهد، علمای مذاهب اسلامی به تدریس پرداخته و یا برای حل مشکلات به والیان مشاوره می رسانده اند.
آتش سوزی های جامع اموی و بازسازی های آن
جامع اموی در دوران های مختلف دچار آتش سوزی شده و قسمت های عمده ای از آن از میان رفته، ولی دوباره بازسازی شده است.
1. نخستین آتش سوزی
در نیمه شعبان 461 هجری رخ داد. علت آن درگیری میان سپاهیان امیر سپاه مصر؛ یعنی بدرالجمالی در دمشق بوده است. دسته ای از آنان خانه ای در مجاورت جامع اموی را به آتش کشیدند و لذا آتش به مسجد سرایت کرد. مردم بلافاصله به خاموش کردن آن اقدام کردند ولی آتش ازصحن گذشت و به شبستان و محراب و بالای قبه رسید. «(1)»
2. دوّمین آتش سوزی
در 740 هجری به واسطه آتش سوزی که در بازار «طرائفیین» در مجاورت جامع رخ داد، آتش به دیوار قسمت معروف به مشهد ابی بکر سرایت کرد و به مناره شرقی
1- ابن عمری، همان کتاب،ص 71؛ اکرم العلبی، همان کتاب،ص 288؛ ابن کثیر، همان کتاب، ج 12،ص 97 و 98؛ نعیمی، الجامع الأموی،ص 119