- مقدمه 1
- مقدمه چاپ جدید 5
- فصل اول: آشنایی با موقعیت جغرافیایی، تاریخی و مذهبی سوریه 6
- اشاره 6
- اشاره 7
- 1- موقعیّت جغرافیایی و طبیعی سوریه 7
- وجه تسمیّه شام و سوریه 8
- 2- موقعیت تاریخی و سیاسی شام و سوریه 10
- الف) قبل از اسلام 10
- ب) پس از اسلام 11
- ج) دوران معاصر 14
- 3- مذاهب و گروه های مذهبی در سوریه 17
- فصل دوم: آثار سیاحتی زیارتی دمشق 23
- اشاره 23
- 1- دمشق در گذر تاریخ 24
- اشاره 30
- 2- مرقد و مزار عقیله بنی هاشم زینب کبری علیها السلام 30
- نظریه مورخان و پژوهشگران در مورد محل دفن زینب کبری علیها السلام 34
- 3- مقام و مقبره حضرت رقیّه علیها السلام 39
- اشاره 42
- 4- مسجد اموی دمشق در بستر تاریخ 42
- اشاره 46
- 1- قبّه ها و گنبد 46
- 1/ 1. قبّه المال 46
- 2/ 1. قبّه الغواره 46
- 4/ 1. قبّه النسر یا عقاب 47
- 3/ 1. قبّه الساعات 47
- 2- درهای مسجد اموی 48
- 3- مأذنه های جامع اموی 49
- 1/ 4. قبر و مقام هود علیه السلام 50
- 4- آثار و مقام انبیا در جامع اموی 50
- 2/ 4. مقام حضرت خضر علیه السلام 50
- 3/ 4. مکان نزول عیسی علیه السلام 51
- 4/ 4. مقام و محل دفن سر یحیی علیه السلام 51
- 5- شبستان جامع اموی 52
- اشاره 52
- 1/ 5. محراب های چهار گانه 53
- 2/ 5. مصحف عثمانی 54
- 4/ 5. جایگاه اسیران کربلا 54
- 5/ 5. محل غسل تعمید مسیحیان 54
- 3/ 5. منبر مسجد 54
- 6- مقام رأس الحسین علیه السلام 55
- 7- محراب و مقام حضرت زین العابدین علیه السلام 57
- 8- مَشاهد خلفای راشدین 57
- آتش سوزی های جامع اموی و بازسازی های آن 58
- سیر تاریخی توسعه و بازسازی جامع اموی 60
- 1. مسجد السّادات 62
- اشاره 62
- 2. جامع بابُ المُصَلّی 62
- 5- سایر مساجد تاریخی و مشهور دمشق 62
- 4. مسجد ابیّ بن کعب انصاری 63
- 3. مسجد الاقصاب: القصب 63
- 8. جامع جرّاح 64
- 7. جامع هشام 64
- 6. جامع ابی دردا 64
- 5. جامع قیمریه 64
- 9. جامع درویشیه 65
- 11. جامع نقشبندیه 65
- 10. جامع سیباهیه 65
- 12. جامع احمدیه 66
- 13. جامع سنانیه 66
- اشاره 67
- 6- مدارس و دار القرآن های تاریخی دمشق 67
- 2. مدرسه عادلیه کبری 68
- الف) مدارس 68
- 1. مدرسه نوریه کبری 68
- 3. مدرسه ظاهریه کبری 69
- 5. مدرسه سمیساطیه 70
- 4. مدرسه عزیزیه 70
- 7. مدرسه جُقْمُقیه 71
- 6. مدرسه جوزیه 71
- 8. مدرسه شامیه 72
- 1. دارالقرآن الرشائیه 72
- ب) دار القرآن ها 72
- 2. دارالقرآن صابونیه 72
- 3. دارالقرآن افریدونیه 73
- 4. دارالقرآن تنکزیه 73
- 5. دارالقرآن الاسعریّه 73
- 6. دارالقرآن تفتازانیه 73
- الف) قبور فرزندان گرامی ائمه اطهار علیهم السلام 74
- 7- قبرستان باب الصغیر 74
- 1. قبر سکینه دختر امام حسین علیه السلام 74
- اشاره 74
- 2. قبر امّ کلثوم، دختر امام علی علیه السلام 75
- 3. قبر منسوب به فاطمه صغری دختر امام حسین علیه السلام 76
- 4. قبر عبداللَّه بن جعفر الصادق علیه السلام 78
- 5. قبر عبداللَّه بن سجاد علیه السلام 78
- ب) مدفن سرهای شهدای کربلا در باب الصغیر 79
- ج) مقابر صحابه پیامبر خدا صلی الله علیه و آله 81
- 1. قبر منسوب به بلال حبشی 81
- 2. قبر منسوب به عبداللَّه بن جعفر بن ابوطالب علیها السلام 82
- 3. قبر منسوب به عبداللَّه بن ام مکتوم 83
- 5. واثله بن اسقع 84
- 4. قبر اوس بن اوس 84
- 6. قبر منسوب به ابان بن عثمان 84
- 9. سهل بن ربیع انصاری 85
- 8. ابو دردا و امّ دردا 85
- 7. فضاله بن عبید 85
- 1. قبر فضه، خادمه بزرگوار فاطمه علیها السلام 86
- د) مقابر زنان بنی هاشم و منسوبان به خاندان رسالت 86
- 2. اسماء بنت عُمیس «4» 86
- ه) قبور علما و دانشمندان و زهاد معروف دمشق 87
- 5 و 6. قبور منسوب به امّ سلمه و امّ حبیبه، همسران پیامبر خدا صلی الله علیه و آله 87
- 1. شمس الدین الذّهبی (ف. 748 ق.) 87
- 4. حمیده دختر مسلم بن عقیل 87
- اشاره 87
- 3. میمونه دختر امام حسن علیه السلام 87
- 3. ابن رجب حنبلی 88
- 4. ابن قیم جوزی (691- 751 ق.) 88
- 2. ابن هشام نحوی 88
- 5. ابن عساکر (ف. 571 ق.) 88
- 6. ابن حورانی دمشقی (ف. 551 ق.) 88
- 8. ابن مالک نحوی (م 686 ق) 89
- 7. بهلول (م. 151 ق.) 89
- و) قبور سایر بزرگان تابعین و بازماندگان ائمه اطهار علیهم السلام 89
- 3. ابو عمرو بن صلاح (م 634 ق.) 92
- الف) قبرستان صوفیه و قبور عارفان دمشق 92
- 8- سایر قبرستان های معروف دمشق 92
- 2. احمد بن بدرالدّین (م 934 ق.) 92
- اشاره 92
- 1. ابراهیم قونوی (652- 732 ق.) 92
- 5. عبدالرحمان بن نوح (م 654 ق.) 93
- 6. قطب الدین نیشابوری (م 578 ق.) 93
- 4. ابن المحدث (642- 695 ق.) 93
- 8. ابن کثیر دمشقی (م 774 ق.) 93
- 7. فخر بن عساکر (م 620 ق.) 93
- 9. ابن تیمیه 94
- اشاره 95
- 2. ضرار بن ازور اسدی 95
- ب) قبرستان باب توما و باب شرقی 95
- 3. معاذ بن جبل 95
- 1. شرحبیل بن حسنه 95
- ج) قبور سلاطین مشهور دمشق 96
- 1. معاویه بن ابی سفیان 96
- 4. شیخ ارسلان دمشقی (ف. 540 ق.) 96
- 2. معاویه بن یزید بن معاویه (معاویه ثانی) 97
- 3. ولید بن عبدالملک بن مروان 98
- 5. ملک عادل ایّوبی (534- 616 ق.) 99
- 4. صلاح الدین ایوبی (م 589 ق.) 99
- 6. نورالدّین محمود زنگی شهید (511- 560 ق) 100
- 8. ملک اشرف موسی (ت. 576 ق.) 101
- 7. ملک ظاهر بَیْبَرْس (ف. م. 676 ق.) 101
- 9. سیف الدین جقمق (م. 824 ق.) 101
- 13. اسدالدین محمد شیره کوه 102
- 10. درویش پاشا 102
- 12. تورانشاه بن ایّوب (م. 576 ق.) 102
- 11. شاهنشاه بن ایّوب (م. 534 ق.) 102
- اشاره 103
- الف) ابواب تاریخی دمشق 103
- 9- سایر آثار تاریخی دمشق 103
- 2. باب شرقی: 104
- 1. باب توما: 104
- 4. باب الصغیر: 105
- 3. باب الفرادیس: 105
- 5. باب السلام: 105
- 10. باب الجابیه: 106
- 6. باب الفرج: 106
- 9. باب الحدید: 106
- 7. باب کیسان: 106
- 8. باب الجناز: 106
- ب) بازارهای تاریخی و مشهور دمشق 107
- اشاره 107
- 1. بازار حمیدیه 108
- 3. بازار درویشیه 109
- 2. بازار مدحت پاشا 109
- 1. قصر العظم: قصر اسعد پاشا 110
- 4. سوق العماره: بازار نطافین 110
- اشاره 110
- ج) قصرهای تاریخی 110
- 1. تکیه سلیمانیه 111
- د)- تکایا 111
- 2. قصر الأبلق 111
- 3. تکیه شمس احمد پاشا 112
- 4. تکیه مولویه 112
- 2. تکیه سلیمیه 112
- ه) قلعه تاریخی، نظامی دمشق 112
- اشاره 114
- و) حمام های تاریخی 114
- اشاره 115
- 1. حمام نورالدین شهید 115
- 2. حمام ظاهریه 115
- ز) بیمارستان های تاریخی دمشق 115
- 1. بیمارستان ولید بن عبدالملک 116
- 2. بیمارستان نوریه 116
- 3. بیمارستان قیمری 117
- 5. مدرسه پزشکی دخواریه 117
- 4. بیمارستان عسکری (نظامی) 117
- 6. مدرسه الدینسریه 117
- 7. مدرسه اللبودیه 118
- ح) آثار تاریخی مسیحیان 118
- ط) معبد ژوپیتر 119
- فصل سوم: کوه قاسیون و منطقه صالحیه 122
- اشاره 122
- قاسیون در گذر تاریخ 122
- الف- آثار تاریخی قاسیون (صالحیه) 123
- 1. مغاره الدّم: 123
- 3. غار منسوب به اصحاب کهف 124
- 2. مغاره الجوع: الاربعین 124
- ب- آثار اسلامی قاسیون (صالحیه) 125
- 1. جامع و مقبره محیی الدین ابن عربی (560- 638) 125
- 2. تکیه سلیمیه 127
- 3. بیمارستان قیمریه 128
- 4. مقام سیف الدین قیمری 128
- 1- دار الحدیث الاشرفیه البرانیه 129
- 5- مدرسه العمریه 129
- 2- دار الحدیث القلانسیه 129
- 7- جامع حنابله 129
- 8- جامع شیخ عبدالغنی نابلسی 129
- ج- مدارس و مساجد صالحیه 129
- 3- دار الحدیث الناصریه 129
- 4- مدرسه شرکسیه 129
- 6- مدرسه ماردینیه 129
- اشاره 132
- فصل چهارم: آثار اطراف دمشق 132
- الف- آثار و مقابر انبیاء در حومه دمشق 132
- 1. قبر حضرت هابیل علیه السلام 132
- 4. مکان تولّد یا حضور ابراهیم علیه السلام در بَرْزَه 133
- 3. محل سکونت حضرت مریم و عیسی علیه السلام در رُبْوَه 133
- 2. قبر منسوب به حضرت موسی علیه السلام در قریه نَیْرَب 133
- ب- آثار و مقابر صحابه و تابعین در حومه دمشق 134
- 1. مَرج عَذراء: مرقدحُجر بن عُدَی و یارانش 134
- 2. المِزَّه و قبور صحابه 137
- 3. داریّا و آثار آن 139
- 4. قریه المَنیحَه: قبر سعد بن عُباده خزرجی 140
- 6. قریه دیر مُرّان: قبر تمیم الداری انصاری 141
- 5. قریه بیت أرانِس: قبر کناز صحابی 141
- 7. قریه البجدلیه: مقام بایزید بسطامی 141
- 8. شهرک صیدنایا: دیر صیدنایا 141
- ج- قنیطره و جولان 142
- فصل پنجم: استان حلب 145
- موقعیت جغرافیایی و تاریخی حلب 145
- اشاره 145
- 1. مشهد الحسین علیه السلام: مسجد النقّطه 146
- الف- اماکن زیارتی و مذهبی حلب 146
- 2. مشهد المحسن بن الحسین علیه السلام 147
- 3. مقبره ابن شهرآشوب، و قبور علمای بنی زهره 148
- 4. مقبره شهید شیخ شهاب الدّین سهروردی 149
- 6. قبر معروف بن جمر از نوادگان امام صادق علیه السلام 150
- 5. آرامگاه حضرت زکریای نبی علیه السلام 150
- ب- اماکن سیاحتی و تاریخی حلب 151
- قلعه تاریخی و نظامی حلب 151
- ج- مساجد تاریخی حلب 154
- 1. مسجد اموی یا جامع الکبیر 154
- 2. جامع توته 155
- 3. سایر مساجد حلب 156
- د- بیمارستان ها و حمام های تاریخی حلب 156
- ه- مدارس و کتابخانه های حلب 157
- و- آثار تاریخی اطراف حلب 158
- اشاره 163
- فصل ششم: استان رقه: منطقه صفین 163
- 1- باب علی علیه السلام و دیوار قدیمی رقه 165
- 2- مزار و مقبره عمار بن یاسر 166
- 3- مرقد و مزار اویس قرنی 167
- 4- مزار و مرقد منسوب به ابیّ بن کعب 168
- 1. شهر رُصافه 168
- 5- آثار تاریخی اطراف رقه و صفین 168
- 3. قلعه جَعْبَر 169
- 2. شهرک عین دیوار 169
- فصل هفتم: استان حَماه 171
- اشاره 171
- الف- مساجد تاریخی حماه 172
- ب- قلعه های حَماه 172
- ج- قصرهای حماه 174
- د- سایر آثار تاریخی حماه 175
- 3. بیمارستان نوریه 175
- 2. آسیاب های آبی 175
- 1. دیر الصلیب 175
- ه. شهر باستانی افامِیَه: فامیه 175
- فصل هشتم: استان حمص 177
- اشاره 177
- الف: جامع و مقبره خالد بن ولید 179
- ج: جامع و مقبره عمر بن عبدالعزیز 180
- د: سایر صحابه مدفون در حمص 180
- ب: جامع و قبور فرزندان جعفر طیّار 180
- الف- قلاع طرطوس 182
- اشاره 182
- 1- استان طَرطوس 182
- فصل نهم: استان های ساحلی 182
- اشاره 182
- 1- ارادوس: 184
- 2- تل الکزل: 184
- ب- سایر آثار طرطوس 184
- 3- موزه طرطوس: 184
- اشاره 185
- الف: قلعه صلاح الدین 185
- 2- استان لاذِقّیَه 185
- ب: سایر قلاع لاذقیه 186
- تدمر و آثار تاریخی آن 187
- اشاره 187
- فصل دهم: استان تدمر: پالمیرا 187
- اشاره 187
- معبد بل 188
- قوس النصر: باب النصر 188
- معبد نبو 189
- حمام های تدمر 189
- اشاره 192
- فصل یازدهم: استان سویدا 192
- اشاره 193
- الف- بُصری و آثار اسلامی و تاریخی آن 193
- 1. دروازه اصلی و تاریخی شهر 194
- 2. قلعه و تئاتر بُصری 194
- 3. بازار، حمام ها و معابد بُصری 195
- 5. دیر و کلیسای بُحیرای راهب 196
- 4. جامع عُمَری 196
- ب- شهر تاریخی سویدا 197
- 6. جامع مبرک یا ناقه 197
- د- شهرک صَلْخَد یا صَرْخَد 198
- ج- شهباء: فیلیوبولیس و آثار تاریخی آن 198
- فهرست منابع 199
- اشاره 199
- الف. منابع عربی 199
- ب. منابع فارسی 207
- فهرست اعلام 208
- اشاره 208
- 1- فهرست اشخاص 208
- ج. منابع انگلیسی. 208
- 1- فهرست اماکن 228
کبری علیها السلام 2. رقیه، امّ کلثوم کبری نیز که از فاطمه علیها السلام بود و در مدینه- هنگام حیات امام حسن مجتبی علیه السلام- همراه فرزندش زید بن عمر در یک روز از دنیا رفت و در بقیع مدفون شد. «(1)» 3- نفیسه (امّ کلثومصغری)، همسر عبداللَّه اکبر بن عقیل 4. زینبصغری، همسر محمد بن عقیل. «(2)» این مرقد متعلّق به نفیسه و ملقب به ام کلثومصغری است.
این بانو در حادثه کربلا، حضور داشته و به هنگام اسارت، با خطبه های غرّا و کوبنده، پاسدار خون آن شهدا بوده است. «(3)»
امّ کلثوم وقتی همراه کاروان اسرا وارد کوفه شد، چون مردم به زنان اهل بیت نگاه می کردند، فریاد زد: آیا از خدا و رسولش شرم ندارید که این گونه به حرم پیامبرصلی الله علیه و آله نگاه می کنید؟ ایشان همچنین قبل از ورود به دمشق، نزد عمر بن سعد رفت و از وی خواست تا زنان حرم را از دری که مردم کمتری حضور داشته باشند وارد شهر کنند، ولی او نپذیرفته بود. «(4)»
گفتنی است در قریه داریا، در اطراف دمشق، آرامگاهی نیز به نام سکینه دختر امام علی علیه السلام وجود دارد که مردمِ محل، او را از فاطمه علیها السلام دانسته اند که این انتساب به یقینصحیح نیست و حتی امام علی علیه السلام دختری به نام سکینه نداشته اند.
تصاویر شماره 21 و 22
3. قبر منسوب به فاطمه صغری دختر امام حسین علیه السلام
فاطمهصغری- دختر امام حسین علیه السلام- از «امّ اسحاق، بنت طلحه بن عبیداللَّه بن تَیمی» بوده است. «(5)» وی در سی ام هجری به دنیا آمد و در واقعه کربلا نیز سی سال سن
1- ابن سعد، طبقات الکبری، ج 8،ص 464؛ محب طبری، ذخائر العقبی،ص 171. یعنی در حقیقت ام کلثوم کبری در واقعه کربلا در قید حیات نبوده است.
2- . مصعب بن عبداللَّه زبیری، کتاب نسب قریش،ص 44
3- مجلسی، بحار الأنوار، ج 15،ص 112؛ ابن اثیر، اسدالغابه فی معرفه الصحابه، ج 5،ص 469؛ همچنین نک: الاحتجاج طبرسی، بلاعات النساء ابن طیفور و ...
4- عبدالرزاق مقرم، مقتل الحسین أو حدیث کربلاء،صص 400 و 477
5- زبیر بن بکار، کتاب نسب قریش،ص 59؛ مجلسی، همان کتاب، ج 45،ص 331؛ حسن الامین، دائرهالمعارف الاسلامیه الشیعیه، ج 1، جزء دوم،ص 25