- مقدمه 1
- مقدمه چاپ جدید 5
- فصل اول: آشنایی با موقعیت جغرافیایی، تاریخی و مذهبی سوریه 6
- اشاره 6
- 1- موقعیّت جغرافیایی و طبیعی سوریه 7
- اشاره 7
- وجه تسمیّه شام و سوریه 8
- 2- موقعیت تاریخی و سیاسی شام و سوریه 10
- الف) قبل از اسلام 10
- ب) پس از اسلام 11
- ج) دوران معاصر 14
- 3- مذاهب و گروه های مذهبی در سوریه 17
- فصل دوم: آثار سیاحتی زیارتی دمشق 23
- اشاره 23
- 1- دمشق در گذر تاریخ 24
- 2- مرقد و مزار عقیله بنی هاشم زینب کبری علیها السلام 30
- اشاره 30
- نظریه مورخان و پژوهشگران در مورد محل دفن زینب کبری علیها السلام 34
- 3- مقام و مقبره حضرت رقیّه علیها السلام 39
- اشاره 42
- 4- مسجد اموی دمشق در بستر تاریخ 42
- 1- قبّه ها و گنبد 46
- اشاره 46
- 2/ 1. قبّه الغواره 46
- 1/ 1. قبّه المال 46
- 3/ 1. قبّه الساعات 47
- 4/ 1. قبّه النسر یا عقاب 47
- 2- درهای مسجد اموی 48
- 3- مأذنه های جامع اموی 49
- 4- آثار و مقام انبیا در جامع اموی 50
- 2/ 4. مقام حضرت خضر علیه السلام 50
- 1/ 4. قبر و مقام هود علیه السلام 50
- 3/ 4. مکان نزول عیسی علیه السلام 51
- 4/ 4. مقام و محل دفن سر یحیی علیه السلام 51
- اشاره 52
- 5- شبستان جامع اموی 52
- 1/ 5. محراب های چهار گانه 53
- 5/ 5. محل غسل تعمید مسیحیان 54
- 4/ 5. جایگاه اسیران کربلا 54
- 3/ 5. منبر مسجد 54
- 2/ 5. مصحف عثمانی 54
- 6- مقام رأس الحسین علیه السلام 55
- 7- محراب و مقام حضرت زین العابدین علیه السلام 57
- 8- مَشاهد خلفای راشدین 57
- آتش سوزی های جامع اموی و بازسازی های آن 58
- سیر تاریخی توسعه و بازسازی جامع اموی 60
- 1. مسجد السّادات 62
- 2. جامع بابُ المُصَلّی 62
- 5- سایر مساجد تاریخی و مشهور دمشق 62
- اشاره 62
- 4. مسجد ابیّ بن کعب انصاری 63
- 3. مسجد الاقصاب: القصب 63
- 8. جامع جرّاح 64
- 7. جامع هشام 64
- 6. جامع ابی دردا 64
- 5. جامع قیمریه 64
- 10. جامع سیباهیه 65
- 9. جامع درویشیه 65
- 11. جامع نقشبندیه 65
- 12. جامع احمدیه 66
- 13. جامع سنانیه 66
- اشاره 67
- 6- مدارس و دار القرآن های تاریخی دمشق 67
- 2. مدرسه عادلیه کبری 68
- 1. مدرسه نوریه کبری 68
- الف) مدارس 68
- 3. مدرسه ظاهریه کبری 69
- 5. مدرسه سمیساطیه 70
- 4. مدرسه عزیزیه 70
- 7. مدرسه جُقْمُقیه 71
- 6. مدرسه جوزیه 71
- 8. مدرسه شامیه 72
- 2. دارالقرآن صابونیه 72
- ب) دار القرآن ها 72
- 1. دارالقرآن الرشائیه 72
- 5. دارالقرآن الاسعریّه 73
- 3. دارالقرآن افریدونیه 73
- 4. دارالقرآن تنکزیه 73
- 6. دارالقرآن تفتازانیه 73
- الف) قبور فرزندان گرامی ائمه اطهار علیهم السلام 74
- 7- قبرستان باب الصغیر 74
- اشاره 74
- 1. قبر سکینه دختر امام حسین علیه السلام 74
- 2. قبر امّ کلثوم، دختر امام علی علیه السلام 75
- 3. قبر منسوب به فاطمه صغری دختر امام حسین علیه السلام 76
- 4. قبر عبداللَّه بن جعفر الصادق علیه السلام 78
- 5. قبر عبداللَّه بن سجاد علیه السلام 78
- ب) مدفن سرهای شهدای کربلا در باب الصغیر 79
- 1. قبر منسوب به بلال حبشی 81
- ج) مقابر صحابه پیامبر خدا صلی الله علیه و آله 81
- 2. قبر منسوب به عبداللَّه بن جعفر بن ابوطالب علیها السلام 82
- 3. قبر منسوب به عبداللَّه بن ام مکتوم 83
- 5. واثله بن اسقع 84
- 6. قبر منسوب به ابان بن عثمان 84
- 4. قبر اوس بن اوس 84
- 8. ابو دردا و امّ دردا 85
- 7. فضاله بن عبید 85
- 9. سهل بن ربیع انصاری 85
- د) مقابر زنان بنی هاشم و منسوبان به خاندان رسالت 86
- 1. قبر فضه، خادمه بزرگوار فاطمه علیها السلام 86
- 2. اسماء بنت عُمیس «4» 86
- 1. شمس الدین الذّهبی (ف. 748 ق.) 87
- اشاره 87
- ه) قبور علما و دانشمندان و زهاد معروف دمشق 87
- 4. حمیده دختر مسلم بن عقیل 87
- 3. میمونه دختر امام حسن علیه السلام 87
- 5 و 6. قبور منسوب به امّ سلمه و امّ حبیبه، همسران پیامبر خدا صلی الله علیه و آله 87
- 3. ابن رجب حنبلی 88
- 4. ابن قیم جوزی (691- 751 ق.) 88
- 5. ابن عساکر (ف. 571 ق.) 88
- 6. ابن حورانی دمشقی (ف. 551 ق.) 88
- 2. ابن هشام نحوی 88
- 8. ابن مالک نحوی (م 686 ق) 89
- و) قبور سایر بزرگان تابعین و بازماندگان ائمه اطهار علیهم السلام 89
- 7. بهلول (م. 151 ق.) 89
- 8- سایر قبرستان های معروف دمشق 92
- اشاره 92
- الف) قبرستان صوفیه و قبور عارفان دمشق 92
- 2. احمد بن بدرالدّین (م 934 ق.) 92
- 3. ابو عمرو بن صلاح (م 634 ق.) 92
- 1. ابراهیم قونوی (652- 732 ق.) 92
- 4. ابن المحدث (642- 695 ق.) 93
- 5. عبدالرحمان بن نوح (م 654 ق.) 93
- 6. قطب الدین نیشابوری (م 578 ق.) 93
- 7. فخر بن عساکر (م 620 ق.) 93
- 8. ابن کثیر دمشقی (م 774 ق.) 93
- 9. ابن تیمیه 94
- اشاره 95
- 2. ضرار بن ازور اسدی 95
- 3. معاذ بن جبل 95
- ب) قبرستان باب توما و باب شرقی 95
- 1. شرحبیل بن حسنه 95
- 4. شیخ ارسلان دمشقی (ف. 540 ق.) 96
- 1. معاویه بن ابی سفیان 96
- ج) قبور سلاطین مشهور دمشق 96
- 2. معاویه بن یزید بن معاویه (معاویه ثانی) 97
- 3. ولید بن عبدالملک بن مروان 98
- 5. ملک عادل ایّوبی (534- 616 ق.) 99
- 4. صلاح الدین ایوبی (م 589 ق.) 99
- 6. نورالدّین محمود زنگی شهید (511- 560 ق) 100
- 9. سیف الدین جقمق (م. 824 ق.) 101
- 8. ملک اشرف موسی (ت. 576 ق.) 101
- 7. ملک ظاهر بَیْبَرْس (ف. م. 676 ق.) 101
- 13. اسدالدین محمد شیره کوه 102
- 10. درویش پاشا 102
- 11. شاهنشاه بن ایّوب (م. 534 ق.) 102
- 12. تورانشاه بن ایّوب (م. 576 ق.) 102
- اشاره 103
- الف) ابواب تاریخی دمشق 103
- 9- سایر آثار تاریخی دمشق 103
- 2. باب شرقی: 104
- 1. باب توما: 104
- 4. باب الصغیر: 105
- 5. باب السلام: 105
- 3. باب الفرادیس: 105
- 10. باب الجابیه: 106
- 6. باب الفرج: 106
- 9. باب الحدید: 106
- 7. باب کیسان: 106
- 8. باب الجناز: 106
- اشاره 107
- ب) بازارهای تاریخی و مشهور دمشق 107
- 1. بازار حمیدیه 108
- 2. بازار مدحت پاشا 109
- 3. بازار درویشیه 109
- 4. سوق العماره: بازار نطافین 110
- 1. قصر العظم: قصر اسعد پاشا 110
- اشاره 110
- ج) قصرهای تاریخی 110
- 1. تکیه سلیمانیه 111
- 2. قصر الأبلق 111
- د)- تکایا 111
- 4. تکیه مولویه 112
- 2. تکیه سلیمیه 112
- 3. تکیه شمس احمد پاشا 112
- ه) قلعه تاریخی، نظامی دمشق 112
- اشاره 114
- و) حمام های تاریخی 114
- 1. حمام نورالدین شهید 115
- 2. حمام ظاهریه 115
- ز) بیمارستان های تاریخی دمشق 115
- اشاره 115
- 2. بیمارستان نوریه 116
- 1. بیمارستان ولید بن عبدالملک 116
- 3. بیمارستان قیمری 117
- 4. بیمارستان عسکری (نظامی) 117
- 5. مدرسه پزشکی دخواریه 117
- 6. مدرسه الدینسریه 117
- 7. مدرسه اللبودیه 118
- ح) آثار تاریخی مسیحیان 118
- ط) معبد ژوپیتر 119
- اشاره 122
- قاسیون در گذر تاریخ 122
- فصل سوم: کوه قاسیون و منطقه صالحیه 122
- 1. مغاره الدّم: 123
- الف- آثار تاریخی قاسیون (صالحیه) 123
- 3. غار منسوب به اصحاب کهف 124
- 2. مغاره الجوع: الاربعین 124
- 1. جامع و مقبره محیی الدین ابن عربی (560- 638) 125
- ب- آثار اسلامی قاسیون (صالحیه) 125
- 2. تکیه سلیمیه 127
- 3. بیمارستان قیمریه 128
- 4. مقام سیف الدین قیمری 128
- 5- مدرسه العمریه 129
- 8- جامع شیخ عبدالغنی نابلسی 129
- 2- دار الحدیث القلانسیه 129
- 1- دار الحدیث الاشرفیه البرانیه 129
- 6- مدرسه ماردینیه 129
- 4- مدرسه شرکسیه 129
- ج- مدارس و مساجد صالحیه 129
- 3- دار الحدیث الناصریه 129
- 7- جامع حنابله 129
- اشاره 132
- الف- آثار و مقابر انبیاء در حومه دمشق 132
- فصل چهارم: آثار اطراف دمشق 132
- 1. قبر حضرت هابیل علیه السلام 132
- 4. مکان تولّد یا حضور ابراهیم علیه السلام در بَرْزَه 133
- 3. محل سکونت حضرت مریم و عیسی علیه السلام در رُبْوَه 133
- 2. قبر منسوب به حضرت موسی علیه السلام در قریه نَیْرَب 133
- 1. مَرج عَذراء: مرقدحُجر بن عُدَی و یارانش 134
- ب- آثار و مقابر صحابه و تابعین در حومه دمشق 134
- 2. المِزَّه و قبور صحابه 137
- 3. داریّا و آثار آن 139
- 4. قریه المَنیحَه: قبر سعد بن عُباده خزرجی 140
- 6. قریه دیر مُرّان: قبر تمیم الداری انصاری 141
- 5. قریه بیت أرانِس: قبر کناز صحابی 141
- 7. قریه البجدلیه: مقام بایزید بسطامی 141
- 8. شهرک صیدنایا: دیر صیدنایا 141
- ج- قنیطره و جولان 142
- فصل پنجم: استان حلب 145
- موقعیت جغرافیایی و تاریخی حلب 145
- اشاره 145
- 1. مشهد الحسین علیه السلام: مسجد النقّطه 146
- الف- اماکن زیارتی و مذهبی حلب 146
- 2. مشهد المحسن بن الحسین علیه السلام 147
- 3. مقبره ابن شهرآشوب، و قبور علمای بنی زهره 148
- 4. مقبره شهید شیخ شهاب الدّین سهروردی 149
- 5. آرامگاه حضرت زکریای نبی علیه السلام 150
- 6. قبر معروف بن جمر از نوادگان امام صادق علیه السلام 150
- ب- اماکن سیاحتی و تاریخی حلب 151
- قلعه تاریخی و نظامی حلب 151
- 1. مسجد اموی یا جامع الکبیر 154
- ج- مساجد تاریخی حلب 154
- 2. جامع توته 155
- 3. سایر مساجد حلب 156
- د- بیمارستان ها و حمام های تاریخی حلب 156
- ه- مدارس و کتابخانه های حلب 157
- و- آثار تاریخی اطراف حلب 158
- اشاره 163
- فصل ششم: استان رقه: منطقه صفین 163
- 1- باب علی علیه السلام و دیوار قدیمی رقه 165
- 2- مزار و مقبره عمار بن یاسر 166
- 3- مرقد و مزار اویس قرنی 167
- 4- مزار و مرقد منسوب به ابیّ بن کعب 168
- 1. شهر رُصافه 168
- 5- آثار تاریخی اطراف رقه و صفین 168
- 2. شهرک عین دیوار 169
- 3. قلعه جَعْبَر 169
- فصل هفتم: استان حَماه 171
- اشاره 171
- الف- مساجد تاریخی حماه 172
- ب- قلعه های حَماه 172
- ج- قصرهای حماه 174
- 2. آسیاب های آبی 175
- 3. بیمارستان نوریه 175
- 1. دیر الصلیب 175
- د- سایر آثار تاریخی حماه 175
- ه. شهر باستانی افامِیَه: فامیه 175
- فصل هشتم: استان حمص 177
- اشاره 177
- الف: جامع و مقبره خالد بن ولید 179
- ج: جامع و مقبره عمر بن عبدالعزیز 180
- د: سایر صحابه مدفون در حمص 180
- ب: جامع و قبور فرزندان جعفر طیّار 180
- الف- قلاع طرطوس 182
- اشاره 182
- 1- استان طَرطوس 182
- فصل نهم: استان های ساحلی 182
- اشاره 182
- 1- ارادوس: 184
- 2- تل الکزل: 184
- 3- موزه طرطوس: 184
- ب- سایر آثار طرطوس 184
- اشاره 185
- 2- استان لاذِقّیَه 185
- الف: قلعه صلاح الدین 185
- ب: سایر قلاع لاذقیه 186
- فصل دهم: استان تدمر: پالمیرا 187
- اشاره 187
- تدمر و آثار تاریخی آن 187
- اشاره 187
- معبد بل 188
- قوس النصر: باب النصر 188
- معبد نبو 189
- حمام های تدمر 189
- فصل یازدهم: استان سویدا 192
- اشاره 192
- اشاره 193
- الف- بُصری و آثار اسلامی و تاریخی آن 193
- 1. دروازه اصلی و تاریخی شهر 194
- 2. قلعه و تئاتر بُصری 194
- 3. بازار، حمام ها و معابد بُصری 195
- 4. جامع عُمَری 196
- 5. دیر و کلیسای بُحیرای راهب 196
- ب- شهر تاریخی سویدا 197
- 6. جامع مبرک یا ناقه 197
- د- شهرک صَلْخَد یا صَرْخَد 198
- ج- شهباء: فیلیوبولیس و آثار تاریخی آن 198
- فهرست منابع 199
- اشاره 199
- الف. منابع عربی 199
- ب. منابع فارسی 207
- فهرست اعلام 208
- اشاره 208
- 1- فهرست اشخاص 208
- ج. منابع انگلیسی. 208
- 1- فهرست اماکن 228
و گنبد سبز و شبستان نسبتاً بزرگی است. اطراف مقبره و مرقد او که در 1330 ه. بازسازی شده است «(1)» دیواری کشیده اندکه آن را از قبرستان جدا ساخته اند.
ب) مدفن سرهای شهدای کربلا در باب الصغیر
پس از آن که اهل بیت پیامبر علیهم السلام را در کربلا به خاک و خون کشیدند، عمر بن سعد دستور داد سرهای شهدا را قطع کنند. پس از این اقدام شنیع، سرها را میان قبایل تقسیم کرد تا آنان بدین وسیله به ابن زیاد تقرّب جویند. قبیله کنده سیزده سر، به ریاست محمد بن اشعث کندی. قبیله هوازن دوازده سر، به ریاست شمر بن ذی الجوشن. تمیم هفت سر. بنی اسد شانزده سر و بقیه قبایل تعدادی را (که در مجموع به 71 سر بریده می رسید) حمل کردند و وارد کوفه شدند. «(2)» عبیداللَّه دستور داد تمامی سرها را از جلویِ کاروان اسرا حرکت دهند و به شام ببرند. در شب اول ماهصفر، کاروان به دمشق رسید.
قبل از ورود آن، به دستور حکومت یزید، شهر را آراستند. زنان و مردان، هلهله کنان ایستاده و سرهای مقدس را بر نیزه ها و کاروان مصیبت دیدگان اهل بیت را به دنبال آن می نگریستند. سر مقدس عباس بن علی علیه السلام جلوتر از همه و سر مقدس امام حسین علیه السلام در آخر سرها و در جلو زنان بر نیزه افراشته بود «(3)»؛ گویی هنوز عباس بن علی علیهما السلام جلو دار و علمدار کربلا بود.
امّ کلثوم از رییس قافله خواسته بود سرها را جلوتر از کاروان وارد شهر کنند تا مردم متوجه سرها شده وبه حرم اهل بیت نگاه نکنند. هنگام طلوع آفتاب سرهای مقدس شهدا و کاروان اسرا از «باب الساعات» وارد مسجد اموی شد. آنگاه به دستور یزید لعنه اللَّه، تمامی سرها به مدت سه روز بر دروازه های شهر و مسجد اموی آویزان گردید. امام
1- یوسف بن عبدالهادی، همان کتاب،ص 252
2- عبد الرزاق موسوی المقرم، مقتل الحسین أو حدیث کربلاء،ص 391؛ ابنصباغ مالکی، همان کتاب،ص 197
3- ابوالحسن شعرانی، دمع السجود،ص 242؛ مجلسی، بحار الأنوار، همان کتاب، ج 45،صص 128- 124؛ باقر شریف القرشی، حیاه الامام الحسین علیه السلام، ج 3،صص 369- 368