- مقدمه 1
- مقدمه چاپ جدید 5
- اشاره 6
- فصل اول: آشنایی با موقعیت جغرافیایی، تاریخی و مذهبی سوریه 6
- اشاره 7
- 1- موقعیّت جغرافیایی و طبیعی سوریه 7
- وجه تسمیّه شام و سوریه 8
- 2- موقعیت تاریخی و سیاسی شام و سوریه 10
- الف) قبل از اسلام 10
- ب) پس از اسلام 11
- ج) دوران معاصر 14
- 3- مذاهب و گروه های مذهبی در سوریه 17
- فصل دوم: آثار سیاحتی زیارتی دمشق 23
- اشاره 23
- 1- دمشق در گذر تاریخ 24
- اشاره 30
- 2- مرقد و مزار عقیله بنی هاشم زینب کبری علیها السلام 30
- نظریه مورخان و پژوهشگران در مورد محل دفن زینب کبری علیها السلام 34
- 3- مقام و مقبره حضرت رقیّه علیها السلام 39
- 4- مسجد اموی دمشق در بستر تاریخ 42
- اشاره 42
- 1- قبّه ها و گنبد 46
- اشاره 46
- 2/ 1. قبّه الغواره 46
- 1/ 1. قبّه المال 46
- 3/ 1. قبّه الساعات 47
- 4/ 1. قبّه النسر یا عقاب 47
- 2- درهای مسجد اموی 48
- 3- مأذنه های جامع اموی 49
- 1/ 4. قبر و مقام هود علیه السلام 50
- 2/ 4. مقام حضرت خضر علیه السلام 50
- 4- آثار و مقام انبیا در جامع اموی 50
- 3/ 4. مکان نزول عیسی علیه السلام 51
- 4/ 4. مقام و محل دفن سر یحیی علیه السلام 51
- اشاره 52
- 5- شبستان جامع اموی 52
- 1/ 5. محراب های چهار گانه 53
- 4/ 5. جایگاه اسیران کربلا 54
- 2/ 5. مصحف عثمانی 54
- 5/ 5. محل غسل تعمید مسیحیان 54
- 3/ 5. منبر مسجد 54
- 6- مقام رأس الحسین علیه السلام 55
- 7- محراب و مقام حضرت زین العابدین علیه السلام 57
- 8- مَشاهد خلفای راشدین 57
- آتش سوزی های جامع اموی و بازسازی های آن 58
- سیر تاریخی توسعه و بازسازی جامع اموی 60
- 1. مسجد السّادات 62
- 2. جامع بابُ المُصَلّی 62
- اشاره 62
- 5- سایر مساجد تاریخی و مشهور دمشق 62
- 4. مسجد ابیّ بن کعب انصاری 63
- 3. مسجد الاقصاب: القصب 63
- 5. جامع قیمریه 64
- 7. جامع هشام 64
- 8. جامع جرّاح 64
- 6. جامع ابی دردا 64
- 9. جامع درویشیه 65
- 10. جامع سیباهیه 65
- 11. جامع نقشبندیه 65
- 13. جامع سنانیه 66
- 12. جامع احمدیه 66
- 6- مدارس و دار القرآن های تاریخی دمشق 67
- اشاره 67
- 1. مدرسه نوریه کبری 68
- الف) مدارس 68
- 2. مدرسه عادلیه کبری 68
- 3. مدرسه ظاهریه کبری 69
- 4. مدرسه عزیزیه 70
- 5. مدرسه سمیساطیه 70
- 6. مدرسه جوزیه 71
- 7. مدرسه جُقْمُقیه 71
- 1. دارالقرآن الرشائیه 72
- 8. مدرسه شامیه 72
- ب) دار القرآن ها 72
- 2. دارالقرآن صابونیه 72
- 5. دارالقرآن الاسعریّه 73
- 6. دارالقرآن تفتازانیه 73
- 4. دارالقرآن تنکزیه 73
- 3. دارالقرآن افریدونیه 73
- 1. قبر سکینه دختر امام حسین علیه السلام 74
- 7- قبرستان باب الصغیر 74
- الف) قبور فرزندان گرامی ائمه اطهار علیهم السلام 74
- اشاره 74
- 2. قبر امّ کلثوم، دختر امام علی علیه السلام 75
- 3. قبر منسوب به فاطمه صغری دختر امام حسین علیه السلام 76
- 5. قبر عبداللَّه بن سجاد علیه السلام 78
- 4. قبر عبداللَّه بن جعفر الصادق علیه السلام 78
- ب) مدفن سرهای شهدای کربلا در باب الصغیر 79
- 1. قبر منسوب به بلال حبشی 81
- ج) مقابر صحابه پیامبر خدا صلی الله علیه و آله 81
- 2. قبر منسوب به عبداللَّه بن جعفر بن ابوطالب علیها السلام 82
- 3. قبر منسوب به عبداللَّه بن ام مکتوم 83
- 4. قبر اوس بن اوس 84
- 5. واثله بن اسقع 84
- 6. قبر منسوب به ابان بن عثمان 84
- 8. ابو دردا و امّ دردا 85
- 7. فضاله بن عبید 85
- 9. سهل بن ربیع انصاری 85
- 1. قبر فضه، خادمه بزرگوار فاطمه علیها السلام 86
- 2. اسماء بنت عُمیس «4» 86
- د) مقابر زنان بنی هاشم و منسوبان به خاندان رسالت 86
- ه) قبور علما و دانشمندان و زهاد معروف دمشق 87
- 1. شمس الدین الذّهبی (ف. 748 ق.) 87
- 5 و 6. قبور منسوب به امّ سلمه و امّ حبیبه، همسران پیامبر خدا صلی الله علیه و آله 87
- اشاره 87
- 4. حمیده دختر مسلم بن عقیل 87
- 3. میمونه دختر امام حسن علیه السلام 87
- 4. ابن قیم جوزی (691- 751 ق.) 88
- 6. ابن حورانی دمشقی (ف. 551 ق.) 88
- 5. ابن عساکر (ف. 571 ق.) 88
- 3. ابن رجب حنبلی 88
- 2. ابن هشام نحوی 88
- 7. بهلول (م. 151 ق.) 89
- و) قبور سایر بزرگان تابعین و بازماندگان ائمه اطهار علیهم السلام 89
- 8. ابن مالک نحوی (م 686 ق) 89
- اشاره 92
- 3. ابو عمرو بن صلاح (م 634 ق.) 92
- الف) قبرستان صوفیه و قبور عارفان دمشق 92
- 8- سایر قبرستان های معروف دمشق 92
- 2. احمد بن بدرالدّین (م 934 ق.) 92
- 1. ابراهیم قونوی (652- 732 ق.) 92
- 4. ابن المحدث (642- 695 ق.) 93
- 6. قطب الدین نیشابوری (م 578 ق.) 93
- 7. فخر بن عساکر (م 620 ق.) 93
- 8. ابن کثیر دمشقی (م 774 ق.) 93
- 5. عبدالرحمان بن نوح (م 654 ق.) 93
- 9. ابن تیمیه 94
- ب) قبرستان باب توما و باب شرقی 95
- 3. معاذ بن جبل 95
- اشاره 95
- 2. ضرار بن ازور اسدی 95
- 1. شرحبیل بن حسنه 95
- ج) قبور سلاطین مشهور دمشق 96
- 1. معاویه بن ابی سفیان 96
- 4. شیخ ارسلان دمشقی (ف. 540 ق.) 96
- 2. معاویه بن یزید بن معاویه (معاویه ثانی) 97
- 3. ولید بن عبدالملک بن مروان 98
- 5. ملک عادل ایّوبی (534- 616 ق.) 99
- 4. صلاح الدین ایوبی (م 589 ق.) 99
- 6. نورالدّین محمود زنگی شهید (511- 560 ق) 100
- 8. ملک اشرف موسی (ت. 576 ق.) 101
- 9. سیف الدین جقمق (م. 824 ق.) 101
- 7. ملک ظاهر بَیْبَرْس (ف. م. 676 ق.) 101
- 10. درویش پاشا 102
- 11. شاهنشاه بن ایّوب (م. 534 ق.) 102
- 13. اسدالدین محمد شیره کوه 102
- 12. تورانشاه بن ایّوب (م. 576 ق.) 102
- اشاره 103
- 9- سایر آثار تاریخی دمشق 103
- الف) ابواب تاریخی دمشق 103
- 1. باب توما: 104
- 2. باب شرقی: 104
- 4. باب الصغیر: 105
- 3. باب الفرادیس: 105
- 5. باب السلام: 105
- 10. باب الجابیه: 106
- 9. باب الحدید: 106
- 7. باب کیسان: 106
- 8. باب الجناز: 106
- 6. باب الفرج: 106
- ب) بازارهای تاریخی و مشهور دمشق 107
- اشاره 107
- 1. بازار حمیدیه 108
- 2. بازار مدحت پاشا 109
- 3. بازار درویشیه 109
- ج) قصرهای تاریخی 110
- اشاره 110
- 4. سوق العماره: بازار نطافین 110
- 1. قصر العظم: قصر اسعد پاشا 110
- د)- تکایا 111
- 1. تکیه سلیمانیه 111
- 2. قصر الأبلق 111
- 4. تکیه مولویه 112
- ه) قلعه تاریخی، نظامی دمشق 112
- 2. تکیه سلیمیه 112
- 3. تکیه شمس احمد پاشا 112
- و) حمام های تاریخی 114
- اشاره 114
- 2. حمام ظاهریه 115
- اشاره 115
- 1. حمام نورالدین شهید 115
- ز) بیمارستان های تاریخی دمشق 115
- 1. بیمارستان ولید بن عبدالملک 116
- 2. بیمارستان نوریه 116
- 5. مدرسه پزشکی دخواریه 117
- 4. بیمارستان عسکری (نظامی) 117
- 3. بیمارستان قیمری 117
- 6. مدرسه الدینسریه 117
- ح) آثار تاریخی مسیحیان 118
- 7. مدرسه اللبودیه 118
- ط) معبد ژوپیتر 119
- اشاره 122
- قاسیون در گذر تاریخ 122
- فصل سوم: کوه قاسیون و منطقه صالحیه 122
- 1. مغاره الدّم: 123
- الف- آثار تاریخی قاسیون (صالحیه) 123
- 2. مغاره الجوع: الاربعین 124
- 3. غار منسوب به اصحاب کهف 124
- ب- آثار اسلامی قاسیون (صالحیه) 125
- 1. جامع و مقبره محیی الدین ابن عربی (560- 638) 125
- 2. تکیه سلیمیه 127
- 4. مقام سیف الدین قیمری 128
- 3. بیمارستان قیمریه 128
- 7- جامع حنابله 129
- 8- جامع شیخ عبدالغنی نابلسی 129
- 6- مدرسه ماردینیه 129
- 5- مدرسه العمریه 129
- 4- مدرسه شرکسیه 129
- ج- مدارس و مساجد صالحیه 129
- 1- دار الحدیث الاشرفیه البرانیه 129
- 3- دار الحدیث الناصریه 129
- 2- دار الحدیث القلانسیه 129
- فصل چهارم: آثار اطراف دمشق 132
- اشاره 132
- الف- آثار و مقابر انبیاء در حومه دمشق 132
- 1. قبر حضرت هابیل علیه السلام 132
- 4. مکان تولّد یا حضور ابراهیم علیه السلام در بَرْزَه 133
- 2. قبر منسوب به حضرت موسی علیه السلام در قریه نَیْرَب 133
- 3. محل سکونت حضرت مریم و عیسی علیه السلام در رُبْوَه 133
- 1. مَرج عَذراء: مرقدحُجر بن عُدَی و یارانش 134
- ب- آثار و مقابر صحابه و تابعین در حومه دمشق 134
- 2. المِزَّه و قبور صحابه 137
- 3. داریّا و آثار آن 139
- 4. قریه المَنیحَه: قبر سعد بن عُباده خزرجی 140
- 7. قریه البجدلیه: مقام بایزید بسطامی 141
- 8. شهرک صیدنایا: دیر صیدنایا 141
- 6. قریه دیر مُرّان: قبر تمیم الداری انصاری 141
- 5. قریه بیت أرانِس: قبر کناز صحابی 141
- ج- قنیطره و جولان 142
- موقعیت جغرافیایی و تاریخی حلب 145
- اشاره 145
- فصل پنجم: استان حلب 145
- 1. مشهد الحسین علیه السلام: مسجد النقّطه 146
- الف- اماکن زیارتی و مذهبی حلب 146
- 2. مشهد المحسن بن الحسین علیه السلام 147
- 3. مقبره ابن شهرآشوب، و قبور علمای بنی زهره 148
- 4. مقبره شهید شیخ شهاب الدّین سهروردی 149
- 5. آرامگاه حضرت زکریای نبی علیه السلام 150
- 6. قبر معروف بن جمر از نوادگان امام صادق علیه السلام 150
- قلعه تاریخی و نظامی حلب 151
- ب- اماکن سیاحتی و تاریخی حلب 151
- 1. مسجد اموی یا جامع الکبیر 154
- ج- مساجد تاریخی حلب 154
- 2. جامع توته 155
- 3. سایر مساجد حلب 156
- د- بیمارستان ها و حمام های تاریخی حلب 156
- ه- مدارس و کتابخانه های حلب 157
- و- آثار تاریخی اطراف حلب 158
- اشاره 163
- فصل ششم: استان رقه: منطقه صفین 163
- 1- باب علی علیه السلام و دیوار قدیمی رقه 165
- 2- مزار و مقبره عمار بن یاسر 166
- 3- مرقد و مزار اویس قرنی 167
- 4- مزار و مرقد منسوب به ابیّ بن کعب 168
- 5- آثار تاریخی اطراف رقه و صفین 168
- 1. شهر رُصافه 168
- 3. قلعه جَعْبَر 169
- 2. شهرک عین دیوار 169
- فصل هفتم: استان حَماه 171
- اشاره 171
- الف- مساجد تاریخی حماه 172
- ب- قلعه های حَماه 172
- ج- قصرهای حماه 174
- ه. شهر باستانی افامِیَه: فامیه 175
- د- سایر آثار تاریخی حماه 175
- 3. بیمارستان نوریه 175
- 1. دیر الصلیب 175
- 2. آسیاب های آبی 175
- اشاره 177
- فصل هشتم: استان حمص 177
- الف: جامع و مقبره خالد بن ولید 179
- ج: جامع و مقبره عمر بن عبدالعزیز 180
- ب: جامع و قبور فرزندان جعفر طیّار 180
- د: سایر صحابه مدفون در حمص 180
- 1- استان طَرطوس 182
- الف- قلاع طرطوس 182
- اشاره 182
- اشاره 182
- فصل نهم: استان های ساحلی 182
- ب- سایر آثار طرطوس 184
- 1- ارادوس: 184
- 3- موزه طرطوس: 184
- 2- تل الکزل: 184
- الف: قلعه صلاح الدین 185
- 2- استان لاذِقّیَه 185
- اشاره 185
- ب: سایر قلاع لاذقیه 186
- اشاره 187
- تدمر و آثار تاریخی آن 187
- فصل دهم: استان تدمر: پالمیرا 187
- اشاره 187
- معبد بل 188
- قوس النصر: باب النصر 188
- معبد نبو 189
- حمام های تدمر 189
- فصل یازدهم: استان سویدا 192
- اشاره 192
- الف- بُصری و آثار اسلامی و تاریخی آن 193
- اشاره 193
- 2. قلعه و تئاتر بُصری 194
- 1. دروازه اصلی و تاریخی شهر 194
- 3. بازار، حمام ها و معابد بُصری 195
- 5. دیر و کلیسای بُحیرای راهب 196
- 4. جامع عُمَری 196
- 6. جامع مبرک یا ناقه 197
- ب- شهر تاریخی سویدا 197
- د- شهرک صَلْخَد یا صَرْخَد 198
- ج- شهباء: فیلیوبولیس و آثار تاریخی آن 198
- فهرست منابع 199
- اشاره 199
- الف. منابع عربی 199
- ب. منابع فارسی 207
- اشاره 208
- ج. منابع انگلیسی. 208
- 1- فهرست اشخاص 208
- فهرست اعلام 208
- 1- فهرست اماکن 228
4. قبر اوس بن اوس
اوس بن اوس از دیگر اصحاب پیامبر خداصلی الله علیه و آله و از اهلصفّه است که همواره در مسجد پیامبر مشغول تهجّد و عبادت بود. اوس به شام هجرت کرد و پس از وفات (در دوران خلافت عثمان)، در باب الصغیر دفن گردید. «(1)» مقبره او اکنون در مقابل مدرسهصابونیه، در سمت دیواره غربی مقبره باب الصغیر است.
5. واثله بن اسقع
واثله نیز همراه اوس بن اوس و عمار بن یاسر و دیگران، در ایوانصفّه در مسجد النبیصلی الله علیه و آله روزگار می گذراند. وی عمری طولانی داشت و گویند در سن 150 سالگی- در دوران خلافت عبدالمک مروان (سال 83 هجری)- در دمشق از دنیا رفت و در باب الصغیر دفن گردید. او آخرینصحابی بود که در این شهر وفات یافت. «(2)» واثله پس از شهادت امام حسین علیه السلام به شدّت خشمگین بود و همواره به نقل آیه تطهیر، که در شأن خاندان پیامبرصلی الله علیه و آله نازل شده، می پرداخت. «(3)»
6. قبر منسوب به ابان بن عثمان
ابان بن عثمان، فرزند خلیفه سوم و از تابعین است. وی و سه تن دیگر از محدّثان و مورّخان مشهورِ مدینه در قرن اوّل هجری، پدران تاریخ نگاری اسلامی محسوب شده و بیشتر محدّثان و تاریخ نگاران از نسل تابعین و دیگران به روایات آنان استناد می کرده اند.
ابان نزد خلفای اموی به ویژه معاویه احترامی ویژه داشت و به دستگاه خلافت بنی امیه نزدیک بود.
او در سال 76 هجری، از سوی عبدالملک بن مروان به حکومت مدینه منصوب شد و به مدت هفت سال در این سمت باقی ماند. «(4)» سر انجام به سال 105 هجری در دوران
1- ابن حورانی، همان کتاب،ص 43
2- پیشین،ص 49
3- باقر شریف القرشی، همان کتاب، ج 3،ص 397
4- ابن سعد، طبقات الکبری، ج 5،ص 151