عدالت صحابه صفحه 1

مقدمه

بسم الله الرحيم الرحيم قال رسول الله صلي الله عليه و آله في حق شهداء احد: هولاء اشهد عليهم فقال ابوبكر: السنا يا رسول الله اخوانهم: اسلمنا كما اسلموا و جاهدنا كما جاهدوا؟! فقال رسول الله صلي الله عليه و آله: بلي، و لكن لا ادري ما تحدثون بعدي! رسول خدا صلي الله عليه و آله در حق شهداي احد فرمود: بر حق بودن اين گروه را گواهي مي دهم ابوبكر گفت: اي رسول خدا! مگر ما برادران آنها نيستيم: همانند آنان اسلام آورديم و بمانند آنان جهاد كرديم؟! رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: چرا. ولي نمي دانم بعد از من چه بدعتها مي گذاريد.

تعريف صحابي در هر يك از دو مكتب

تعريف صحابي در مكتب خلفا

ابن حجر در مقدمه كتابش الاصابه در تعريف صحابي گويد: صحابي كسي است كه پيامبر را ديده، به او ايمان آورده و مسلمان مرده باشد؛ حال، ديدار و همراهي اش با پيامبر صلي الله عليه و آله اندك باشد يا بسيار، از پيامبر صلي الله عليه و آله روايت كرده باشد يا خير، يا خير، با پيامبر صلي الله عليه و آله به جنگ رفته يا نرفته باشد، همه اين افراد در تعريف ما: آنكه پيامبر را ديده مي گنجد، حقي اگر تنها يك بار پيامبر را ديده و با او همنشين هم نشده باشد و يا به خاطر نابينايي، آن حضرت را با چشم سر نديده باشد. او در بخش ديگري از كتابش گويد: ضابطه اي كه با دانستن آن، صحابي بودن جمع بسياري مشخص مي گردد: الف - آنان = خلفا در فتوحات تنها صحابه را به فرماندهي مي گماشتند. ب - در سال دهم هجري، هيچ كس در مكه و طائف نبود مگر آنكه اسلام آورد و با پيامبر صلي الله عليه و آله در حجه الوداع حضور يافت. ج - همه افراد دو قبيله اوس و خزرج تا پايان دوره رسول خدا صلي الله عليه و آله اسلام آوردند. د- پس از وفات پيامبر صلي الله عليه و آله نيز، هيچ كس از آنان كافر نشدند. مي گويم: اگر هر پژوهشگري اجزاي كتاب ما: يكصد و پنجاه صحابي ساختگي را بررسي كند، عمق تسامح و سهل انگاري مكتب خلفا درباره صحابه و ضرر آن بر علم حديث را در مي يابد.

تعريف صحابي در مكتب اهل بيت

صحابه جمع صاحب به معناي معاشر و ملازم و همراه است و صحابي يعني يك نفر از صحابه رسول خدا صلي الله عليه و آله آن حضرت بوده است و چنانكه پيداست، تنها درباره كسي صادق است كه ملازمت و همراهي اش بسيار باشد. زيرا، مقتضاي مصاحبت، همراهي دراز مدت است. ديگر اينكه، چون مصاحبت و همراهي بين دو كس باشد بناچار بايد لفظ صاحب و جمع آن صحابه در كلام به اسم ديگري اضافه گردد - مضاف و مضاف اليه - چنانكه در قرآن كريم نيز، بدينگونه است: يا صاحبي السجن اي دو همراه زنداني من. و: اصحاب موسي همراهان موسي. در عصر پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله نيز گفته مي شد: صاحب رسول الله و اصحاب رسول الله يعني، صاحب و اصحاب را به رسول خدا اضافه مي كردند. همان گونه كه گفته مي شد: اصحاب بيعت شجره و اصحاب صفه يعني، همه را با اضافه و نسبت به غير مي آوردند، و لفظ صاحب و اصحاب در آن روز به تنهايي و بدون آوردن مضاف اليه، نام اصحاب رسول خدا صلي الله عليه و آله نبود، ولي مسلمانان مكتب خلفا به تدريج اصحاب رسول خدا صلي الله عليه و آله را صحابي و اصحاب ناميدند. پس، اين تسميه و نامگذاري، از نوع تسميه و نامگذاري مسلمين و اصطلاح متشرعه است. اين ديدگاه دو مكتب در تعريف صحابي بود.

ضابطه شناخت صحابي در مكتب خلفا

اضافه بر آنچه آورديم، آنان كه در مكتب خلفا به معرفي و شرح حال صحابه پرداخته اند، براي شناخت آنان ضابطه اي نيز نشان داده اند. چنانكه ابن حجر در الاصابه گويد: از جمله سخنان مجملي كه از پيشوايان حديث در وصف صحابي و شناخت او به ما رسيده - اگر چه نصي بر آن نيست - روايتي است كه ابن ابي شيبه در مصنف خود از طريقي نامردود آورده كه، آنان = خلفا در فتوحات تنها صحابه را فرماندهي مي دادند. طريق نامردود مورد اشاره، روايتي است كه طبري و ابن عساكر با سند خودشان از سيف، از ابوعثمان، از خالد و عباده آورده اند. در آن روايت گويد: فرماندهان هميشه از صحابه بودند مگر آنگاه كه شخص مناسب مقام را در بين آنان نمي يافتند. در روايت ديگري از طبري از سيف گويد: خليفه عمر تا وقتي فرد مناسب و با كفايت جنگي در صحابه مي يافت، از دادن فرماندهي به وي عدول نمي كرد؛ و اگر نمي يافت فرماندهي را به تابعين باحسان مي سپرد، و از طبه راويان هيچ كس در رياست و فرماندهي طمع نمي كرد.