شرح دعای مکارم الاخلاق صفحه 12

این همه بدان روی آورده شد که روشن شود کاربرد اصول اخلاقی در زندگی فردی و اجتماعی لزومآ افتادگیِ بی جهت و بی تفاوتی نسبت به مسائل اجتماعی و تنها اکتفا به خود را نمی طلبد؛ بلکه اخلاق، عرصه ی گسترده ای است که تمام فکر و عمل انسانِ متخلّق به این اصول را پوشش می دهد.

[ 3] _ از گذشتگان عبرت بگیرید!

امام علیه السلام در ادامه ی سخن، با گشودنِ راهی به گذشته و گذشتگان؛ ضرورت مطالعه، الهام و عبرت گیری از سرنوشت آنان را در دو زمینه ی اخلاق و عمل یادآور شده، می فرمایند :

«وَ آحْذَرُوا ما نَزَلَ بِالاُْمَمِ قَبْلَکُمْ مِنَ الْم_َثُلاتِ بِسُوءِ الاْفْعالِ وَ ذَمیمِ الاْعْمالِ، فَتَذَکَّرُوا فِ ی الْخَیْرِ وَ الشَّرِّ أحْوالَه_ُمْ، وَ آحْذَرُوا أنْ تَکُونُوا أمْثالَه_ُمْ.»

«بر حذر باشید از آنچه پیش از شما بر امّت ها فرود آمد، از کیفرها به کردارهای بد و کارهای نکوهیده. پس در خیر و شرّ احوال آنها را یاد آورید، هشدار که مانند آنها نباشید.»

می بینیم که با این که موضوع بحث اخلاق است، امّا امام علیه السلام بسیار فراتر از این حوزه رفته، گام به سوی تاریخ برمی دارد و موضوع «مَثُلات» یعنی عبرت گیری را مطرح می نماید. این نکته قابل توجّه است که اخلاق در این مکتب، مجموعه ای دستورالعمل و تذکّر خشک و ساده نیست؛ بلکه سیاق و راه و روش تربیتیِ فراگیر در تمام حوزه های فرد و اجتماع است.

«مَثُله» در لغت به معنی عقوبت و نیز کاری که بدان عبرت گیرند، معنی شده است.(1)

امام علیه السلام در نهج البلاغه، علاوه بر این مورد در سه موضع دیگر نیز این لغت را به کار برده که دقّت در آن ها شایان توجّه است.

در خطبه ی دوم، از جمله ابزار کار پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و شیوه های تبلیغی آن حضرت را تکیه بر این امر دانسته و می فرماید که کار حضرتش «تحذیرآ بِالآیات وَ تَخویفآ بِالم_ثلات» «هشدار دادن به آیات و در امان نداشتن از کیفرها.» بود.

در خطبه ی شانزدهم، مصون ماندن از لغزش و سقوط را در پیوند با موضوع عبرت گیری از حوادث دانسته و می فرمایند :

«مَن صرحت لَه العبر عمّا بَینَ یَدَیه مِنَ الم_ثلات حجزته التّقوی عَن تقحّم الشّبهات.»

«کسی که عبرت ها برایش به صراحت، کیفرها را بیان دارد، تقوا او را از ورود در شبهاها باز می دارد.»

در خطبه ی یک صد و چهل و هفت، در بیان رسالت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و آورده های حضرتش در جهت هشدار مردم معاصر خویش، می فرماید که آن حضرت به مردم نشان داد که :

«کَیفَ محق من محق بالم_ثلات و احتصد من احتصد بالنَّقمات.»

«چگونه کسانی به کیفرها نابود شدند و به عذاب ها درو گردیدند.»