شرح دعای مکارم الاخلاق صفحه 13

از این مطالب به دست می آید که باید :

اوّلا: تاریخ گذشته و اقوام آن را به دقّت مطالعه کنیم.

ثانیآ: نقاط ضعف و قوّت تمدّن ها را شناسایی کنیم.

ثالثآ: از آن چه بر ایشان رفته عبرت گیریم.

رابعآ: تلاش کنیم تا همانند آنان نبوده و خود موجب عبرت آیندگان نباشیم.

با توجّه به موارد چهار گانه ی بالا، از گفتار حضرت چنین به دست می آید که نتیجه ی این عبرت گیری، مصون ماندن از سرنوشت بد آنان است.

به این نکته نیز باید توجّه داشت که این عبرت گیری صرفآ در موارد منفی نیست؛ بلکه برداشت و دریافت صحیح از کارهای خیر را نیز در بر می گیرد. به مصداق جمله ی «فَتَذَکَّرُوا فی الخیر و الشَّر أحوالهُم» باید از این دیدگاه نیز تاریخ گذشتگان را مورد مطالعه قرار داد.

[ 4] _ زمینه های مثبتِ عبرت گیری

آن گاه امام علیه السلام در ادامه ی سخن به آموزش عملی دقیق در این زمینه پرداخته و می فرمایند :

«فَإذا تَفَکَّرْتُمْ فی تَفاوُتِ حالَیْهِمْ، فَالْزَمُوا کُلَّ أمْرٍ لَزِمَتِ الْعِزَّهُ بِهِ شَأْنَهُمْ، وَ زاحَتِ الاْعْداءُ لَهُ عَنْهُمْ، وَ مُدَّتِ الْعافِیَهُ فیهِ عَلَیْهِمْ، وَ آنْقادَتِ النِّعْمَهُ لَهُ مَعَهُمْ، وَ وَصَلَتِ الْکَرامَهُ عَلَیْهِ حَبْلَهُمْ.»

«وقتی بیندیشید در تفاوت حالات آنها، پس ملتزم شوید به هر کاری که عزّت با شأن آنها همراه شد، دشمنان را از آنان دور ساخت، در آن دوره عافیت بر آنها دوام یافت، نعمت به آنها تسلیم شد، و کرامت رشته خود را به گردن آنها آویخت.»

نخستین مطلبی که در سیاق کلّی عبارت به چشم می خورد، پیوند تفکّر و تعهّد است که با دقّت در دو واژه ی «تفکّرتم» و «الزمُوا» (فکر کنید و پای بند شوید) به دست می آید. امام علی علیه السلام در این عبارت ضرورت کاربرد اندیشه در دو روی سکّه ی حیات اجتماعی انسان ها را به منظور عبرت گیری یادآور می شود.

نکته ی دیگری که قبلا هم به آن اشاره رفته، آن است که با توجّه به راستای بحث، مجدّدآ این واقعیّت را می بینیم که اخلاق از آن حالت فردی و درونی به مراتب فراتر رفته و تا مرز تاریخ پیش می رود.

امام علیه السلام در بیان زمینه های اصلی این عبرت گیری، بعد از تفکّر موارد پنج گانه ی زیر را برمی شمارد و سرانجام، فرد را به تعهّد بر کاربرد پس از شناخت آن عوامل فرا می خواند. آن موارد عبارت اند از :

1_ شناخت موجبات عزّت آن اقوام.

2_ دریافت عواملی که دشمن را از آنان قرار می داد.

3_ عواملی که سلامت و دوام آن مردم را سبب می شد.

4_ شناخت عواملی که سبب وفور نعمت برای آنان گردید.

5_ دقّت در آن چه برای ایشان وحدت و سربلندی به دنبال آورد.

دست آورد این عبرت گیری، آن گاه که به راستی با دو عنصر تفکّر و عمل همراه شد، آن است که فرد عزّت یافته، دشمن از او خواهد گریخت، از سلامت برخوردار گردد، غرق نعمت می شود و سرانجام سربلندی و کرامت، نصیب