شرح دعای مکارم الاخلاق صفحه 135

( بعد از حقّ، چیست جز گمراهی؟ پس شما را به کجا می گردانند؟ )

پس از حق و رویگردانی از آن، افتادن در دام باطل است.

[46 _ و استقلال الخیر و ان کُثر من قولی و فعلی]

ریشه ی لغت استقلال، واژه ی «قَلّ» به معنی کوچک، اندک و کمیاب شدن است. «استقل الشَّ یْء» یعنی امری را اندک و ناچیزشمرد.

دو نکته ی زیبا و لطیف در این بخش مورد دقّت و تأکید امام علیه السلام قرار گرفته است :

اوّلا انسان همواره مبادرت به کار خیر ورزد، اعمّ از این که این موضوع به فراوانی در سخن و یا در عمل وی جلوه کند و تحقّق یابد.

ثانیآ فرد در این زمینه به گونه ای تربیت یابد که اساسآ کار خیر خود را _ هر چند زیاد باشد _ کوچک بشمارد. این مسأله بسیار مهم است و شکل گیری فکر بر این مبنا چندان آسان نیست. چه بسا کسانی که با اندک کار نیکو، از آن سخن به فراوانی گفته و همه جا مایلند تا نام و یاد ایشان به ازای آن کار خیر کوچک مطرح باشد. از این بالاتر کسانی هستند که اساسآ برای کارِ نکرده، توقّع ستایش و بزرگداشت دارند. قرآن مجید در این باره می فرماید که گروهی این چنین اند که: (یُحبّونَ أن یُحمدوا بما لَم یَفعلوا). آن گاه در دنباله ی آیه به پیامبر خود می فرماید: گمان مبر که اینان راه رهایی از عذاب داشته باشند.

(فلا تحسبنّهُم بمفازه مِنَ العَذاب وَ لَهُم عَذابٌ ألیم)(1) .

( کسانی که دوست دارند ستوده شند بدانچه (خیری که) انجام نداده اند. مپندار که آنها از عذاب، رهایی دارند، بلکه عذابی دردناک در انتظار آنان است. )

انسان با مقایسه ی این دو مطلب، به خوبی درمی یابد که «ببین تفاوت از کجاست تا به کجا». جمعی که برای کارِ انجام نداده انتظار تکریم دارند و جمعی که انواع کارهای خیرِ انجام گرفته ی خود را کوچک می شمارند. پی آمد حالت ناهنجار برای گروه اوّل، پُرتوقّعی و خودبزرگ بینی است که از آفات زندگی انسانی و از جمله شدیدترین نوع اخلاق نکوهیده می باشد. امّا ثمره ی حالت دوم گرایش هرچه بیشتر به کار خیر است که در عین حال آن را کافی نداند و دوست بدارد که بی اسم و رسم بماند. این همه، از جمله اخلاق و رفتار والای انسانی و فضیلت هایی است که رواج آن در جامعه ثمرات مفید و مؤثّری به بار خواهد آورد و علاوه بر اخلاق فردی، اخلاق اجتماعی را نیز سامان خواهد داد.

انسان باید بداند که سرانجام به مصداق (یَوْمَ تَجِدُ کُلّ نَفس ما عملت مِن خَیر محضرآ)(2)  امور نیکی را که از او سر