شرح دعای مکارم الاخلاق صفحه 138

فضیلت جویی، دیگری را بر خود مقدّم داشتن، ترک سرزنش دیگران، بخشش بر غیر نیازمند، حق گویی تحت هر شرایط، کار خیر خود را کوچک شمردن.

دیدیم که هر یک از این زمینه ها چه نقشی کارساز و سامان بخشیدنی به اخلاق فردی و جمعی و تدارک جامعه ای انسانی _ اسلامی بر عهده داشت. هر یک از این سرفصل ها می تواند جامعه ای انسانی و شایسته ی شأن والای او به بار آورد.

اینک حضرت سجّاد علیه السلام در این بخش از خدا می خواهد که: این موارد را با تحقّق چهار ویژگی در من به کمال مطلوب برسان، آن سان که بتوانم بر بساط بندگی و اطاعت در پیشگاه تو دوام بخشم و با مردم مسلمان همراه و هم آهنگ شوم و دو گروه بدعت گذار در دین و دین تراشان ناآگاه را از خود برانم.

در این درخواست ها، سه موضوع مهم ملحوظ است : استمرار رابطه با خداوند، ترک و تدوام رابطه با مردم، موضع گیری در قبال حقایق دین. اوّلی در تبیین رابطه ی فرد با خداست، دومی تعهّدات فرد در قبال جامعه را روشن می سازد و سومی رابطه ی فرد مسلمان با مکتب اعتقادیش را تبیین می نماید.

[46 _ و اکمل ذلک لی بدوام الطاعه]

در موضوع اوّل که طاعت و بندگی است، سخن بسیار گفته شده است. قرآن مجید با آیه ی (ما خَلقت الجِنَّ وَ الإْنس إلّا لیَعبُدونِ) به بلندای این امر تصریح فرموده است. امّا نکته ی مهم در این قسمت از بیان امام علیه السلام درخواست دوام و استمرار این امر مهم است. قرآن مجید در وصف مؤمنان نمازگزار با آیه ی (إلّا المصلّین) حساب اینان را از دیگر انسان ها جدا می سازد، آنگاه می فرماید:

(الَّذین هُم عَلی صَلاتِهم دائمُونَ)(1) .

( آنان که بر نماز خود مداومت دارند. )

نیز، از زبان حضرت عیسی علیه السلام آن هنگام که در گاهواره زبان به سخن گشود، می فرماید که:

(وَ أوصانی بِالصَّلاهِ وَ الزَّکاه ما دُمتُ حَیّآ)(2) .

( و مرا سفارش کرد به نماز و ذکات، تا زمانی که زنده ام. )

این آیات نشان می دهد که طاعت و بندگی یک ارزش است و دوام بخشیدن به آن ارزشی دیگر. چه بسیار انسان هایی که در بُرهه ای از عمر خویش ارزش اوّل را به توفیق الاهی دریافته اند، امّا بعدها بر اثر عوامل مختلف _ مانند مبادرت به گناه _ از ارزش دوم بی بهره مانده اند. این حالت اخیر، آثار کار اوّل را نیز از بین می برد و آنان را از هستی ساقط می کند. قرآن مجید، سرانجامِ مردمِ خطاپیشه را تکذیب آیات خدا می داند و می فرماید :

(ثُمَّ کانَ عاقبه الَّذینَ أساؤا السّوءی ان کذّبُوا بآیاتِ الله وَ کانُوا بِها یستَهزؤن)(3)

1- معارج (70): 22 و 23.
2- مریم (19): 31.
3- روم (30): 10.