- سخنی در آغاز 1
- متن کلام امام امیرالمؤمنین علیه السلام درباره تعصّب و پیوند آن با مکارم اخلاق 5
- اشاره 5
- [ 1] _ نگاهی کلّی 7
- [ 2] _ بایسته های تعصّب 10
- [ 3] _ از گذشتگان عبرت بگیرید! 12
- [ 4] _ زمینه های مثبتِ عبرت گیری 13
- [ 5] _ زمینه های منفی عبرت گیری 14
- [ 6] _ آزمون ها 15
- [ 7] _ ویژگی های کلّی 19
- [ 8] _ گره گشایی 20
- [ 9] _ دو روی سکّه 21
- [ 10] _ مرور کلّی حکمت علوی 23
- گذری بر دعای مکارم الاخلاق 25
- اشاره 25
- [1 _ بلّغ بإیمانی أکمل الإیمان] 26
- [2_ واجعل یقینی افضل الیقین] 27
- [3_ وانته بنیتی إلی أحسن النیّات] 28
- [4_ و بعملی إلی أحسن الأعمال] 29
- [5 _ و اکفنی ما شغلنی الاهتمام به... فی رزقک] 33
- [6 _ و لا تفتنّی بالنظر] 36
- [7 _ وَ أعزّنی وَ لاتَبلینّی بالکبر] 38
- [8 _ وَ عبّدنی لک وَ لا تُفسد عبادتی بالعجب] 41
- [9 _ وَ اجر لِلنّاس عَلی یدی الخیر وَ لاتمحقه بالم_َنّ] 44
- [10 _ و هب لی معالی الأخلاق و اعصمنی من الفخر] 47
- [11 _ لا ترفعنی فی الناس درجه الّا حططتنی عند نفسی مثلها] 50
- [12 _ و لا تحدّث لی عزّاً ظاهراً الّا أحدثت لی ذلّه باطنه عند نفسی بقدرها] 52
- [13 _ متّعنی بهدی صالح لا استبدل به] 57
- [14 _ و طریقه حقّ لا أزیغ عنها و نیّه رشد لا اشکّ فیها] 61
- [15 _ وَ عَمّرنی ما کان عمری بذله فی طاعتک. فإذا کان عمری مرتعآ للشَّیطان فَاقْبضنی إلیکَ، قبلَ أن یسبق مقتک إلَیَّ أو یستحکم غَضبُکَ عَلَیَّ.] 63
- [16 _ اَللّهُمَّ لاتدع خصلهً تُعاب منّ ی إلّا أصلحتها، و لا عائبهً أُؤَنَّبُ بها إلّا حَسَّنتها، وَ لا أُکرومهً فیَّ ناقصهً إلّا أتممتها.] 68
- [17 _ ابدلنی من بغضهِ أهل الشّنآن المحبّه] 70
- [18 _ وَ من حسد أهل البغی المودَّه] 72
- [19 _ و من ظنّه اهل الصلاح الثقه] 73
- [20 _ وَ من عداوه الادنین الولایه، و من عقوق ذوی الأرحام المبرّه، و من خذلان الأقربین النصره] 76
- [21 _ وَ مِن حُبّ المدارین تصحیح المِقَه و مِن ردّ الملابسین کَرَم العشره و مِن مراره خوف الظّالمین حلاوه الامنه] 80
- [22 _ و اجعل لی یداً علی من ظلمنی و لساناً علی من خاصمنی و ظفراً بمن غاندنی] 83
- [23 _ و هب لی مکراً علی من کایدنی] 83
- [24 _ و قدره علی من اضطهدنی] 84
- [25 _ و تکذیباً لمن قصبنی و سلامه ممّن توعّدنی] 84
- [27 _ و متابعه من أرشدنی] 85
- [26 _ و وفّقنی لطاعه من سدّدنی] 85
- [28 _ و حلّنی بحلیه الصالحین] 89
- [29 _ و ألبسنی زینه المتقین] 90
- [30 _ بسط العدل] 92
- [31 _ کظم الغیظ] 93
- [32 _ إطفاء النائره] 98
- [33 _ ضمّ اهل الفرقه] 100
- [34 _ و اصلاح ذات البین] 103
- [35 _ و افشاء العارفه و ستر العائبه] 106
- [36 _ و لین العریکه] 112
- [37 _ حفض الجناح] 114
- [38 _ و حُسن السیره] 116
- [40 _ و طیب المخالفه] 119
- [39 _ و سکون الرّیح] 119
- [41 _ و اسبق إلی الفضیله] 119
- [43 _ و ترک التعییر] 124
- [44 _ و الافضال علی غیر المستحق] 128
- [45 _ و القول بالحق و إن عزّ] 132
- [46 _ و استقلال الخیر و ان کُثر من قولی و فعلی] 135
- [46 _ و اکمل ذلک لی بدوام الطاعه] 138
- [47 _ و لزوم الجماعه] 140
- [48 _ و رفض اهل البدع و مستعملی الرأی المخترع] 142
- [51 _ و لا تبتلینّی بالکسل عن عبادتک] 143
- [50 _ و اقوی قوّتک فیّ اذا نصبت] 143
- [49 _ و اجعل اوسع رزقک علیّ اذا کبرت] 143
- [52 _ و لا العمی... یا ارحم الراحمین] 147
- [53 _ اللّهم اجعل... عدوک] 148
- [54 _ و ما اجری علی لسانی... احصاءً لمنتک] 157
- [55 _ و لا اظلمن و انت مطیق للدفع عنی، و لا اظلمنّ و انت القادر علی القبض منی] 165
- [56 _ و لا اضلنّ و قد امکنتک هدایتی] 167
- [57 _ وَ لا أطْغَیَنَّ وَ مِنْ عِنْدِکَ وُجْدی] 170
- [58 _ اللهم الی مغفرتک... الّا فضلک] 172
- [59 _ و تفضّل علی] 173
- [60 _ أنْطِقْنی بِالْه_ُدی] 174
- [61 _ وَ ألْهِمْنِی التَّقْوی] 176
- [62 _ وَ وَفِقْنی لِلَّتی هِیَ أزْکی] 181
- [63 _ وَ اسْتَعْمِلْنی بِما هُوَ أرْضی] 185
- [64 _ اَللّهُمَّ اسْلُکْ بِیَ الطَّریقَهَ الْم_ُثْلی] 187
- [65 _ وَ اجْعَلْنی عَلی مِلَّتِکَ أمُوتُ وَ أحْیا] 189
- [66 _ و مَتِّعنی بِالإْقْتِصادِ] 192
- [67 _ و اجعلنی من اهل السداد] 197
- [68 _ و من ادله الرشاد] 200
- [69 _ و من صالحی العباد] 203
- [70 _ وَ ارْزُقْنی فَوْزَ الْم_َعادِ وَ سَلامَهَ الْم_ِرْصادِ] 205
- [71 _ و سلامه المرصاد] 210
- [72 _ اَللّهُمَّ خُذْ لِنَفْسِکَ مِنْ نَفْسی ما یُخَلِّصُها وَ أبْقِ لِنَفْسی مِنْ نَفْسی ما یُصْلِحُها فَإنَّ 211
- [73 _ اَللّهُمَّ أنْتَ عُدَّتی إنْ حَزِنْتُ] 215
- [74 _ وَ أنْتَ مُنْتَجَعی إنْ حُرِمْتُ] 216
- [75 _ وَ بِکَ اسْتِغاثَتی إنْ کَرَثْتُ] 217
- [76 _ وَ عِنْدَکَ مِمّا فاتَ خَلَفٌ وَ لِما فَسَدَ صَلاحٌ وَ فیما أنْکَرْتَ تَغْییرٌ] 218
- [77 _ فامنن علیّ... بالرشاد] 219
- [78 _ وَ اکْفِنی مَؤُنَهَ مَعَرَّهِ الْعِبادِ، وَ هَبْ لی أمْنَ یَوْمِ الْم_َعادِ وَ امْنحْنی حُسْنَ الإْرْشادِ] 219
- [79 _ و توّجنی بالکفایه] 224
- [80 _ و سمنی حسن الولایه، و هب لی صدق الهدایه] 225
- [81 _ و لا تفتنّی بالسعه و امنحنی حسن الدعه] 225
- [82 _ و لا تجعل عیشی کدّا کدّا] 226
- [84 _ فإنّی لا اجعل لک ضدّا و لا ادعو معک ندّا] 227
- [83 _ و لا تردّ دعائی علّی ردّا] 227
- [85 _ و امنعنی من السرف، و حصّن رزقی من التلف] 229
- [86 _ و وفّر ملکتی، بالبرکه فیه] 234
- [87 _ و أصب بی سبیل الهدایه للبر فی ما انفق منه] 234
- [88 _ و اکفنی مؤونه الاکتساب] 237
- [89 _ و ارزقنی من غیر احتساب] 238
- [90 _ فلا اشتغل عن عبادتک بالطلب] 238
- [92 _ اللهم فأطلبنی بقدرتک ما اطلب] 239
- [93 _ و اجرنی بعزتک مما ارهب] 239
- [91 _ و لا احتمل اصرتبعات المکسب] 239
- [94 _ و ارزقنی صحه فی عباده] 244
- [95 _ و فراغا فی زهاده] 246
- [96 _ و علماً فی استعمال] 248
- [97 _ و ورعاً فی اجمال] 250
- [98 _ اللهم اختم بعفوک اجلی] 252
- [99 _ و حقّق فی رجاء رحمتک املی] 254
- [100 _ و سهّل الی بلوغ رضاک سبلی] 255
- [101 _ و حسّن فی جمیع احوالی عملی] 257
- [102 _ نبّهنی لذکرک فی اوقات الغفله] 259
- [103 _ اللهم و صل علی محمد و آله] 262
- [104 _ و آتنا فی الدنیا حسنه و فی الآخره حسنه، و قنی برحمتک عذاب النار] 267
- به پایان آمد این دفتر... 271
آن در بخش اخیر کلام امام سجّاد علیه السلام صورت گرفته، چه قدر زیبا، دوست داشتنی و دل چسب است و حال و هوای این جامعه، چه روحی در کالبد انسان ها می دمد و فضای آن به چه میزان عطرآگین خواهد گردید؟
شاید ناله ی شیطان در آغاز بعثت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم که بدان اشاره رفت، از این جهت بوده که در جامعه ای این چنین، کاری از دست شیطان و کارگزارانش بر نمی آید. افسوس که ما همان تعالیم روح بخش را چنان واژگونه کرده ایم که جامعه را به میدان ترکتازی و تاخت او و یارانش بدل ساخته ایم.
[54 _ و ما اجری علی لسانی... احصاءً لمنتک]
جانِ کلام امام سجّاد علیه السلام در این بخش، پرداختن به عضوی از اعضای بدن انسان است که در دو روی سکّه ی حیات انسانی، چنین اثرگذاریِ مثبت و منفی دارد. از این رو به ذکر مطالبی چند پیرامون زبان می پردازیم و تحقیق در هر یک از موارد دوازده گانه ی مورد اشاره را به پی گیری و علاقه مندیِ خواننده ی گرامی وا می نهیم.
زبان
زبان در میان اعضای بدن انسان، از ویژگی های خاصّی بهره مند است. بی هیچ رنج و زحمت می تواند به حرکت درآمده و بدون خستگی، از همه چیز_ آگاهانه و یا بدون اطّلاع _ سخن در میان آورد. روشن است که این ابزار با این ویژگی، به خوبی می تواند در استخدام شیطان درآمده و صاحب خود را جهنّمی نماید، و این در صورتی است که انسان آن را یله و رها سازد و در صدد کنترل آن بر نیاید. امّا اگر این عضو را لجام زده و در اختیار خود گیرد، طبیعی است که نه تنها از آن مهالک در امان می ماند؛ بلکه از همین طریق می تواند به تعالی و تکامل روحی و معنوی دست یابد.
تا مرد سخن نگفته باشد عیب و هنرش نهفته باشد
و یا :
زبان در دهان چیست ای هوشیار؟ کلید درِ گنج صاحب هنر
چو در بسته باشد چه داند کسی که گوهرفروش است یا پیله ور
به هر حال، به دلیل سهولتِ استفاده از این عضو و صعوبت کنترل آن، شرع مطهّر نوعاً و به میزان فراوانی با این موضوع برخورد انفعالی نموده و سخن از بهره های «سکوت» در میان آورده است. نه بدان معنی که در تمام عرصه ها سکوت بهتر از کلام باشد، ولی در مجموع به نظر می رسد جنبه ی برحذر داشتن از سخن گفتنِ بی حساب، بسیار مورد توجّه دین قرار گرفته است؛ تا جایی که راوی از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم درخواست می نماید:
أخبرنی عن الإسلام بأمرٍ لا أسأل عنهُ أحدآ بعدک.
«درباره اسلام، مرا از امری خبر بده که پس از این، از کسی دیگر نپرسیم.»
پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در پاسخش فرمودند :
«قُل: آمَنتُ بِالله ثُمَّ استقم.»
«بگو: به خدا ایمان آوردم، سپس استقامت کن و بر آن پایدار بمان.»
راوی پرسید: فما اتّقی؟ از چه امری پرهیز کنم؟