شرح دعای مکارم الاخلاق صفحه 173

فرموده و تمامی را به سوی خداوند بزرگ جهت گیری می نماید. مسئله مهم، موضوع نفی ارزش عمل در پیشگاه خدای متعال است که از مطالب بسیار اساسی و حسّاس در فرهنگ دینی است و جلوه ی عمده ی آن در نیایش های پیشوایان دین دیده می شود.

این فرهنگ می کوشد تا انسان را هرگز در موضع طلب کاری از خدای متعال ننشاند و به او بیاموزد که اگر آیین بندگی _ آن هم درخور خود و نه شایسته ی خدای خویش _ به جای می آورد و خیری از او به دیگران می رسد، این همه نیز صرفآ به توفیق الاهی است و هرگز حالت سوداگری ندارد.

اگر این حقیقت دریافته شود، آن گاه انسان در بازار بندگی، هر چه بکوشد باز خود را مقصّر می بیند و کارها را کافی برای رسیدن به مقصود نمی داند. او هرگز از تلاش باز نمی ایستد و ضمن امیدواری به طرف مقابل، هیچ گاه به دست آوردهای خویش در این بازار بهایی نمی دهد و قانع نمی شود. این روحیه و احساس است که او را همواره به کار و تلاش در میدان بندگی وامی دارد. براین اساس، اگر اعمال اوّلین و آخرین را نیز همراه داشته باشد، زبان حال و قالش آن است که :

«لَست اتَّکلّ فِ ی النَّجاه مِنْ عِقابکَ عَلی أعمالنا بَل بَفَضْلِکَ علَینا.»(1)

«برای رهایی از کیفر حضرتت، به کارهای (خیر) خودمان تکیه نمی کنم، بلکه به فضل تو بر ما تکیه دارم.»

در اندیشه ی او، عمل هر اندازه والا و بالا و پُرارج و قدر باشد، در مقایسه با نعمت های فراوان خداوندی قدری ندارد که: «وَ ما قدر أعمالنا فی جَنب نعمکَ»(2) . «تمام

کارهای (خیر) ما در برابر نعمت هایت چیست؟»

روح حاکم بر این بخش از کلام امام علیه السلام ، همان تهی دستی در قبال پروردگار و نفی ارزش عمل و چشمداشت به فضل خداوندی است. اگر چنین روحیه ای در انسان بارور شود، هرگز از تلاش نمی ایستد، هرگز به خود غرّه نمی گردد، هرگز خویش را طلب کار از خدا نخواهد دانست و سرانجام هرگز از رحمت بی حدّ و حصر خداوندی مأیوس و ناامید نمی گردد. وقتی این چهار ویژگی برای انسانی به بار آید، سزاست که سر بر آسمان ساید و راه زندگی را با آسودگی خاطر بپیماید.

«فَصَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ تَفَضَّلْ عَلَیَّ. اللّهُمَّ وَ أنْطِقْنی بِالْه_ُدی وَ ألْهِمْنِی التَّقْوی وَ وَفِّقْنی لِلَّتی هِیَ أزْکی وَ اسْتَعْمِلْنی بِما هُوَ أرْضی. اَللّهُمَّ اسْلُکْ بِیَ الطَّریقَهَ الْم_ُثْلی وَ اجْعَلْنی عَلی مِلَّتِکَ أمُوتُ وَ أحْیا.»

[59 _ و تفضّل علی]

زبان به هدایت گشودن، قلب را خانه ی خداترسی قراردادن، جوارح را در بهترین و پاک ترین زمینه ها به خدمت گرفتن، حرکت بر مسیر رضامندیِ خدای متعال، گام نهادن در بهترین طریق حق و عدل و سرانجام قرار گرفتن بر راه