شرح دعای مکارم الاخلاق صفحه 226

در زندگی نعمت خداوندی است و پیش از این امام علیه السلام آن را از خدا خواسته، آیا جمله «وَ لاتَفْتِنّی بِالسِّعَهِ» به نوعی در تعارض با آن خواست قبلی نیست؟

با کمی دقّت در دعا _ به ویژه دو درخواست بعدی حضرت از خداوند در همین زمینه _ به خوبی درمی یابیم که چنین نیست. امام علیه السلام وسعت رزق را از خدا درخواست می نماید، امّا در همان حال، از او می خواهد که این گشادگی در روزی و برخورداری از مواهب دنیوی را موجب امتحان حضرتش قرار ندهد. یعنی ضمن آگاهی و اعتقاد به نظام فراگیر افتنان و امتحان در جریان زندگی، هشدار می دهد که چه بسا وسعت رزق هم _ که در اصل، امر پسندیده و دوست داشتنی است _ موجب امتحان فرد گردد. به یاد می آوریم افرادی را که در جریان برخورداری از این نعمت در غلتیده و به مصداق (إنَّما أوتیته علی علم عندی)(1)  قارون وار سقوط کرده و در دل زمین فرو می روند؛ چرا که

براساس اندیشه ی باطل خودمحوری می پندارند که این سعه ی دارایی، صرفآ بر اثر دانایی و مهارت خودشان برای آنان محقّق شده است.

[82 _ و لا تجعل عیشی کدّا کدّا]

حضرت از خدای متعال که عرضه می دارد: «وَ لاتَجْعَلْ عَیْشی کَدّآ کَدّآ». این خود قرینه ی روشنی است که زندگی در تنگنای فقر و درد و رنج، ارزش نیست؛ بلکه ارزش واقعی در بهره وری از نعمت گشادگی و زندگی خوش و بر کنار ماندن از تنگ دستی است، مشروط به آن که انسان غرّه نشود، خود را از لطف خداوند مستغنی نداند، طغیان پیشه نکند، امتحانات الاهی را چه در وسعت رزق یا تنگ دستی، امری جاری در طیّ مراحل حیات بشناسد و بکوشد تا در مواجهه با این آزمون در حال فقر و گشاده دستی، موفّق و سربلند بیرون بیاید.

به هرحال، از این روست که امام سجّاد علیه السلام به دنبال درخواست مصون ماندن از آزمون به وسعت در زندگی، از خداوند می خواهد تا حیات خوش و راحتی به او ارزانی دارد و در این زمینه وی را در تنگنای رنج و تعب شدید نیفکند. این بیانات حضرتش جلوه ی دیگری بر مسأله ی اساسی ضرورت بکارگیری تعادل در جریان حیات و اهمّیّت آن در بینش اسلامی است. امام در این درخواست ها، گویی عملا دستور قرآنی (و ابتغ بین ذلک سَبیلا)(2) را به شیعیان خویش می آموزد تا گرفتار افراط و تفریط

نشوند. نه رفاه بی حدّ و حصر، هدف زندگی ایشان قرار گیرد که پی آمد آن به مصداق (إنَّ الإنسان لَیطغی)(3)  طغیان و سرکشی است و نه به غلط، زندگی در رنج و فقر و درد و

سختی مطلوب آنان باشد و در نظرشان ارزش تلقّی گردد که: «کاد الفقر أن یکون کفرآ».(4)

ثمره ی توجّه به این دو امر برقراری تعادل و قوام در زندگی است. این حرکت متعادل (یعنی پرهیز از گشاده دستیِ

1- قصص (28): 78.
2- انبیاء (21): 110.
3- علق (96): 6.
4- بحارالانوار :72 29 _ 31.