شرح دعای مکارم الاخلاق صفحه 227

بی حساب و اجتناب از گرفتارآمدن در خشک دستی در انفاق) تعادل در جریان زندگی را پدید می آورد که امام سجّاد علیه السلام نیز به نوعی این امر را در این بخش از کلام خویش یادآور می شوند.

در این جا موضوع «حُسْنَ الدَّعَهِ» یعنی ملایمت و نرم خویی را نیز نباید از خاطر دور داشت. این عنصر در مقوله ی اخلاق برای انسانی که می خواهد به زیبایی های اخلاقی آراسته باشد، اهمّیّت دارد. قبلا به مناسبت، ذیل عبارات «کظم الغیظ»، «لین العریکه»، «سکون الرّیح»، «طیب المخالقه» توضیحاتی در این باب داده شده و اینک بار دیگر امام علیه السلام از آن سخن به میان می آورد که این خود می تواند اهمّیّت و ارزش والای این خصیصه ی اخلاقی را نشان دهد.

[83 _ و لا تردّ دعائی علّی ردّا]

می دانیم که دعای مکارم الاخلاق نیایشی ویژه است که امام سجّاد علیه السلام طیّ آن اساس اخلاق پسندیده را طرح نموده و این همه را صرفاً زیر چتر دعا مطرح کرده و از خدای متعال می خواهد. در تقسیم بندی کلّی چنین به نظر می رسد که امام از خدا می خواهد تا به حسنات اخلاقی آراسته و از سیّئات اخلاقی پیراسته گردد. در اینجا حضرتش درخواست اجابت دعا دارد و از پیشگاه خداوندی می خواهد که «وَ لاتَرُدَّ دُعائی عَلَیَّ رَدّآ». توجّه به مسائل مهمّی در باب دعا ضرورت دارد، از جمله: مفهوم دعا، جایگاه ارزشی آن، تشویق و تحریص به دعا، چگونگی اجابت دعا، کسانی که دعایشان در پیشگاه حق مستجاب است، آنان که دعایشان راه به جایی نمی برد، ثمرات دنیوی و اخروی دعا و ده ها سرفصل دیگر که باید به مناسبت بحث دعا بدان ها پرداخته شود. امّا در این نوشته صرفآ شرح موضوعات اخلاقی دعای مکارم مطرح است، لذا امکان طرح آن مسائل نیست(1) . امّا باید بدانیم که در منطق قرآن مجید، تنها و تنها نیایش

است که راه انسان را به سوی حق می گشاید و توجّه ویژه ی الاهی را در پی دارد. آن گاه به ارج و قدر این کار پی خواهیم برد، آن جا که خدا می فرماید: (قُلْ ما یعبؤا بکم ربّ ی لولا دعاؤُکم)(2)  که اگر دعای ما در میان نبود، اساسآ توجّهی از سوی حق به ما صورت

نمی گرفت.

ضرورت اصلاح ساختار اخلاقی فرد، تا بدان جاست که امام علیه السلام به ما می آموزد تا آن را در پیشگاه خدای متعال باز گوییم و از پیشگاه الهی درخواست گشایش در این امر بنماییم. دیدیم که بار اساسی کلام امام در سرتاسر دعای مکارم، دست نیاز به سوی بی نیاز بردن است تا بیاموزیم که تنها مرجع صالح و توانمند برای ایجاد این تحوّل اخلاقی در جهت بهبود و درمان کاستی های فرد در این مقوله، خدای متعال است. اگر خدا این درخواست را نپذیرد و موجبات این اصلاح درون و بالتّبع دگرگونی برون را فراهم نیاورد، خسرانی جبران ناپذیر دامن فرد را می گیرد.

این جاست که مفهوم جمله ی «وَ لاتَرُدَّ دُعائی عَلَیَّ رَدّآ» آشکارتر می گردد.

[84 _ فإنّی لا اجعل لک ضدّا و لا ادعو معک ندّا]