- سخنی در آغاز 1
- اشاره 5
- متن کلام امام امیرالمؤمنین علیه السلام درباره تعصّب و پیوند آن با مکارم اخلاق 5
- [ 1] _ نگاهی کلّی 7
- [ 2] _ بایسته های تعصّب 10
- [ 3] _ از گذشتگان عبرت بگیرید! 12
- [ 4] _ زمینه های مثبتِ عبرت گیری 13
- [ 5] _ زمینه های منفی عبرت گیری 14
- [ 6] _ آزمون ها 15
- [ 7] _ ویژگی های کلّی 19
- [ 8] _ گره گشایی 20
- [ 9] _ دو روی سکّه 21
- [ 10] _ مرور کلّی حکمت علوی 23
- گذری بر دعای مکارم الاخلاق 25
- اشاره 25
- [1 _ بلّغ بإیمانی أکمل الإیمان] 26
- [2_ واجعل یقینی افضل الیقین] 27
- [3_ وانته بنیتی إلی أحسن النیّات] 28
- [4_ و بعملی إلی أحسن الأعمال] 29
- [5 _ و اکفنی ما شغلنی الاهتمام به... فی رزقک] 33
- [6 _ و لا تفتنّی بالنظر] 36
- [7 _ وَ أعزّنی وَ لاتَبلینّی بالکبر] 38
- [8 _ وَ عبّدنی لک وَ لا تُفسد عبادتی بالعجب] 41
- [9 _ وَ اجر لِلنّاس عَلی یدی الخیر وَ لاتمحقه بالم_َنّ] 44
- [10 _ و هب لی معالی الأخلاق و اعصمنی من الفخر] 47
- [11 _ لا ترفعنی فی الناس درجه الّا حططتنی عند نفسی مثلها] 50
- [12 _ و لا تحدّث لی عزّاً ظاهراً الّا أحدثت لی ذلّه باطنه عند نفسی بقدرها] 52
- [13 _ متّعنی بهدی صالح لا استبدل به] 57
- [14 _ و طریقه حقّ لا أزیغ عنها و نیّه رشد لا اشکّ فیها] 61
- [15 _ وَ عَمّرنی ما کان عمری بذله فی طاعتک. فإذا کان عمری مرتعآ للشَّیطان فَاقْبضنی إلیکَ، قبلَ أن یسبق مقتک إلَیَّ أو یستحکم غَضبُکَ عَلَیَّ.] 63
- [16 _ اَللّهُمَّ لاتدع خصلهً تُعاب منّ ی إلّا أصلحتها، و لا عائبهً أُؤَنَّبُ بها إلّا حَسَّنتها، وَ لا أُکرومهً فیَّ ناقصهً إلّا أتممتها.] 68
- [17 _ ابدلنی من بغضهِ أهل الشّنآن المحبّه] 70
- [18 _ وَ من حسد أهل البغی المودَّه] 72
- [19 _ و من ظنّه اهل الصلاح الثقه] 73
- [20 _ وَ من عداوه الادنین الولایه، و من عقوق ذوی الأرحام المبرّه، و من خذلان الأقربین النصره] 76
- [21 _ وَ مِن حُبّ المدارین تصحیح المِقَه و مِن ردّ الملابسین کَرَم العشره و مِن مراره خوف الظّالمین حلاوه الامنه] 80
- [22 _ و اجعل لی یداً علی من ظلمنی و لساناً علی من خاصمنی و ظفراً بمن غاندنی] 83
- [23 _ و هب لی مکراً علی من کایدنی] 83
- [25 _ و تکذیباً لمن قصبنی و سلامه ممّن توعّدنی] 84
- [24 _ و قدره علی من اضطهدنی] 84
- [26 _ و وفّقنی لطاعه من سدّدنی] 85
- [27 _ و متابعه من أرشدنی] 85
- [28 _ و حلّنی بحلیه الصالحین] 89
- [29 _ و ألبسنی زینه المتقین] 90
- [30 _ بسط العدل] 92
- [31 _ کظم الغیظ] 93
- [32 _ إطفاء النائره] 98
- [33 _ ضمّ اهل الفرقه] 100
- [34 _ و اصلاح ذات البین] 103
- [35 _ و افشاء العارفه و ستر العائبه] 106
- [36 _ و لین العریکه] 112
- [37 _ حفض الجناح] 114
- [38 _ و حُسن السیره] 116
- [40 _ و طیب المخالفه] 119
- [39 _ و سکون الرّیح] 119
- [41 _ و اسبق إلی الفضیله] 119
- [43 _ و ترک التعییر] 124
- [44 _ و الافضال علی غیر المستحق] 128
- [45 _ و القول بالحق و إن عزّ] 132
- [46 _ و استقلال الخیر و ان کُثر من قولی و فعلی] 135
- [46 _ و اکمل ذلک لی بدوام الطاعه] 138
- [47 _ و لزوم الجماعه] 140
- [48 _ و رفض اهل البدع و مستعملی الرأی المخترع] 142
- [51 _ و لا تبتلینّی بالکسل عن عبادتک] 143
- [50 _ و اقوی قوّتک فیّ اذا نصبت] 143
- [49 _ و اجعل اوسع رزقک علیّ اذا کبرت] 143
- [52 _ و لا العمی... یا ارحم الراحمین] 147
- [53 _ اللّهم اجعل... عدوک] 148
- [54 _ و ما اجری علی لسانی... احصاءً لمنتک] 157
- [55 _ و لا اظلمن و انت مطیق للدفع عنی، و لا اظلمنّ و انت القادر علی القبض منی] 165
- [56 _ و لا اضلنّ و قد امکنتک هدایتی] 167
- [57 _ وَ لا أطْغَیَنَّ وَ مِنْ عِنْدِکَ وُجْدی] 170
- [58 _ اللهم الی مغفرتک... الّا فضلک] 172
- [59 _ و تفضّل علی] 173
- [60 _ أنْطِقْنی بِالْه_ُدی] 174
- [61 _ وَ ألْهِمْنِی التَّقْوی] 176
- [62 _ وَ وَفِقْنی لِلَّتی هِیَ أزْکی] 181
- [63 _ وَ اسْتَعْمِلْنی بِما هُوَ أرْضی] 185
- [64 _ اَللّهُمَّ اسْلُکْ بِیَ الطَّریقَهَ الْم_ُثْلی] 187
- [65 _ وَ اجْعَلْنی عَلی مِلَّتِکَ أمُوتُ وَ أحْیا] 189
- [66 _ و مَتِّعنی بِالإْقْتِصادِ] 192
- [67 _ و اجعلنی من اهل السداد] 197
- [68 _ و من ادله الرشاد] 200
- [69 _ و من صالحی العباد] 203
- [70 _ وَ ارْزُقْنی فَوْزَ الْم_َعادِ وَ سَلامَهَ الْم_ِرْصادِ] 205
- [71 _ و سلامه المرصاد] 210
- [72 _ اَللّهُمَّ خُذْ لِنَفْسِکَ مِنْ نَفْسی ما یُخَلِّصُها وَ أبْقِ لِنَفْسی مِنْ نَفْسی ما یُصْلِحُها فَإنَّ 211
- [73 _ اَللّهُمَّ أنْتَ عُدَّتی إنْ حَزِنْتُ] 215
- [74 _ وَ أنْتَ مُنْتَجَعی إنْ حُرِمْتُ] 216
- [75 _ وَ بِکَ اسْتِغاثَتی إنْ کَرَثْتُ] 217
- [76 _ وَ عِنْدَکَ مِمّا فاتَ خَلَفٌ وَ لِما فَسَدَ صَلاحٌ وَ فیما أنْکَرْتَ تَغْییرٌ] 218
- [78 _ وَ اکْفِنی مَؤُنَهَ مَعَرَّهِ الْعِبادِ، وَ هَبْ لی أمْنَ یَوْمِ الْم_َعادِ وَ امْنحْنی حُسْنَ الإْرْشادِ] 219
- [77 _ فامنن علیّ... بالرشاد] 219
- [79 _ و توّجنی بالکفایه] 224
- [80 _ و سمنی حسن الولایه، و هب لی صدق الهدایه] 225
- [81 _ و لا تفتنّی بالسعه و امنحنی حسن الدعه] 225
- [82 _ و لا تجعل عیشی کدّا کدّا] 226
- [83 _ و لا تردّ دعائی علّی ردّا] 227
- [84 _ فإنّی لا اجعل لک ضدّا و لا ادعو معک ندّا] 227
- [85 _ و امنعنی من السرف، و حصّن رزقی من التلف] 229
- [87 _ و أصب بی سبیل الهدایه للبر فی ما انفق منه] 234
- [86 _ و وفّر ملکتی، بالبرکه فیه] 234
- [88 _ و اکفنی مؤونه الاکتساب] 237
- [89 _ و ارزقنی من غیر احتساب] 238
- [90 _ فلا اشتغل عن عبادتک بالطلب] 238
- [92 _ اللهم فأطلبنی بقدرتک ما اطلب] 239
- [93 _ و اجرنی بعزتک مما ارهب] 239
- [91 _ و لا احتمل اصرتبعات المکسب] 239
- [94 _ و ارزقنی صحه فی عباده] 244
- [95 _ و فراغا فی زهاده] 246
- [96 _ و علماً فی استعمال] 248
- [97 _ و ورعاً فی اجمال] 250
- [98 _ اللهم اختم بعفوک اجلی] 252
- [99 _ و حقّق فی رجاء رحمتک املی] 254
- [100 _ و سهّل الی بلوغ رضاک سبلی] 255
- [101 _ و حسّن فی جمیع احوالی عملی] 257
- [102 _ نبّهنی لذکرک فی اوقات الغفله] 259
- [103 _ اللهم و صل علی محمد و آله] 262
- [104 _ و آتنا فی الدنیا حسنه و فی الآخره حسنه، و قنی برحمتک عذاب النار] 267
- به پایان آمد این دفتر... 271
به هرحال، من کوشیدم تا در جای جای این نوشته و در راستای توضیح کلام امام سجّاد علیه السلام به آیات قرآن و احادیث و روایات پیشوایان دین استناد کنم و از خود، کمتر مطلبی در میان آورم، مگر آن جا که ضرورتی برای تبیین بیشتر در کار بوده است. اگر در پاره ای اوقات، تکراری در میان آمده، این نه از سر غفلت بوده، بلکه به عمد چنین کرده ام تا نقطه های قوّت مباحث (نظیر موضوع گستره ی اخلاق و بهادادن به اخلاق علمی و...) هر چه بیشتر و بیشتر روشن گردد.
به راستی می گویم: وقتی از این کار فارغ شده و مشغول نوشتن سطور پایانی بودم، بر من بسیار سخت گذشت؛ چرا که حال و هوای ایجادشده در دل و روحم _ به خاطر گشت و گذار در بوستان اخلاق الاهی، آن سان که امام علیه السلام آن را گل آرایی نموده بودند و شمیم خوشی که فضای جانم را در بر گرفته بود _ راه جدایی از این مجموعه را بر من بسته بود. تازه فهمیدم چرا سعدی در دیباچه ی گلستان، در بیان حال و روز آن کس که
سر به جیب مراقبت فرو برده، در بحر مکاشفت مستغرق شده؛ حالی که از این معامله باز آمد
در پاسخ به کسی که او را گفته بود :
از این بوستان که بودی، ما را چه تحفه کرامت کردی؟
گفت :
به خاطر داشتم که چون به درخت گل رسم، دامنی پُر کنم اصحاب را. چون برسیدم بوی گلم چنان مست کرد که دامنم از دست برفت.
و این ترسیمی از حال آن کس است که سر در بوستان مکارم الأخلاق برده و اینک بازگشته است.
امید آن دارم که تمامی والایی ها و زیبایی های این نوشته را به حساب مولایم حضرت سجّاد علیه السلام گذارید و کاستی های آن را در حساب نویسنده آورید.
اصغر صادقی
تهران _ فروردین سال 86