شرح دعای مکارم الاخلاق صفحه 61

تعابیری چون «متّعنی» (تو مرا بهره مند ساز.) «لا استبدل» (تا من آن را تغییر ندهم) در این عبارت وجود دارد که مسائل اعتقادی فراوانی در آنها نهفته و البته طرح آن خارج از حوصله ی این بحث اجمالی است.

[14 _ و طریقه حقّ لا أزیغ عنها و نیّه رشد لا اشکّ فیها]

امام سجاد علیه السلام بعد از درخواست هدایت _ با آن ویژگی ها که برشمرده شد _ اینک راه آن هدایت بی هیچ لغزش و انحراف و انگیزه ی قوی درونی_ آن هم به صورت استوار_ را از خدا می خواهد.

پیش از این در توضیح عبارت «و انته بنیّتی إلی أحسن النّیّات» به تفصیل سخن گفته شد. در این بخش دو واژه ی زیغ و شک، اجمالا توضیح داده می شود، آن گاه در تمام عبارت با این توضیحات ژرف نگری خواهد شد.

زیغ در لغت به معنی انحراف از حق است. راغب آن را «المیل عن الاستقامه» (تمایل به کجی) و دیگران مطلقِ میل ترجمه کرده اند؛ امّا کاربرد قرآنی آن، همواره روی گردانی از حق می باشد که در نتیجه معنی راغب با آن منطبق است. در نهج البلاغه نیز همانند قرآن، انحراف از حق معنی شده است. این معنی در عبارت حضرت سجّاد علیه السلام نیز به چشم می خورد: «راه حقّی که از آن منحرف نشوم». در آیه ی (رَبَّنا لاتزغ قُلُوبَنا بَعدَ إذ هَدیتَنا)(1)  نیز انحراف از حق و هدایت مطرح است.

شک در لغت به نظر راغب، اعتدال و تساوی نقیضین نزد فرد است. یعنی انسان به هیچ وجه نسبت به دو طرف یک قضیه یقین نکند و مرجّحی هم نداشته باشد، لذا ترجیحی ندهد. وقتی این کلمه با واژه ی ریب همراه می شود به معنی تردید و امر اضطراب آور معنی می شود. این کلمه در قرآن 15 بار تکرار شده و ظاهرآ خود نوعی از جهل است. این شک وقتی در نهاد انسانی شکل گرفت، او را تا مرز کفر پیش می برد و دینش را به مخاطره می اندازد که امیرالمؤمنین علیه السلام می فرماید :

«الشّک یفسد الدّین.»(2)

«الشّک کفر.»(3)

«الشَّک یحبط الإیمان.»(4)

«خلاصه این که شک، نوعی کفر است که دین را تباه می سازد و ایمان را نابود می کند.»

شک در مقابل یقین و ثمره ی جهل دانسته شده است که :

1- آل عمران (3): 8.
2- همان: 699.
3- غررالحکم: 107.
4- همان: 722.