شرح دعای مکارم الاخلاق صفحه 76

_ باید تلاش نمود که این بدگمانی به حسن ظنّ و اعتماد تبدیل شود.

_ زمانْ آگاهی در موضوع کاربرد حسن ظنّ، امری اجتناب ناپذیر است.

[20 _ وَ من عداوه الادنین الولایه، و من عقوق ذوی الأرحام المبرّه، و من خذلان الأقربین النصره]

امام سجّاد علیه السلام در این بخش به سه گروه اشاره می کنند که هر سه به نوعی با انسان نزدیک هستند :

أدنین : دوستان نزدیک (نزدیکان)

ذویالأرحام : بستگان نسبی

أقربین : نزدیکان (خویشان)

این سه گروه همگی در نزدیکی با فرد اشتراک دارند و صرفاً در نسبت و فاصله ی این نزدیکی متفاوت هستند. امام علیه السلام خطری را که ممکن است از سوی این سه گروه به انسان روی آورد، یادآور شده جای گزین آن آفت و خطر را از خداوند مسألت می دارند.

گروه اوّل : از دوستان و آشنایان نزدیک، انتظار می رود که با انسان به دوستی و محبّت رفتار نمایند. حال اگر آن دوست دشمنی پیشه کرد، بسیار خطرناک است. لذا انسان باید به سرعت عوامل آن را پی گیرد و در صدد حلّ مسأله برآید؛ یعنی که باید ولایت را جای گزین عداوت کرد. بسیار ضروری است که انسان در کارهای خود نسبت به دوستان نزدیک خود، دقیق و حسّاس شود. و اگر با چنین پدیده ای روبه رو شد، آن را ساده نگیرد و به راحتی از کنار آن نگذرد؛ زیرا که در حدیث است :

«مَن نامَ عَن عدوّه أنْبَهَتْهُ الم_َکائد»(1)

«کسی که در براب ردشمنش به خواب (غفلت) فرو رود، نیرنگ ها (ی دشمن) او را یدار می سازد.»

پس این موضوع را نباید ساده گرفت، ضمن این که به یقین بداند که: «مَن أصلح الأضداد بلغ المراد»(2)  که راه کامیابی، حلّ این مسأله به هر طریق مشروع و ممکن است.

گروه دوم : امام علیه السلام در مورد بستگان نسبی، از خدای متعال طلب می کنند که عاقّ آن ها را نسبت به خود به مبرّه و نیکی تبدیل نماید. «عقّ» در لغت به معنی شکافتن، آزردن و نافرمانی است. عاقّ والدین کسی است که پدر و مادر خود را می آزارد. این واژه در فرهنگ مردم، بیشتر در مورد والدین به کار می رود، ولی در فرهنگ روایات فراتر از این رفته، گرچه مصداق بالای آن در مسأله ی والدین تجلّی می کند؛ در روایت آمده :

«إنَّ فوق کلّ عقوق عقوقآ حتّی یقتل الرَّجل أحد والدیه. فإذا فعل ذلک فلیس فوقه عقوق.»(3)

1- غرر و درر: 8571.
2- همان: 8943.
3- رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم ، بحارالأنوار :74 61.