شرح دعای مکارم الاخلاق صفحه 83

(برای قسمت دوم) روشن گردد.

[22 _ و اجعل لی یداً علی من ظلمنی و لساناً علی من خاصمنی و ظفراً بمن غاندنی]

تخاصم: از ریشه ی خصم به معنی دشمنی است؛ امّا عمدتآ به آن نوع دشمنی گفته می شود که در بحث و گفت وگو و جدال شدید، تجلّی می کند که آن را مخاصمه نیز گویند.

(هذان خصمان اختصموا فی ربّهم)(1)

«آن دو، در مورد خدایشان با هم مخامصمه کردند.»

(لا تختصموا لدیّ و قد قدّمت إلیکم بالوعید)(2)

«در حضمر من مخامصمه مکنید، با این که هشدارهایی از پیش به شما داده بودم.»

در این آیات و نظیر آن ها موضوع جدال لفظی لحاظ شده است. لذا امام سجّاد علیه السلام می فرماید :

«لسانآ علی مَن خاصمَنی»

[23 _ و هب لی مکراً علی من کایدنی]

مکر به معنی فریفتن است. مکرالثّوب به معنی رنگ کردن لباس است. به معنی زرنگی و نیرنگ و زیرکی هم آمده است. در معنی تدبیر هم به کار رفته، خواه در کار بد و یا در کار خوب صورت گیرد. در مفردات و اقرب الموارد گفته شده که مراد از مکر، آن است که شخص را به حیله ای از کارش منصرف کنی و به دو نوع محمود و مذموم منقسم است که در مورد کارهای خوب و بد انجام می گیرد. برخی از مفسران گفته اند : مکر در اصل تدبیر مخفی است. قرآن مجید این قید را در مکر تأیید می نماید، آن جا که می فرماید :

(وَ مکر السّیئی و لا یحیق المکر السیئی إلّا بأهله)(3)

«و مکر زشت؛ که دامنگیر نمی شود مگر برای اهل آن.»

قید سیئی می رساند که مکر می تواند گاهی ناپسند و گاهی پسندیده باشد. در نگرش کلّی به آیات قرآن، هرجا که مکر به خدا نسبت داده می شود، معنی پسندیده ی آن مورد نظر است :

(وَ مَکرُوا و مَکَرَ الله وَ الله خیر الماکرین)(4)

1- حج (22): 19.
2- ق (50): 28.
3- فاطر (35): 43.
4- انفال (8): 30.