جلوه گاه عرفان: شرح مناجات شعبانیه صفحه 207

1- مؤمنون /2.

2- نساء /142.

3- طه /14.

نَعْبُدُ» می گوید، ولی در دل صدها معبود دیگر دارد و به زبان «وَاِیّاکَ نَسْتَعین» می گوید، ولی در دل استعانت از دیگری می جوید.

گاهی هم زبان ذکر خدا را می گوید، ولی دل غافل است و ساهی.

اگر نه روی دل اندر برابرت دارم

من آن نماز حساب نماز نگذارم

نماز خوان به صفت چون فرشته باید و من

هنوز در صفت دیو و دد گرفتارم

کسی که جامه به سگ بر زند نماز نیست

نماز من که پذیرد که در بغل دارم

البته مجرد ذکر بی نقش نیست، همان طور که مجرد نماز موجب اسقاط تکلیف ظاهری است و به مراتب بهتر از بی نمازی است، ولی اگر روح و توجه نباشد نقش اساسی خود را ایفا نمی کند و «اِنَّ الصَّلوهَ تَنْهی عَنِ الفَحْشَاءِ وَالْمُنکَرِ»(1) نمی گردد. بندگان

خدا و اولیای الهی، این ذکر لسانی را مقدمه ای قرار می دهند برای ذکر قلبی و این ترنم را کالبدی برای آن روح، از یاد خدا لذت می برند و از مناجات با او آرامش، همان طور که بلندپرواز عرصه راز و نیاز، امام ساجدان در دعایش می گوید:

«وَ فی مُناجاتِکَ رَوْحی وَ راحَتِی وَ عِنْدَکَ دَواءُ عِلَّتِی وَشِفاءُ غُلَّتِی وَ بَرْدُ لَوْعَتِی وَکَشْفُ کُرْبَتِی»(2).

(و در مناجات توست خرّمی و راحتی ام و نزد توست داروی دردم و بهبود سوز جگرم و خنکی حرارت دلم و برطرف شدن گرفتاری ام).

ب - ممکن است منظور این باشد که اشتیاق مرا لحظه به لحظه نسبت به ذکرت بیشتر گردان به طوری که از هر ذکری وله و اشتیاق من بیشتر گردد نه آن که زود خسته و کسل شوم، عارفی که در آسمان عبودیت پرواز می کند و غرق در راز ونیاز است لحظه به لحظه اشتیاقش بیشتر و آتش عشقش گداخته تر می گردد.

اگر انسان در ذکر زبانی توجه و عنایت به یاد قلبی داشته باشد نه تنها خسته نمی شود بلکه احساس لذت هم می کند، ولی اگر توجهی به راز و نیاز و مناجات با معبود نداشته باشد هر چه زودتر می خواهد متن دعایش تمام شود.