جلوه گاه عرفان: شرح مناجات شعبانیه صفحه 248

1- بقره /218.

2- رعد /21.

3- سجده /16.

4- اسراء /57.

5- اصول کافی، ج2، ص 71، باب الخوف والرجاء، روایت 13.

اگر این وزن شود از آن افزون نباشد و اگر آن وزن شود از این افزون نگردد).

دو عامل محرک آدمی

خوف و رجاء دو عامل محرک آدمی می باشند نه عامل تخدیری و باز دارنده به خلاف یأس و ایمنی. به طور کلی ارزشهای اخلاقی مانند توکل، صبر و... حرکت آفرین هستند.

رجاء آدمی را به کارهای خوب واعمال شایسته تشویق می کند و خوف آدمی را از بدیها و زشتیها باز می دارد.

امام صادق علیه السلام می فرماید:

«لاَ یَکُونُ الْمُؤْمِنُ مُؤمِنا حَتَّی یَکُونَ خَائِفا رَاجِیا وَ لاَ یَکُونُ خَائِفا رَاجِیا حَتّی یَکُونَ عَامِلاً لِما یَخَافُ وَ یَرجُو»(1).

(مؤمن، مؤمن نیست مگر آن که ترسان و امیدوار باشد و ترسان و امیدوار نیست مگر آن که برای آنچه بدان امیدوار است یا ترسان می باشد عمل و کار کند).

رجاء دروغین

شخصی می گوید به امام صادق علیه السلام گفتم :

«قَوْمٌ یَعْمَلُونَ بِالْمَعاصی وَ یَقُولُونَ نَرْجُو فَلا یَزالُونَ کَذلِکَ حَتّی یأتِیَهُم الْمَوتُ فَقالَ: هؤُلاءِ قَومٌ یَتَرَجَّحُونَ فِی الاَمَانِیَّ، کَذَبُوا، لَیْسُوا بِرَاجِینَ، اِنّ مَنْ رَجا شَیئا طَلَبهُ وَ مَنْ خَافَ مِنْ شَیْ ءٍ هَرَبَ مِنْهُ»(2).

(مردمی هستند که گناه می کنند و می گویند ما امیدواریم (به رحمت خداوند) و همواره چنین هستند تا مرگشان فرا می رسد، امام فرمود: اینها افرادی می باشند که در میان آرزوها می لولند، دروغ می گویند، امیدوار نیستند، هرکس که امید به چیزی داشته باشد آن را طلب می کند و هر کس که از چیزی بترسد از آن بگریزد).

یعنی این افراد اگر واقعا طالب رحمت خدا هستند باید مقدمات آن را خودشان کسب