جلوه گاه عرفان: شرح مناجات شعبانیه صفحه 291

1- الاشارات و التنبیهات، نمط 9 مقامات العارفین، ص454، فصل بیستم.

گفتاری در مورد عرفان

سخن در مورد عرفان بسیار است. برخی آن را بهترین راه شناخت می دانند، به طوری که عقل را در دائره آن سرگردان معرفی می کنند و برخی دیگر برای آن واقعیتی قائل نبوده و غیر از بازی با الفاظ چیز دیگری نمی دانند، ولی اگر خواسته باشیم با نظری

وسیع و عمیق به راههای معرفت بنگریم به این نتیجه می رسیم که راه معرفت در آغاز به دو طریق تقسیم می شود. طبیعی و ماوراء طبیعی. راه طبیعی به سه شاخه تقسیم می شود که عبارت از علم و عقل و عرفان می باشد و راه غیر طبیعی هم به صورت وحی و الهام ویژه جلوه می کند. راههای طبیعی مربوط به انسانهای معمولی است با اختلاف درجات آنان و راههای غیر طبیعی هم در اختیار پیامبران الهی و جانشینان معصوم ایشان می باشد

با تفاوتهای موجود.

راه علم از مشاهده آغاز می شود و با تجربه و آزمایش تکمیل می گردد.

راه عقل از تفکر آغاز می شود و با استدلال و برهان تکمیل می شود.

راه عرفان هم از فطرت آغاز می شود و با تعبد و تزکیه تکمیل می گردد.

اسلام و قرآن هم برای هر سه راه ارزش و اهمیت قائل است و تحقیق و دقت هم ارزش هر سه راه را تأیید می نماید. برای روشن شدن مطلب مسائل اخلاقی را در نظر گرفته و با هم مقایسه می کنیم.

یک دانشمند مثلاً جامعه شناس ممکن است به بدی ظلم از راه علم الاجتماع برسد و با آمار و ارقام اثبات کند که ظلم جامعه را از هم می پاشد وسبب انهدام آن می گردد.

یک فیلسوف هم از راه عقل و استدلال و صغری و کبری به قبح ظلم پی برد.

یک عارف هم از راه وجدان زشتی ظلم را درک کند و قبح آن را لمس نماید.

حتی ممکن است یک فیلسوف راجع به یک اصل اخلاقی با توجه به مبانی خود تشکیک کند، ولی برای یک عارف ملموس باشد؛ مثلاً راسل نسبت به عدالت تشکیک می کند، ولی یک عارف وعالم اخلاق خوبی آن را در عمق وجدان خویش لمس می نماید، برای او قبح ظلم به اندازه بطلان اجتماع نقیضین روشن است، بلکه ملموس تر.