جلوه گاه عرفان: شرح مناجات شعبانیه صفحه 133

1- بحار الأنوار، ج4، ص 61.

2- لازم به تذکر است که در برخی از روایات گفته شده است: منظور از نظر به پروردگار نظر به رسول پروردگار است. گر چه نظر به رسول خداوند بسیار ارزنده است، ولی این آیه شامل خود رسول اکرم صلی الله علیه و آله هم می شود، آیا رسول خدا به چیزی می نگرد؟ اگر خواسته باشیم بین روایات جمع کنیم باید بگوییم روایات ناظر به مراتب است که عالی ترین آنها رؤیت الهی و نظر به او می باشد.

3- التاج الجامع للأصول، ج4، ص278.

مادی می باشند، مثلاً قرب تنها قرب مادی نیست و لقاء منحصر به لقاء مادی نمی باشد، همچنین وجه مادی نیست و معیّت مادی نمی باشد.

2 - محدود نگری در معانی الفاظ سبب شده است که برخی قائل به تشبیه گشته و عده ای هم متمسک به تأویل و توجیه شده اند، ولی با تحلیل فوق دریچه وسیعی به روی تفسیر باز می شود که در نتیجه از طرفی از اشتباه مشبّهه جلوگیری می شود و از سویی هم

نیاز به اضمار و مجاز و تأویل وجود نخواهد داشت.

3 - اضمار برخلاف ظاهر و اصل است و فقط در صورتی که ضرورت اقتضا کند می توان تمسک بدان جست، آن جایی که ظاهر منافات با اصول مسلمه اعتقادی و دینی داشته باشد، ولی با توجه به وسعت دائره الفاظ و شمول آنها به معانی معنوی نیازی به اضمار نیست تا آن که در آیات لقاء خداوند و نظر به او بگوییم مقصود لقاء ثواب خداوند

و یا نظر به ثواب او می باشد.

4 - در صورت اختلاف روایات، باید توجه به روایتی داشت که مؤید به ظاهر قرآن است، نه آن که ظاهر آیات قرآن را توجیه کنیم. بر پایه روایاتی که گویای اضمار می باشد.

5 - اختلاف روایات گاهی برای آن است که درجات افراد مختلف است، مثلاً برخی که در مراحل پایین قرار گرفته اند به ثواب الهی می نگرند و افرادی که در مراحل بالاتر

قرار گرفته اند به اولیای الهی می نگرند و آنهایی که خود از اولیاء هستند به خداوند متعال می نگرند، ثواب هم نسبت به مراحل دانی حور و قصور است و نسبت به مراحل عالی اضافه برآن نظر به اولیاء است و نسبت به مراحل اعلی اضافه بر آنها نظر الی اللّه می باشد.

6 - رؤیت و نظر تنها علم نیست، بلکه چیزی به مراتب بالاتر از علم می باشد که به شهود تعبیر می شود.

تقابل دو چهره

همان طور که گفته شد تعبیر از لقای الهی در قرآن مجید و روایات منحصر به مؤمنان نیست، بلکه در مورد افراد غیر مؤمن هم وجود دارد (به خلاف نظر و رؤیت) منتهی در